İnsanlık tarihinde sosyal izolasyon içinde bulunan veya çok az sosyal etkileşimle büyüyen çocuk vakaları sayısı oldukça fazladır. Ancak bunlar arasından en dikkat çeken Genie Wiley vakasıdır. Bu vakayı diğerlerinden ayıran ve eşsiz kılan Genie Wiley’in literatürde adı geçen diğer çocuklardan daha fazla izolasyona maruz kalması ve bu durumun diğerlerinden daha geç ortaya çıkmasıdır. 1970 yılında yaşanan bu korkunç olayın açığa çıkması ise üzücü bir biçimde de olsa, bir çocuğun beyninin nasıl geliştiğini anlamımıza yol açacaktı.
Genie Wiley, doğumundan itibaren sistematik şiddet, istismar ve ciddi izolasyon koşullarının kurbanı olmuştu. Bu olaylar açığa çıktığında ise on üç yaşında olan bir kız çocuğu idi. Konuşamıyor ve zorla yürüyebiliyordu. Daha sonrasında 13 yaşındaki bu çocuğun 18 aylık bir bebeğin zeka yaşına sahip olduğu anlaşılacaktı. Genie’nin hikayesini daha iyi anlamak için yaşadığı istismar ortaya çıkmadan önceki hayatını incelemek gerekmektedir.
Genie Wiley Kimdir?
Genie günlerinin büyük bir çoğunluğunu, evin dibindeki karanlık bir odada çıplak bir şekilde bir lazımlığa bağlı olarak geçirmişti. Bunun dışındaki hayatı da belden aşağısı kapalı kalacak bir şekilde yatmasını sağlayan bir bebek beşiğinde geçmekteydi. Kaldığı odanın kapısı daima kapalı tutulurdu, perdeler asla açılmazdı. Sadece bebek maması ve mısır gevreği yiyerek beslenmesi sağlanırdı.
Ona bu istismarı yaşatan babasının bazı zihinsel sorunları vardı. Babası Clark Wiley, kızının zihinsel engelli olduğuna ve topluma faydası olmayacağına karar vermişti. Bunun sonucunda kızını tüm dünyadan saklamak istemişti. Ayrıca sese karşı olan tahammülsüzlüğünden dolayı evde televizyon, radyo gibi cihazlar bulunmazdı. Bu sebepten dolayı zaten hali hazırda hiçbir konuşmaya maruz kalamayan Genie, hiçbir ses uyaranından da etkilenemedi. Genie Wiley’nin annesi ise neredeyse kördü. Onun kızı ile olan iletişimi de birkaç kelimeyi geçmemişti.
Genie Vakası Nasıl Ortaya Çıktı?
Genie’nin hikayesi 4 Kasım 1970’de Los Angeles – California’da bir sosyal hizmet görevlisi tarafından gün yüzüne çıkarıldı. Eğer Genie’nin annesi o gün kendi sağlığından kaynaklanan bir durumdan dolayı sağlık hizmeti arayışına girmeseydi belki de Genie’nin hikayesi hiçbir zaman bilinmeyecekti. Bunun sonucunda da hayatının sonuna kadar o bebek beşiğinde yaşamak zorunda kalacaktı.
Bu küçük kızın adı, kimliğini ve mahremiyetini korumak amacıyla dava dosyalarında Genie olarak geçti. Genie yaşadığı hayattan kurtulduktan sonra açılan davada iki ebeveyn de istismar ile suçlandı. Ancak baba mahkemeye çıkmadan kısa süre önce arkasında ‘’Dünya asla anlamayacak.’’ yazılı bir not bırakarak intihar ederek öldü. Davaya duyulan ilgi sonucunda Genie’ye yardım etmek için ne yapılabilir sorusu gündeme oturdu. Böylece psikologlardan ve dil uzmanlarından oluşan bir ekip Genie’yi rehabilite sürecine başladı.
UCLA’dan bir bilim insanı olan Susan Curtiss, dil becerilerini geliştirmek için Genie ile çalıştı. Genie meraklı ve akıllı bir çocuktu. Kısa bir süre sonra başkalarının konuşmalarına cevap vermeye ve aynı zamanda basit kelimeleri tekrar etmeye başladı. Ancak Genie’nin konuşma organları üzerinde çok az kontrolü vardı. Ayrıca çiğneme ve yutma için kullandığı kaslarda da kusurlar vardı.
Genie bazı sözcükleri tekrar ediyordu. Ancak dilbilgisi kurallarını kullanamıyor ve hatta cümleleri bir araya getiremiyordu. Kelimeler hiçbir zaman anlamlı bir düzen içerisinde bulunamıyordu. İşte bu noktada dilbilimcilerin dikkatini, dil gelişiminin “kritik dönem” teorisinin gerçekten doğru olabilme ihtimali çekti.
Dil Gelişiminde Kritik Dönem Nedir?
