Ötegezegen olarak adlandırılan, Güneş Sistemi’nin dışındaki gezegenleri keşfetmek ve özelliklerini belirlemek için uzun zamandır araştırmalar yapılıyor. Bu çalışmaların temel amacı Güneş Sistemi’nin dışında da canlıların yaşayıp yaşayamadığını anlamak. Son yirmi yılda, çoğu NASA’nın Kepler Uzay Teleskobu ile binlerce ötegezegeni keşfettik.
Kepler-10b, güneş sistemimizin dışında keşfettiğimiz ilk ötegezegen idi. En yakın ötegezegen ise Dünya’dan 4.2 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve Güneş’e en yakın yıldız olan Proxima Centauri’nin etrafında dönen Proxima Centauri b‘dir. Ötegezegenlerin bazıları devasa gaz bulutları, bazıları ise sadece taştan ya da buzdan oluşuyor. Ancak bazıları ise yaşanabilir özelliklere sahip.
Yaşama Elverişliliği Belirleyen Etkenler Nelerdir?
Yaşama elverişli gezegenler, genel olarak yüzeyinde sıvı suyun bulunabileceği gezegenler olarak tanımlanır. Bilinen tüm yaşam biçimleri suya bağımlıdır, fakat sudan başka sıvıların da yaşamın oluşmasına olanak sağlayabileceğini öne süren görüşler de vardır.
Ötegezegenlerin sıvı suya sahip olup olmadığını belirlemek Güneş Sistemi’ndeki gezegenlere göre çok daha zordur. Çünkü ötegezegenlerin yüzeyindeki sıvı su doğrudan gözlemlenemez. Bunun yerine gezegenlerin atmosferinde su buharı olup olmadığına bakılmaktadır. Eğer bir gezegenin atmosferinin özellikleri biliniyorsa faz diyagramından yararlanılarak suyun sıvı halde bulunup bulunamayacağı anlaşılabilir.
Güneş benzeri yıldızların etrafındaki gezegenler için yaşama elverişli bölgenin iç yarıçapının yaklaşık 0,5 AU (AU Güneş ile Dünya arasındaki ortalama mesafe), dış yarıçapının ise yaklaşık 10 AU olduğu kabul edilmektedir.
Bir gezegenin yaşama elverişli olması için yaşama elverişli bölgenin içinde bulunması gerekir. Fakat bunun tersi doğru değildir. Bir gezegenin yaşama elverişli olabilmesi için fiziksel özelliklerinin ve kimyasal bileşiminin bulunduğu konuma uygun olması da gerekir. Şimdi bazı örneklere geçebiliriz.
Yaşanabilir Dünya Benzeri 10 Ötegezegen
Kepler-186 f
Yaşanabilir olarak düşünülen ilk ötegezegen olup Dünya’dan 490 ışık yılı uzaktadır. Kendi gezegenimizden sadece yüzde 10 daha büyük ve neredeyse yüzeyinin büyük çoğunluğu kayalıklarla kaplıdır. Bu gezegenin ana yıldızı kırmızı bir cücedir (yaklaşık olarak Güneş’in yarısından daha az kütleye sahip yıldız) ve Dünya’ya oldukça benzer yapıdadır.
Kepler-186 f’in eksen eğikliği muhtemelen çok az olduğundan Dünya’daki gibi mevsimleri olmayacaktır. Allen Telescope Array teleskobu, 17 Nisan 2014’ten başlayarak bir ay süreyle Kepler-186f’den gelen radyo dalgalarını dinlemiş ve dinleme boyunca dünya dışı yaşam izleri bulunamamıştır.
Gliese 581 g
2010 yılında tartışmalı bir keşif ile sunulan bu ötegezegen, Dünya’dan yaklaşık 20 ışık yılı uzaklıktadır. Ayrıca Dünya’nın iki ila üç katıdır. Ana yıldızı Terazi takımyıldızında yer alan kırmızı bir cücedir ve kendisi her 30 günde bir bu yıldızın yörüngesini dolaşır. Ayrıca ikliminin gezegenimizle benzer yapıda olduğu düşünülmektedir.
Gliese 667 Cc
Dünya’ya 22 ışık yılı uzakta olan bu ötegezegenin ana yıldızı, yaklaşık olarak Güneş’in üçte bir kütlesine sahip kırmızı bir cücedir ve Akrep takımyıldızında yer almaktadır. Gezegen, Dünya’dan en az 4,5 kat daha büyüktür. Ana yıldızının etrafında bir yörünge turunu 28 günde tamamlar. Sıcaklığının yaklaşık olarak 39,6° C – 43° C arasında olduğu öngörülmüştür. Bir tarafı ana yıldızına dönük, diğer tarafı sonsuz bir karanlıkla örtülü bu ötegezegenin, sıcaklığının uygun seyrettiği bir yaşam şeridine sahip olduğu sanılmaktadır.
Kepler-22 b
Bu ötegezegen, Dünya’dan yaklaşık 2,4 kat daha büyük ve 600 ışık yılı uzaktadır. Atmosferindeki sera etkisinin gezegenimizle benzer özellikte olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla yüzey sıcaklığının tahmini 22° C’dir.
