Muhtemelen aşağıda paylaştığımız, en az 2003 yılından beri dolaşımda olan yazıyı bir yerlerde görmüşsünüzdür. Bu görsel ile birlikte bir sözcüğün ilk ve son harfleri yerinde kaldığı sürece, içindeki harflerin sırasının önemli olmadığı iddiası ortaya çıktı.
İlk bakışta doğru görünüyor çünkü karışık harfleri okumayı başarabiliyoruz. Ancak bu durum bir parça doğruluk içerse de, gerçek aslında çok daha karmaşık. ‘Kelimeleri harf harf değil bir bütün olarak okuyormuşuz’ başlığı ile pazarlanan ve isimsiz bir Cambridge bilim insanına atıfta bulunan bu iddianın orjinali aşağıdaki biçimdedir.
Daha sonra bu cümle Türkçeye çevrilmiş, harflerin yerleri değiştirilmiş ve yaygınlaşmıştır. Aslında hiçbir Cambridge araştırmacısı bu konuda çalışma yapmamıştır. Ancak bu karışık metni neden okuyabildiğimizin arkasında bir miktar bilim vardır. Typoglycemia adı verilen bu durum, bir şey gözden gizlendiğinde veya belirsiz olduğunda, insan zihninin ne göreceğini tahmin edip boşlukları doldurabilme yeteneği ile ilintilidir.
Beyniniz yukarıdaki örnekteki her kelimeyi anlamaya çalışırken, tutarlı bir cümle oluşturmak için mantık kullanıp bir sonra hangi kelimenin geleceğini de tahmin etmektedir. Kimi durumlarda bir sözcüğün anlamını ve hatta telaffuzunu anlayabilmemizi sağlayan şey yalnızca o cümledeki bağlam olabilmektedir. Görseldeki karışık harfleri okusanız bile, muhtemelen her kelimeyi doğru okumamışsınızdır. Cümleyi anladığınız için yaptığınızı sanıyordunuz. Ancak aslında beyniniz sonraki kelimelere göre boşlukları dolduruyordu.
Beynimiz Karışık Harfleri Okuma da Ne Kadar İyi?
Görselin internette yaygınlaşması ile konuya ilgi duyan Cambridge Üniversitesi’nin MRC Biliş ve Beyin Bilimleri Biriminde araştırmacı olan Matt Davis konu üzerinde bazı çalışmalar yaptı. Gerçekten de karışık harfleri okuma konusunda özel bir beceriye sahip olduğumuzu gözlemledi. Ancak bu durumun gerçekleşmesi için bazı sınırlandırmalar vardı.
Çalışmasında bu fenomenin sadece kısa sözcüklerde işe yaradığını ortaya koydu. Ve, bir gibi kısa sözcüklerde yer değiştirilmediğinde cümleyi daha kolay anlayabiliriz. Ayrıca ardışık harflerin yerleri değiştiğinde de kelimeyi kolay tanıyabiliriz. Ancak tüm bunlar, okuduğumuz metin anlamlı ise işe yarar. Konuyu daha fazla araştırmak isterseniz, Davis’in analizini buradan okuyabilirsiniz.
Skidmor Kolejinden psikolog Rebecca Johnson da bu konuda çalışmalar yapan bir başka kişi oldu. Elde ettiği sonuçlara göre harfleri tümüyle karıştırılmış sözcüklerden oluşan bir paragrafı okumak, orijinal paragrafa kıyasla % 40 daha uzun sürüyordu. Sadece ortadaki harfleri karıştırınca bu süre % 11’e kadar düşüyordu.
Johnson ve diğerleri, sözcüğün ilk ve son harflerinin sadece yerlerinden öte bir önemi olduğu görüşünde. İlk harf genelde sözcüğün telaffuzunu belirliyor ve beynimizin yazılı sözcükleri tanımlamasında önemli bir rol oynuyor. Son harf ise kendisinden sonra genelde bir boşluk geldiği için görsel bakımdan öne çıkıyor. Karışık harfleri okuma becerilerimizin arkasında bazı büyüleyici bilişsel süreçler olsa da, bu iş bir internet memesinin iddia ettiği kadar basit değil anlayacağınız…
Göz Atmak İsterseniz
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Can Our Brains Really Read Jumbled Words as Long as The First And Last Letters Are Correct?; Yayınlanma tarihi: 31 Mart 2018; Bağlantı: https://www.sciencealert.com
- The importance of first and last letter in words during sentence reading; Yayınlanma tarihi: Ekim 2012; Bağlantı: https://www.researchgate.net/
- Why Your Brain Can Read Jumbled Letters; Yayınlanma tarihi: 17 Mayıs 2020; Bağlantı:https://www.treehugger.com
Dip Not
Matematiksel, tamamen gönüllü bir ekip tarafından 2015 yılından beri yürütülen, Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmayı hedefleyen, öğretmenler tarafından kurulmuş bir bilim platformudur. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
