Gece gökyüzüne baktığınızda, Ay’ın her gece biraz daha farklı göründüğünü biliyorsunuz. Ancak kuşkusuz ki uydumuz Ay’ın evreleri arasında dikkatimizi en çok da dolunay çekiyor. Bazı dönemlerde de dolunaya Süper Ay, Kanlı Ay ve Mavi Ay gibi isimler verildiğini okuyoruz.
Peki, bu isimler neden ve hangi anlamda kullanılıyor? Bu sorunun cevabına günümüzde, özellikle son yıllarda en sık karşılaştığımız Ay isimlendirmesi olan Süper Ay ile başlayalım. Bu arada yazının devamını okumaya vakti olmayanlara da küçük bir not düşelim. 2023 yılının ilk Süper Ay’ı 1 Ağustos 2023’de gerçekleşecek. Bunu 31 Ağustos’ta Süper Mavi Ay izleyecek.
Süper Ay Nedir?
Süper Ay ifadesi aslında son 40 yıldır kullanılmaktadır ve temelinde gökbilimcilerin yerberi dolunayı dedikleri şeyin takma adıdır. Günümüzde hemen herkes tarafından adının bilinmesini de 2016 yılının sonlarında arka arkaya üç Süper Ay meydana gelmesine borçludur.
Bildiğiniz gibi ayın yörüngesi çember değil, bir elips biçimindedir. Bunun bir sonucu olarak da dünyamıza bazen yaklaşır bazen de uzaklaşır. Ay yörüngesinde en uzak noktadayken Dünya’ya olan uzaklığı ortalama 405.500 km iken, en yakın noktada bu mesafe 363.300 km olur. Ay bize daha yaklaştığında da biraz daha büyük ve parlak görülecektir. Biz de bunu Süper Ay olarak isimlendiririz.
Bir süper ayın oluşması için iki temel bileşen gerekir. Ay, 27 günlük yörüngesinde Dünya’ya en yakın konumunda olmalıdır. Ayrıca, güneşin ayı tamamen aydınlattığı her 29.5 günde bir gerçekleşen dolunay evresinde olması gerekir.
Bu ikisinin de bir arada olması çok kolay değildir. Bu nedenle bir yıl içinde en fazla bir iki tane Süper Ay’a rastlanır. Bu dönemde Ay normalden yüzde 30 daha parlak ve yüzde 14 daha büyük görünür. Ancak farkı çıplak gözle anlamak çok zordur.
Ayrıca Süper Ay ufka çok yakınsa çok daha büyük gözükecektir. Ancak bunun astronomi ile hiçbir ilgisi yoktur ve tamamen insan beyninin nasıl çalıştığı ile ilgilidir. Bu durum “ay yanılsaması” olarak adlandırılır ve bir kaç farklı sebepten kaynaklanacaktır. Detayları burada: Ay Yanılsaması Nedir? Güneş ve Ay Ufukta Neden Daha Büyük Görünür?
Ayrıca bazı iddiaların aksine, Süper Ay evresinde dünyadaki deprem ve volkan aktivitesinin arttığına ilişkin bilimsel bir kanıt bulunmamaktadır. Detaylar: Ayın Veya Gezegenlerin Konumu Depremleri Tetikler mi? Dolunayda Daha Fazla Deprem Olur mu?
Mavi Ay Nedir?
İki tür Mavi Ay vardır ama ne yazık ki ikisinin de renkle bir ilgisi yoktur. Bu tanımlardan ilki Mevsimsel Mavi Ay içindir. Aslında bu Mavi Ay’ın geleneksel tanımıdır. Her mevsim yaklaşık olarak üç ay sürer ve dolayısıyla her mevsimde üç dolunay gözlenecektir. Ancak bazen bu dolunayların sayısı dört olur. Böyle durumlarda üçüncü dolunaya Mevsimsel Mavi Ay denir. İkinci tanıma göre de bir takvim ayında görülen ikinci dolunaya verilen isimdir.