Yapısının kayalık, sıvı ya da gazdan oluşup oluşmadığı henüz belirlenememiştir. Gezegenin ana yıldızı etrafındaki bir turu toplamda 289,9 gün sürmektedir. Bu ötegezegenin ana yıldızına uzaklığı, Dünya’nın Güneş’e uzaklığından daha az olmasına karşın ana yıldızının yaydığı ışık yayımı, Güneş’in yaydığı ışık yayımından %25 oranında daha az olduğu sanılmaktadır.
HD 40307 g
Pictor takımyıldızında Dünya’dan yaklaşık 42 ışık yılı uzaklıkta yer alan bu ötegezegenin, Dünya benzeri büyük bir gezegen mi yoksa katı bir yüzeye sahip olmayan küçük sıcak bir Neptün benzeri gezegen mi olduğu tartışmaları hala sürmektedir. Dünya’nın yaklaşık 7 katı büyüklüğündedir. Ayrıca, gezegenimiz gibi yıldızının etrafında serbestçe dolaştığı ve her iki tarafının da yıldızından ışık aldığı öngörülmektedir.
HD 85512 b
Bu gezegen, Dünya’dan yaklaşık 3,6 kat daha büyük olup Vela (Yelken) takımyıldızında yer aldığı ve yaklaşık 35 ışık yılı uzakta olduğu bilinmektedir. Ayrıca yüzey sıcaklığının yaklaşık 24,85° C olduğu tahmin edilmektedir. Atmosferinin yapısı benzerlik gösterirse, burası bir çöl gezegeni olarak düşünülmektedir. Ana yıldızı turuncu bir cücedir (Güneş’ten biraz daha serin) ve araştırmacılar yüzeyinde su bulmayı ummaktadırlar.
Tau Ceti e
Dünya’dan sadece 11,9 ışık yılı uzaklıkta ve en az 4,3 kat daha büyüktür. Atmosferinin yapısına bağlı olarak, Tau Ceti e basit hayata uygun hafif sıcak bir gezegen veya Venüs gibi kavurucu bir gezegen olduğu düşünülmektedir. Ana yıldızı Cetus takımyıldızında yer alan sarı bir cüce (Güneş benzeri) yıldızdır. Güneş’in kütlesinin yaklaşık %78’i olmasına karşın Güneş’e oldukça benzerdir. Bu ötegezegenin ana yıldızı etrafındaki bir turu 162,9 gün sürer.
Gliese 163 c
Bu ötegezegen, Dünya kütlesinin yedi katıdır. Ya çok büyük bir kayalık gezegen ya da bir cüce gaz devi olduğu sanılmaktadır. Gliese 163 c, Dünya’dan 50 ışık yılı uzaklıktadır. Ayrıca her 26 günde bir ana yıldızının etrafında dönmektedir. Ana yıldızı Dorado takımyıldızında yer alır.
Gliese 581 d
Dünya’dan yaklaşık yedi kat daha büyük kırmızı bir cüce yıldızın yörüngesinde bulunmaktadır. Potansiyel olarak yaşanabilir Gliese 581 g’nin kardeş gezegenidir. Dünya’dan sadece 20 ışık yılı uzaklıkmaktadırta olan Gliese 581 Dünya’nın arka bahçesi gibidir. Gliese 581 d ana yıldızından, Dünya’ya gelen Güneş ışığının ortalama %30’u kadar ışık alır. Mars’ta bu oran %40’tır. Dolayısıyla bu ötegezegende su bulunmasının imkânsız olduğu düşünülür.
Tau Ceti f
Dünya’dan en az 6,6 kat daha büyüktür ve atmosferi yaşam için uygun olabilir. Ana yıldızı Cetus takımyıldızında yer alan sarı bir cüce (Güneş benzeri) yıldızdır. Bu ötegezegenin ana yıldızı etrafındaki yörünge turu 1 yıl 7 ay sürmektedir. Tau Ceti f’in Dünya benzeri bir atmosfere sahip karasal bir gezegen olduğu öngörülmektedir. Yüzey sıcaklığının da yaklaşık 40° C olacağı varsayılmaktadır.
Çok sevgili uzaylı kardeşlerim, eğer aynı evreni paylaşıyorsak, merak etmeyin kendi türümüzü ve dolayısıyla yaşadığımız gezegeni yok etmemize az kalmış olabilir. O vakte kadar bize bulaşmamanızı canı gönülden niyaz ederim. :) Göz atmak isterseniz: Gökyüzündeki En Parlak Yıldız Hangisidir? Cevap Kutup Yıldızı Değil!
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Historical Timeline. (Erişim Tarihi: 05.12.2019); https://exoplanets.nasa.gov
- 10 Exoplanets That Could Host Alien Life. (Erişim Tarihi: 15.07.2020); https://www.space.com/
- Hangout On-Air – Kepler 186f – A Planet in the Habitable Zone (video). (Erişim Tarihi: 17.07.2020) https://web.archive.org/
- Humans will not ‘migrate’ to other planets, Nobel winner says. (Erişim Tarihi: 29.10.2019) https://phys.org
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