Kritik Dönem, Lenneberg tarafından ortaya atılan ve dilin ancak bebeklikten ergenliğe kadar uzanan kritik dönemde edinilebileceğini savunan bir hipotezdir. Lenneberg dilin doğuştan belirlendiğini, dil ediniminin hem gerekli nörolojik olaylara hem de dile belli belirsiz asgari düzeyde maruz kalmaya bağlı olduğu varsayımıyla hipotezini açıklamaya başlar.
Bu dönem yaklaşık olarak iki yaşından ergenliğe kadar uzanan bir süreci kapsamaktadır. Dil edinimi olgunlaşma faktörleri nedeniyle iki yaşından önce ve ergenlikten sonra “beyin plastisitesi” kaybı nedeniyle imkansızdır. Beyin plastisitesi, beyin dokusunun dış etkenler altında uğradığı yapısal ve işlevsel değişiklikleri ifade eder. Beyin plastisitesi kaybı nedeniyle dil edimi imkansızlaşır.
Dil gelişimini normal bir süreç içerisinde gerçekleştiren çocukların yeni sözcükler öğrendiği ve bu öğrendikleri sözcükleri bir araya getirdikleri ‘’Dil Patlaması’’ adı verilen dönemden geçerler. Ne yazık ki bu durum Genie için hiçbir zaman gerçekleşememiştir.
Genie Wiley Vakası Neyi Kanıtladı?
Dil bilimciler için Wiley boş bir sayfaydı, gelişimimizde dilin hangi aşamada geliştiğini anlamanın bir yoluydu. 1960’ların sonlarına kadar, çocukların ergenlikten sonra dil öğrenemeyecekleri kabul edilmekteydi. Ama Genie bunu çürüttü. Wiley’nin dil öğrenebileceği ortaya çıktı, ancak dilbilgisi ve cümle yapısı tamamen başka bir şeydi.
Üç yaşındaki bir çocuğun beyni, bir yetişkinin beyninden neredeyse 3 kat daha fazla beyin hücreleri arasında bağlantıya sahiptir. Ancak çocuk büyüdükçe kullanılmayan bağlantılar yok olur. Genie vakasında ebeveynleri kendisi ile iletişime geçmediği için, onun beyninin dil ediminde dil bilgisi öğrenme ile ilgili kısmı kullanılmadığı için yok olmuştu. Bunun neticesinde de dil bilgisi kurallarını kullanıp anlamlı cümleler kurması imkansızdı. Bir noktada ilerlemesi ve dil edinimi durmuştu. Aşağıda normal bir çocuk ile ihmal edilen bir çocuğun beyinleri arasındaki farkı görebilirsiniz.
Genie’nin kritik dönemi kaçırması ile gelişemeyen dil edinimi becerisi kaybettiği tek şey değildir. Genie çocukluğunu, hayatını yaşayamamıştır. Çocukluğu boyunca yetersiz beslenip bilişsel uyarılardan uzak kalmıştır.
Genie Wiley Bugün Nerede?
1971’den 1975’e kadar dört yıl boyunca Genie Wiley bilim insanlarının ilgi odağı oldu. Bu esnada, bazılarının etik olamayacak kadar yoğun olduğunu düşündüğü bilimsel deneylere tabi tutuldu. gösterdiği İlerlemeye rağmen, 1975’te çalışma için fon sona erdiğinde, Wiley annesiyle birlikte yaşamaya başladı.1979’da annesi kızının “prestij ve kâr” için kullanıldığı iddiası ile dava açtı. Dava 1984’te karara bağlandı ve Wiley’nin araştırmacılarıyla teması tamamen kesildi. Wiley sonrasında bir koruyucu ailenin yanına yerleşti. Ancak sonrasında orada da ona gereken ilgiyi elde edemediği anlaşıldı, edindiği dil becerileri geriledi.
Genie Wiley’nin şimdiki hayatı fazla bilinmiyor. Annesi velayetini aldıktan sonra, kızının daha fazla araştırmaya konu olmasına izin vermeyi reddetti. 2003 yılında annesinin ölümünün devamında da izi kayboldu. Kendisinin bir rehabilitasyon merkezinde olduğu ve hala yaşadığı düşünülüyor. Nerede olursa olsun, etrafındaki dünyayı keşfetmekten keyif almaya devam etmesini umuyoruz.
Hazırlayan: Nisa Yılmaz
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Cherry, K. 2022. The Story of Genie Wiley; Yayınlanma tarihi: 7 Şubat 2022; Bağlantı: https://www.verywellmind.com/
- Anlar, B.,Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci. 2013;9(4):129-37, Beyinde Plastisite ve Bozuklukları
- Villareal, D. 2019, Genie Wiley: The Feral Child; Yayınlanma tarihi: 29 Mart 2019; Bağlantı: https://stmuscholars.org/
- Fromkin, V., Krashen, S., Curtiss,S., Rigler, D. & Rigler, M. BRAIN AND LANGUAGE, The Development of Language in Genie: a Case of Language Acquisition beyond the “Critical Period” 1,81-107 (1974)
Matematiksel
