Zaman algısı kişiseldir. Bu nedenle zaman kimi zaman yavaşlar, kimi zaman hızlanır ve çoğu zaman bunların arasında bir yerde akışına devam eder. Öte yandan zamanla ilgili çok da kişisel olmayan ve aslında genel olarak deneyimlediğimiz bir durum vardır. Bu durum Stopped-clock illusion yani durmuş saat illüzyonu ya da yanılsaması olarak isimlendirilir.
Yoğun bir günde duvarda ya da kolunuzda bulunan analog saate hızlıca göz attığınızda, saatin saniye kolu kısa bir anlığına yerinde çakılı gibi gözükecektir. Bu kısa duraklamadan hemen sonra da saat normal biçimde davranmaya devam eder. Bize inanmıyorsanız denemesi kolaydır.
Bu ve benzer yanılsamalar zaman algısı kadar temel bir deneyimin bile beyinlerimiz tarafından inşa edildiğini ve bunun daha çok deneyimlerimiz sonucunda şekillendiğini ortaya koyuyor. Bu yanılsamanın neden gerçekleştiğini anlamak için de nasıl gördüğümüz hakkında biraz bilgi edinmeniz gerekecektir.
Durmuş Saat İllüzyonu Nasıl Gerçekleşir?
Bu makaleyi okurken gözleriniz hareket edecek ve kelimeler görüşünüzün merkezi kısmına düşecek. Bu istemli göz hareketlerine sakkadlar denir ve saniyede yaklaşık üç kez yapılır. Ancak gözlerinizi hızla hareket ettirdiğinizde her şey konum değiştirir ve görsel deneyimde anlık bir boşluk ve bulanıklık oluşur.
Bu bulanıklık beynimiz için anlamsızdır. Bu nedenle görsel sistemimiz kapanır, böylece gördüğümüz görüntü bulanık görünmez. Bu süre zarfında da beynimiz, gözümüze düşecek yeni sahneyi yansıtacak şekilde görsel bilgiyi günceller. Ancak ortaya çıkan boşluğu doldurmak için de gözümüzün harekete ettiği saniyenin çok küçük bir kısmını bir sonraki gördüğümüz şey ile değiştirir.
Bu da durmuş saat illüzyonu adı verilen şeyin ortaya çıkmasına neden olur. Can sıkıntısı içinde, dersin bir an önce bitmesini umut ederek, gözlerinizi saatin saniye koluna dikip beklediğinizi hayal edelim. Er ya da geç gözlerinizi hareket ettirmek zorunda kalacaksınız.
Bu hareket esnasında da beyniniz aradaki boşluğu doldurmak için yeni görüntüyü, bir önce gördüğünüz görüntü ile değiştirecek. Çünkü görsel bilgisi eksik olduğundan beyin, mevcut en iyi bilgiye dayanarak onun “geçmiş” konumunu tahmin eder. Bu da saatin saniyesinin ilerleyişini durmuş gibi algılamanıza neden olacak.
Bu algı bozukluğundan kimse muaf değildir ve deneylerle de bu durum desteklenmektedir. Zamanı durmuş gibi algıladığımız süre çok az olsa da, sakkadların saniyede yaklaşık üç kez gerçekleştiği düşünüldüğünde, bu küçük anların toplamı bir gün içinde yaklaşık 40 dakika kadar yapacaktır. Yani bir günde yerde uyanık olduğumuz zamanın her 40 dakikası aslında kayıptır.
Bu Yanılsama Sadece Göz Hareketi İle Oluşmaz
Bu illüzyonun ortaya çıkması için her zaman gözlerinizi hareket ettirmeniz bile gerekmez. Aslında önemli olan tek şey dikkatinizi kaydırmanız. Bu durum işitme ile ilgili durumlarda da aslında karşımıza çıkar. Örneğin cep telefonunuzu bir kulağınıza tuttuğunuzu ve telefonun çalmasını dinlediğinizi hayal edin. Şimdi aynı şeyi diğer kulağınızla yapın.
Bunu birkaç kez yaparsanız, kulaklarınızı değiştirdikten hemen sonra bir sonraki zil sesinden önceki duraklamanın alışılmadık derecede uzun geldiğini fark edeceksiniz. Bu da aynı etkiden kaynaklanmaktadır. Ancak bu kez beyin görme boşluğundan ziyade işitmedeki bir boşluğu maskelemektedir.
Kısacası söz konusu olan beynimiz olduğunda her saniye aynı geçmiyor. Gerçekte olan her şeyi gördüğümüzü veya duyduğumuzu sanıyoruz, ancak beynimiz bazılarını bizim için icat etmekle meşgul oluyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why do clock hands seem to slow down? Yayınlanma tarihi: 7 Kasım 2023. Kaynak site: Popular Science. Bağlantı: Why do clock hands seem to slow down?
- The mystery of the stopped clock illusion; yayınlanma tarihi: 27 Ağustos 2012; Kaynak site: BBC. Bağlantı: The mystery of the stopped clock illusione
- Dreneva A, Chernova U, Ermolova M, MacInnes WJ. Attention Trade-Off for Localization and Saccadic Remapping. Vision (Basel). 2021 May 20;5(2):24. doi: 10.3390/vision5020024. PMID: 34065173; PMCID: PMC8163179.
- Yarrow K, Haggard P, Heal R, Brown P, Rothwell JC. Illusory perceptions of space and time preserve cross-saccadic perceptual continuity. Nature. 2001 Nov 15;414(6861):302-5. doi: 10.1038/35104551. PMID: 11713528.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
