Küçük bir çocukken ilk kez bir pastel boyayı elinize aldığınızda, bir elinizle diğerinden daha rahat çizim yaptığınızı fark etmişsinizdir. Sağ ve sol ellerini eşit kolaylıkla kullanan az sayıdaki insanı hariç tutarsak, insanlar genellikle günlük işler için tercih ettikleri baskın bir ele (ve vücutlarının aynı yan tarafına) sahiptir. Dünya geneline bakıldığında; tüm nüfusun yüzde % 10 ila % 13,5 arasının solak olduğu tahmin ediliyor. Bu insanların bir kısmı her iki elini de kullanabilirken bir kısmı sadece sol elini kullanıyor. Peki, bir insanı solak yapan aslında nedir?
Yıllarca süren araştırmalara rağmen, bir kişinin solak olup diğerinin neden olmadığı konusunda kesin bir cevaba sahip değiliz. Akla ilk gelen kalıtsallık ile ilişkili olmasıdır. Solak ebeveynlerin çocuklarının solak olması daha olasıdır. Ancak tek yumurta ikizlerini çift yumurta ikizleriyle karşılaştıran çalışmalar ( Tek yumurta ikizleri aynı döllenmeden gelişir ve bu nedenle neredeyse tüm DNA’larını paylaşırlar) kalıtsallığın %25 civarında etkili olduğunu gösterir. Bu da el tercihine az da olsa genetik bir katkı olduğunu düşündürür. El kullanımı yalnızca %25 kalıtsal olması ise, solaklığa katkıda bulunan faktörlerin çoğunun doğrudan genetik olmadığını ortaya koyar.
Araştırmacılar, el yatkınlığına dahil olabilecek birkaç gen buldular. Çalışmada, Oxford Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, yaklaşık 400.000 kişinin DNA’sına baktılar. Sonunda genomun dört bölgesinin genellikle solaklıkla ilişkili olduğunu buldular. Bu dört bölgeden üçü beyin gelişimi ve yapısıyla ilgiliydi. İlginçtir ki, insanların solak olup olmadığını belirlemeye katkıda bulunan tek bir gen yok gibi görünüyor.
Ayrıca, bazı insanlar doğumda solak veya sağlaktır. Ancak bazıları ise tercihlerini daha sonra, yaşamın ilk yıllarında geliştirir. Bu durum bazı teorilerin açıklanmasını daha da zorlaştırıyor. Kesin sebepler ne olursa olsun, bir insanı neyin solak yapıp yapmadığı konusu, basit bir hikaye değil. Süreç genlerin, çevrenin ve şansın karmaşık bir etkileşimi gibi gözüküyor.
Atalarımız Solak mıydı Yoksa Sağlak mı?
Binlerce yıl önce insanların hangi elini kullandığını bilmenin bir yolu olmadığını düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Bunu anlamanın bazı akıllıca yolları var. Öncelikle, tercih ettiğiniz kol genellikle diğerinden biraz daha uzundur. Ayrıca koldaki kemikler de biraz daha kalındır.
Sonuçta tercih ettiğimiz el ile daha fazla iş yapma eğilimi gösteririz. Bu yaklaşımla, paleoantropologlar, bir milyon yıl önceki uzak atalarımızın soldan ziyade sağ elini kullandıkları sonucuna vardılar. Ayrıca çok uzun zamandır ağırlıklı olarak sağ elimizi kullandığımızı gösteren başka bir kanıt daha var.
Bin yıl boyunca, insan ataları taş aletler yaptılar. Günümüzde bu taş aletler üzerinde yapılan incelemeler hangi elin taşı tuttuğunu ortaya koyuyor. Bu da tercih edilen el hakkında bize bir fikir verebiliyor. Bu kanıtlara göre, yakın kuzenlerimiz Neandertaller, sağ elini kullanıyorlardı. Ancak diğer primatlar, insanlar gibi sağ eli kullanmaya karşı bu kadar güçlü bir popülasyon eğilimi göstermezler. Bu farklılığın gelişimi de başlı başına bir araştırma konusudur.
Kullanılan El Seçimi ve Bilişsel Süreçler
Solaklar ellerini (ve ayaklarını) sağ elini kullananlardan farklı kullanırlar. Beynin hareketleri kontrol eden bölümlerinin sol elini kullananlarda ve sağ elini kullananlarda farklı olması doğaldır. Sol elini kullananlar, beyinde daha az lateralizasyona sahip olma eğiliminde oldukları için sağ elini kullananlardan farklıdır.