Mavi Ay ile birlikte aktarmamız bir de Kara Ay bulunmaktadır. Bu da aslında bir ayda rastlanan ikinci yeni aya verilen isimdir. Ayrıca bir ay boyunca yeni ayın görülmediği zamanlarda da bu isimlendirme kullanılmaktadır. Mavi Aylar her iki ila üç yılda bir meydana gelir. Bir sonraki aylık Mavi Ay, 30/31 Ağustos 2023’te ve bir sonraki mevsimsel Mavi Ay 19/20 Ağustos 2024’te gerçekleşecek.
Kimi yerlerde Pembe Ay’dan da bahsedildiğini duyabilirsiniz. Bu terim de astronomik bir terim değildir. Ve elbette ayın rengi de pembe olmaz. Pembe Ay, Nisan ayındaki dolunay için kullanılmaktadır.
Kanlı Ay Nedir?
Kanlı ay, tam Ay tutulması sırasında gözlenir. Bu sırada, Dünya, Ay ile Güneş arasında ve onlarla bir hizada bulunur. Özel bir astronomik önemi olmasa da, genellikle beyazımsı olan ay kırmızımsı kahverengiye dönüştüğü için gökyüzündeki manzara çarpıcıdır.
Tam tutulma sırasında, Ay tamamen Dünya’nın gölgesindedir. Aynı zamanda, Dünya’nın gün doğumları ve gün batımlarından bir miktar ışık ayın yüzeyine düşer. Ay’ın yüzeyine ulaşan bu ışık demeti, Dünya atmosferindeki hava molekülleri tarafından dağıtılır. Kalan ışık, Ay’ın yüzeyine çarparak onun gökyüzünde kırmızı görünmesine neden olur.
Aslında gözlenen süreç Güneş’in doğuşu ve batışında renginin turuncu ve kırmızıya dönmesiyle aynıdır. Detaylar: Güneş Aslında Ne Renktir? Doğarken ve Batarken Neden Kırmızı Gözükür?
Ayın ne kadar kırmızı göründüğü, atmosferde ne kadar kirlilik, bulut örtüsü gibi şeylerolduğuna da bağlıdır. Örneğin, bir volkanik patlamadan kısa bir süre sonra bir tutulma meydana gelirse, atmosferdeki parçacıklar Ay’ı normalden daha karanlık gösterecektir.
Bunların dışında, Kuzey Amerika’da Ekim ayındaki dolunaya da bazen Kanlı ay denilir. Ancak bu isim geleneksel anlamda kışa hazırlık yapan avcıların kullandığı takma isimlerden biridir. Bir sonraki tam ay tutulması 13/14 Mart 2025’te olacağı için, bir sonraki Kanlı Ay’da aynı tarihte gerçekleşecektir.
Sonuç Olarak;
“Süper Ay” terimi astronomiden değil, insan davranışları ve olayları hakkında tahminler yapmak için göksel nesnelerin hareketlerini inceleyen bir gelenek olan astrolojiden kaynaklanmıştır. Bu ifadelerinin doğru anlaşılması önemlidir.
Aksi takdir de Kanlı Ay, Kara Ay gibi tanımlamalar yanlış anlamalara sebebiyet verme ihtimali taşımaktadır. Ancak yine de Süper Ay ifadesinin yaygınlaşmasının bir avantajı da vardır. Bu da hepimizin gökyüzüne biraz daha fazla ilgi duymasını sağlamasıdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The first full supermoon of 2023 will take place in July. Here’s how to see it. Yayınlanma tarihi: 27 Haziran 2023; Bağlantı. https://www.cbsnews.com/
- Supermoon: What is it and when does it occur? yayınlanma tarihi: 14Ocak 2023; Bağlantı: https://www.space.com/
- Blue Moon: What is it and when is the next one? yayınlanma tarihi: 18 Mart 2023; Bağlantı: https://www.space.com/
- Supermoon, Blood Moon, Blue Moon and Harvest Moon. Bağlantı: https://spaceplace.nasa.gov/full-moons/en/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
