McGurk Etkisi: Duyularımızın Aldatıcı Gücü

Hepimiz yaşadığımız dünya hakkında bilgi edinmek için duyularımıza güvenmeye alışkınız. Ancak duyularımız çoğu zaman bizi kandırma potansiyeline sahiptir. McGurk etkisi bunun ilginç bir örneğidir.

McGurk Etkisi: Kulaklarınız İçin Optik Bir Yanılsama — Filozofların şüphelendiği ve sinirbilimcilerin tekrar tekrar kanıtladığı gibi, beynimiz etrafımızdaki dünyayı inşa eder. Göremediğimiz detayları renklendirir. Gözlerimiz aslında çok küçük bir odak alanına sahiptir.. Ayrıca duyularımız işlerini her zaman başarılı bir biçimde yapmamaktadır. Duyularımızın bizi aldattığı en büyüleyici durumlardan biri McGurk etkisi olarak bilinmektedir.

Kötü dublajlı bir yabancı filmi fark etmek oldukça kolaydır. Oyuncuların ağızlarından çıkan sesler duyduğunuz, gördüğünüz dudak hareketleriyle uyuşmuyor gibi görünür. Başka bir deyişle, film sırasında görme ve işitme duyumuz aynı anda uyarıldığında bile, beynimiz hangi dudak hareketlerinin hangi konuşma sesleriyle birlikte gittiğini algılama konusunda gerçekten iyi bir iş çıkarır.

Gerçek hayatta da dünyayla doğrudan bir tanışıklığımız yoktur. Bunun yerine dünyanın doğru bir resmini çizmek için duyularımıza güveniriz. Ancak bu esnada kimi durumlarda duyularımız bizi yanıltabilir. Çünkü duyularımız temelinde birbiri ile bağlantılıdır. Duyularımız arasındaki bağlantıların kanıtlarını günlük yaşantımızda görebiliriz. Örneğin koku duyunuzu kaybetmeniz tat duyunuzu da köreltir. Sizinle uzaktan konuşan birinin dudaklarını okumanız, onun ne söylediğini anlamanızı kolaylaştırır. Aslına bakılırsa bu iki duyu birbirini etkileyebilir. Bunu en iyi gösteren örnek McGurk etkisi olarak bilinen fenomendir.

McGurk Etkisi Nedir?

Bu fenomen, genellikle bir kişinin ağzının hareketlerini izlerken duyduğu sesin, aslında aynı değilse bile, izledikleri ağız hareketine uygun algılanması durumunu tanımlar. Örneğin, bir kişi “ba-ba” dediğinde, ağız hareketleri “ga-ga” gibi görünebilir ve kişi, hem işitsel hem de görsel bilgileri birleştirerek “da-da” gibi bir ses duyabilir.

McGurk etkisi, görsel ve işitsel bilgilerin birleştirilmesinden kaynaklanan bir algı yanılsamasıdır. Bu etki, farklı bir sesin, belirli bir görüntü ile eşleştirildiğinde, insanların gerçekte duydukları sesi yanlış bir şekilde algılamalarını ifade eder. Ağzını oynatarak sessizce “ga-ga-ga” hecelerini tekrarlayan birine bakarken aynı anda “ba-ba-ba” hecelerini tekrarlayan bir ses kaydını dinlerseniz farklı, üçüncü bir ses algılarsınız: “da-da-da.”

McGurk Etkisi Neden Kaynaklanır?

McGurk etkisi denen bu durum 1970’lerde bebeklerde dil algısıyla ilgili bir deney tasarlayan İngiliz bilişsel psikologlar Harry McGurk ve John MacDonald tarafından kazara gerçekleşen bir olay neticesinde keşfedilmişti.

Etkinin nasıl çalıştığını anlamak için basit bir deney yapalım. Hepiniz farklı ünsüz harfleri nasıl telaffuz edeceğinizi ve ağzınızla birçok farklı sesi nasıl çıkaracağınızı biliyorsunuz. Örneğin, “B” sesini çıkarmak istiyorsanız, dudaklarınızı bir araya getirir ve aşağıdaki görsele benzer bir dudak hareketi yaparsınız.

Aslında, yalnızca birinin ağzının anlık görüntüsüne bakarak, çıkaracağı bir sonraki ünsüz sesin ne olacağını da çoğu zaman anlayabilirsiniz! Şimdi aşağıdaki görsele bakın. Hangi ünsüz harf olduğunu tahmin edebildiniz mi?

Edemediyseniz biz söyleyelim. F sesi. İster inanın ister inanmayın, birinin ağzının “F” sesi gibi hareketler yaptığını izlerken “B” sesini dinlerseniz ” F” sesini duyacaksınız! Üstelik bunun bir hata olduğunu bilseniz bile yine de duymaya devam edeceksiniz. Ne kadar denerseniz deneyin, gördükleriniz duyduklarınızı bastıracaktır. Bunu denemek için aşağıdaki videoya göz atınız.