Örneğin sağ elini kullananlarda yüz algısı beynin sağ tarafı ile ilişkilidir. Ancak sol elini kullananla bir yüz gördüklerinde beynin hem sol hem de sağ bölgelerini kullanırlar. Bu, solakların farklı düşündüğü anlamına mı geliyor? Evet ve hayır. Solakların yaratıcılığını artırdığına dair birçok söylem vardır. Ancak bununla ilgili çok az kesin kanıt bulunmaktadır.
Solak Olmak Bilişsel Avantaj Sağlar mı?
Artan müzik yetenekleri, solakların sahip olabileceği, sıklıkla bahsedilen bir başka beceridir, ancak bunu da destekleyecek çok az kanıt vardır. Solakların sağ elini kullananlardan daha yetenekli olduğuna dair iyi bir kanıt olmamasına rağmen, bunun tersi de doğrudur.
Solakların biliş testlerinde daha kötü performans gösterdiğine dair de net bir kanıt yoktur. Bir başka iddia da solakların daha içe dönük kişiler olduğu ile ilgili. 2013 yılında kullanılan el ve kişilik ile ilgili yapılan bir araştırma sonucunda sol ya da sağ el kullanmanın kişilik faktörü bakımından bir fark yaratmadığını ortaya koydu. Ancak farklı ellerini kullananlarda gözlemlenen bir gerçek var.
Sol ve sağ elini kullananlar, etraflarındaki şekillerin olumlu ve olumsuz özelliklerini farklı bir biçimde algılarlar. Bir deneyde, katılımcıların aşağıdaki şekilli dürüstlük ve zeka açısından değerlendirmesi gerekiyordu. Şekiller ekrana sağ ve solda olacak biçimde yansıdı. Sol elini kullananlar solda sunulan şekilleri, sağ elini kullananlar ise sağdakileri daha olumlu olarak değerlendirdi. Görünüşe göre, ellerimizle bir şeyler yapma şeklimiz, en azından bir dereceye kadar düşüncemizi etkiliyor.
Sonuç Olarak;
Solaklık başlı başına ilgi çekici bir olgudur. Ancak bilim insanları bu konuyu sadece bu nedenle incelemezler. Solaklık, kendi başına el tercihi çalışmasının ötesine geçen çeşitli konulara ışık tutabilir. El tercihini etkileyen genlerin belirlenmesi, beynin ve diğer vücut fonksiyonlarının lateralizasyonu temeline ışık tutabilir. Bunun gelişim sırasında nasıl ortaya çıktığı hala tam olarak anlaşılamamıştır, ancak biyolojimizin çok önemli bir yönüdür.
Konu ile ilgili çok fazla soru olsa da aslında tek bir doğru cevap var. Tam olarak nedenini bilemesek de %90’ımız bin yıllardır sağ elimizi kullanıyoruz ve kullanmaya da devam edecek gibi görünüyoruz. Bütün bunlar, solakların kendilerini özel hissetmek için birçok nedeni olduğu anlamına gelir, çünkü sonuçta insanların büyük çoğunluğu solak değildir.
Kaynak ve ileri okumalar:
- Are Left-Handed People More Gifted Than Others? Our Study Suggests It May Hold True For Maths, yyaınlanma tarihi: 15 Haziran 2017; Bağlantı: https://www.iflscience.com
- Why Are People Left- (or Right-) Handed?; yayınlanma tarihi: 10 Kasım 2019; Bağlantı: https://www.livescience.com
- Jay Ingram, The Science of Why, Volume 3: Answers to Questions About Science Myths, Mysteries, and Marvels; ISBN-10 : 198213089X
- Is handedness determined by genetics? Bağlantı: https://medlineplus.gov/
- Willems R and Francks C (2014) Your Left-Handed Brain. Front. Young Minds. 2:13. doi: 10.3389/frym.2014.00013; Bağlantı: https://kids.frontiersin.org/articles/10.3389/frym.2014.00013
Matematiksel
Keyifli bir makale.ben yarı solak biriyim.basit işlerde sağ elimi, güç gerektiren işlerde sağ elimi kullanıyorum. Makale keyif verdi.:)