Çoğumuz matematiksel sembollerin kaynağını merak ederiz. Hemen merakınızı giderelim. Belki de tüm zamanların en üretken matematikçilerinden biri olan İsviçreli matematikçi Leonhard Euler, bugün matematikte sıklıkla kullandığımız önemli sayıda sembolü tanıtan kişidir.
Euler ayrıca fonksiyon kavramını tanıtan ve onu f(x) olarak yazan ilk kişidir. Ayrıca trigonometrik fonksiyonların modern gösterimi için de Euler’e teşekkür edebiliriz. Bugün, köşeleri A, B ve C harfleriyle işaretlenen ve bu köşelerin karşısındaki kenarlar için küçük harf a, b ve c’nin kullanıldığı üçgen gibi geometrik şekilleri etiketleme şeklimiz bile Euler’in çalışmaları sayesinde olmuştur.
Mevcut matematik literatürünün hemen her alanında çalışıp, 18. yüzyılın matematikte Euler Çağı olarak anılmasına yol açan Leonhard Euler bu yazımızın konusu. Adını duymamış olmanız için onun gibi hiç matematik eğitimi vermeyen bir okuldan mezun olmuş olmanız gerekiyor. Ancak yine de duymayanlar için belirtelim. Euler sadece matematikte değil fizik alanında da çalışmış 77 yıllık ömrünü bilime adamış matematikçidir.
Kısaca Leonhard Euler’in Hayatı
Leonhard Euler, 15 Nisan 1707’de İsviçre’nin Basel kentinde doğdu. Babası bir papaz, annesi bir papazın kızıydı ve ailenin dört çocuğundan biriydi. 1720’de 13 yaşında, Basel Üniversitesi’nde okumaya başladı. 1724’te Descartes ve Newton’un doğal felsefe anlayışlarını karşılaştırdığı teziyle yüksek lisans derecesini aldı. O sıralarda babasının arkadaşı, ünlü İsviçreli matematikçi Johann Bernoulli ona özel matematik dersleri vermeye başlamıştı. Bu alandaki eşsiz yeteneklerini fark eden Bernoulli, Leonhard’ın babasını, oğlunun babasının papaz olma isteğini yerine getirmek yerine matematik eğitimi alması gerektiğine ikna etti.
Johann Bernoulli’nin desteğini arkasına alan Euler, Basel Üniversitesindeki boş fizik profesörlüğü görevi için başvurdu. Ama çok genç olduğu için kabul edilmedi. 1727’de Rus Bilimler Akademisi’nin matematik bölümünde bir pozisyon elde edebildi. 1731’de fizik profesörlüğüne terfi etti; iki yıl sonra da, Daniel Bernoulli’nin ardından matematik bölümüne başkanlık etti. Bu dönemdeki muhtemelen en bilinen çalışması Königsberg’in yedi köprüsünün formülasyonu ve çözümüne dair 1736 tarihli problemdir. Bu çalışma günümüzde çizge kuramı olarak bilinen matematik kolunun başlangıç noktasıdır.
Fiziksel Sorunları Euler’i Üretmekten Asla Alı Koymadı
1734’te Euler, Katharina Gsell ile evlendi. Çiftin on üç çocuğu olduğu. Ancak ne yazık ki bu çocuklardan sadece üçü hayatta kaldı. Euler bu sıralarda, sağ gözündeki görüşünü kendi deyimiyle aşırı çalışması nedeniyle 31 yaşında tamamen kaybetti. Bu yarı karanlık durum Euler’in çalışmalarını zerre kadar etkilemedi. Hatta ‘Artık dikkatimi dağıtacak daha az şey olacak’ diyerek durumu olgunlukla karşıladığını ifade etti.
1741’de Rusya’daki istikrarsızlık, Euler’i Berlin Akademisi’ne geçmeye zorladı. Sonraki yirmi beş yıl boyunca orada kaldı ve 380’den fazla makale yazdı. Bu sıralarda da sol gözünü katarak nedeniyle kaybetti. Artık Euler için tamamen karanlığa gömüldüğü bir süreç başlamıştı. Ancak 77 yaşında hayata veda eden Euler’in en verimli yılları kör olarak yaşadığı son 20 yılıdır. Matematiğe hayat boyu yaptığı katkıların yaklaşık yarısını bu zaman zarfında üretmiştir. Görme engelinin ona bir problem teşkil etmemesinin sebebi ise sahip olduğu inanılmaz hafızasıdır. Temelde o, okuduğu ve yazdığı her şeyi aklında tutabilen nadir insanlardandı.
Euler Bize Ne Miras Bıraktı?
Leonhard Euler, asal sayılardan optiğe ve astronomiye birçok alanda çalışan üretken bir matematik dehasıydı. Soyut matematikteki başlıca konuları analiz, diferansiyel denklemler, eğri ve yüzeylerin analitik ve diferansiyel geometrisi, sayılar kuramı, sonsuz seriler ve varyasyonlar analiziydi. Uygulamalı matematikte analitik mekaniği yarattı. Ayrıca, Mekanik, cebir, matematiksel analiz, analitik geometri, diferansiyel geometri ve varyasyonlar analizi üzerine yaklaşık bir yüzyıl boyunca temel eserler haline gelen çok rahat okunabilir ders kitapları yazdı. 18.yüzyıl bilimcileri arasında ışığın parçacık kuramına karşı dalga kuramını savunan az sayıdaki kişiden biriydi. Sesin yayılmasını inceledi, ışığın kırınımı ve dağılımına ilişkin pek çok sonuca ulaştı. Euler’in en büyük buluşuysa sonsuz toplamların hesaplanmasıyla ilgili oldu.
Euler kıskançlık nedir bilmeyen alçakgönüllü bir adamdı. Aslında Laplace‘ın da dediği gibi Euler zamanının tüm matematikçilerinin öğretmeniydi. Gerçekten de 19. yüzyılın önemli matematikçilerinin ortaya koyduğu çalışmaların çoğu kaynağını doğrudan Euler’in çalışmalarından almıştır. Bir sohbet sırasında ölümünden sonra eserlerinin 20 yılda ancak toparlanabileceğini söylemişti. Gerçekten de Euler’in tüm eserlerinin toplanıp yayımlanması 47 yıl sürmüştür. Çalışmakla dopdolu, kötü koşulların ve çektiği acıların performansını hiç etkilemediği bir hayat geçiren Euler’in yaşama ve bilime olan tutkusu bizlere günümüzde halen ilham vermeye devam ediyor…
Kaynaklar:
- Alfred S. Posamentier and Christian Spreitzer; The Lives and Works of 50 Famous Mathematicians
- Ioan James; Büyük Matematikçiler: Euler’den Von Neumann’a; İş Bankası Kültür Yayınları
Matematiksel