McGurk etkisini dinlemek isterseniz videoya göz atabilirsiniz.

McGurk da asistanı ile yaptığı çalışmasında [ba], [ga] ve [da] seslerinde aynı yanılgıyı yaşayacaktır. Dublaj esnasında [ga] görselinin ardına [ba] sesi eklenince bu durum, McGurk’ün sesi [da] olarak algılamasına sebep olmuştu. Sonunda, fenomenin teknisyenin bir hatasından değil, insan algısındaki bir tuhaflıktan kaynaklandığını anladılar.

İkili devamında yürüttükleri çalışmada iki sonuca vardılar. Yaptıkları deneylere katılanların çoğu, aynı algı hatasını yaptı. Bunun sonucunda ise işittiğimiz konuşmanın gördüklerimizden etkilendiği bulgusuna ulaştılar. Ayrıca yaşın bir etken olduğu da gözlemlediler. Ayrıca yaş arttıkça bu etki de artıyordu.

Bu arada belli seslerin gördüğünüz şeyi etkilemesiyse ters McGurk etkisi olarak adlandırılır. Çeşitli boyut ve konumlardaki ovallere bakarak gördükleri şekli tarif etmesi istenen denekler, “viiiiiii” sesini dinlerken şekillerin daha uzun, “vuuuuu” sesini dinlerken daha yayvan olduğuna hükmetmiştir.

McGurk Etkisi Duyularımıza Fazla da Güvenmemiz Gerektiğini Hatırlatır

Aslında McGurk etkisini geçtiğimiz yıllarda yaşadığımız salgın esnasında hepimiz deneyimledik. Bir zamanlar maske takmak hepimizin olmazsa olmazı idi. Ancak maske takmak ile ilgili bir de sorun vardı. Bir maske ile iletişim kurmaya çalışmak bir çok zorluğu da beraberinde getiriyordu. McGurk etkisi, birinin dudaklarını görmemenin neden iletişimi zorlaştıracağını anlamada faydalı olan bir kavramdır.

Maske taktığımız zamanlarda birbirimizle iletişim kurmamız zordu. Bunun temel nedeni birbirimizin dudaklarını göremememizdi.

Duyu sistemlerimiz hayatta kalmamız için tasarlanmıştır. Başlangıçta paralel yolaklarda işlenen duyu sinyalleri eninde sonunda birbirine entegre olur, yorumlanır ve kavramsal bir ağ oluşturacak şekilde düzenlenir. Sonunda da derli toplu bir dünya algısı oluşturacak şekilde birleşir.

Bu işbirliği bilinçli deneyimimizi güçlendirmekle kalmaz. Aynı zamanda duyularımızdan birinin işlev dışı kalması halinde kullanılacak bir yedek sistem oluşturur. Örneğin bir kişi kör olduğunda diğer duyu sistemleri devreye girerek algıdaki boşluğu doldurmaya çalışır. Yani beynimiz, dünyanın kafamızda canlanan resmini yeniden oluşturmak için elinden geleni yapar. Hatta gerekirse bir duyuyu yeniden yaratmak için diğer duyuları birleştirir.

Kaynaklar ve ileri okumalar:

Tiippana K. What is the McGurk effect? Front Psychol. 2014 Jul 10;5:725. doi: 10.3389/fpsyg.2014.00725. PMID: 25071686; PMCID: PMC4091305.
The McGurk effect: An auditory illusion that shows how strongly our senses deceive us; Yayınlanma tarihi: 31 Ocak 2022; Kaynak site: Bit Think. Bağlantı: The McGurk effect: An auditory illusion that shows how strongly our senses deceive us/
Getz, L.M., Toscano, J.C. Rethinking the McGurk effect as a perceptual illusion. Atten Percept Psychophys 83, 2583–2598 (2021). https://doi.org/10.3758/s13414-021-02265-6
The Strange ‘McGurk’ Effect: How Your Eyes Can Affect What You Hear; Kaynak site: Live Science. yayınlanma tarihi: 28 Ocak 2017; Bağlantı: The Strange ‘McGurk’ Effect: How Your Eyes Can Affect What You Hear/
What Is the McGurk Effect? How COVID-19 Masks Impact Communication; yayınlanma tarihi: 2 Şubat 2021; Kaynak site: Very Well Mind. Bağlantı: What Is the McGurk Effect? How COVID-19 Masks Impact Communication/
Lüttke CS, Ekman M, van Gerven MA, de Lange FP. McGurk illusion recalibrates subsequent auditory perception. Sci Rep. 2016 Sep 9;6:32891. doi: 10.1038/srep32891. PMID: 27611960; PMCID: PMC5017187.

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.