Süper Ay, Mavi Ay ya da Kanlı Ay isimleri heyecan vericidir. Ancak aslında hepsi mütevazı bir tesadüftür. Ancak Ay’a bakmak bunlardan daha iyi zamanlar vardır.
Ay’ın farklı zamanlarında veya farklı evrelerinde farklı oranlarda aydınlandığını görmemizin nedeni, Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesinde farklı noktalarda olmasıdır. Ay, Dünya ve Güneş, Dünya ile Ay ve Güneş arasında olacak şekilde aynı hizaya geldiğinde, güneş ışığı tüm ay yüzeyine parlar ve Dünya’ya geri yansır. Dünya’da buna dolunay denir.
Ay, Dünya ile Güneş arasında olduğunda, yüzeyinden hiçbir güneş ışığı yansıyamaz ve bu da yeni bir Ay’dır. Bu arada, Ay’ın yüzeyinin yalnızca bir kısmı güneş ışığını yansıtır ise, aşağıdaki diyagramda görebileceğiniz gibi farklı evreler ortaya çıkacaktır.
Gökbilimciler süper ayların olduğu gecelerde gözlem yapmayı tercih etmezler. Dolunaylar gece gökyüzünü ışıkla doldurur ve bu da ilgi çekici manzaraları görmeyi zorlaştırır. Aslında gökyüzü gözlemciliği yapmak ve uydumuzu daha yakından incelemek istiyorsanız en uygun zaman yarım ay zamanıdır. Çünkü bu zamanda gölgeler en uzun olacaktır. Bu da ay yüzeyini daha detaylı incelemeniz için bir fırsat anlamına gelir.
Süper Ay Nedir?
Süper aylardan övgü ile bahseden makalelere rastlamış olmanız olasıdır. ChatGPT bunu kolayca yazacaktır. Tarihi belirli ise ( 2024 için süper ay tarihleri 19 Ağustos, 17 Eylül, 17 Ekim ve 15 Kasım biçimindedir), telefonun belli özelliklerini kullanarak çarpıcı görüntülerin oluşması da olasıdır. Ancak aslında süper ay çok da özel bir astronomik olay değildir.
Süper Ay ifadesi aslında son 40 yıldır kullanılmaktadır ve temelinde gökbilimcilerin yerberi dolunayı dedikleri şeyin takma adıdır. Günümüzde hemen herkes tarafından adının bilinmesini de 2016 yılının sonlarında arka arkaya üç Süper Ay meydana gelmesine borçludur.
Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesi dairesel değildir. Aslında basık bir elipstir. Bunun bir sonucu olarak da dünyamıza bazen yaklaşır bazen de uzaklaşır. Ay yörüngesinde en uzak noktadayken Dünya’ya olan uzaklığı ortalama 405.500 km iken, en yakın noktada bu mesafe 363.300 km olur.
Bir süper ayın oluşması için iki temel bileşen gerekir. Ay, 27 günlük yörüngesinde Dünya’ya en yakın konumunda olmalıdır. Ayrıca, her 29.5 günde bir gerçekleşen dolunay evresinde olması gerekir. Bu ikisinin de bir arada olması çok kolay değildir. Bu nedenle bir yıl içinde bir kaç Süper Ay’a rastlanır. Bu dönemde Ay normalden yüzde 30 daha parlak ve yüzde 14 daha büyük görünür. Ancak farkı çıplak gözle anlamak çok zordur.
Süper Ay ufka çok yakınsa çok daha büyük gözükecektir. Ancak bunun astronomi ile hiçbir ilgisi yoktur ve tamamen insan beyninin nasıl çalıştığı ile ilgilidir. Bu durum “ay yanılsaması” olarak adlandırılır ve bir kaç farklı sebepten kaynaklanacaktır. Ayrıca bazı iddiaların aksine, Süper Ay evresinde dünyadaki deprem ve volkan aktivitesinin arttığına ilişkin bilimsel bir kanıt bulunmamaktadır.
Mavi Ay Nedir?
İki tür Mavi Ay vardır ama ne yazık ki ikisinin de renkle bir ilgisi yoktur. Bu tanımlardan ilki Mevsimsel Mavi Ay içindir. Aslında bu Mavi Ay’ın geleneksel tanımıdır. Her mevsim yaklaşık olarak üç ay sürer ve dolayısıyla her mevsimde üç dolunay gözlenecektir. Ancak bazen bu dolunayların sayısı dört olur. Böyle durumlarda üçüncü dolunaya Mevsimsel Mavi Ay denir. İkinci tanıma göre de bir takvim ayında görülen ikinci dolunaya verilen isimdir.
Mavi Ay ile birlikte aktarmamız bir de Kara Ay bulunmaktadır. Bu da aslında bir ayda rastlanan ikinci yeni aya verilen isimdir. Ayrıca bir ay boyunca yeni ayın görülmediği zamanlarda da bu isimlendirme kullanılmaktadır. Mavi Aylar her iki ila üç yılda bir meydana gelir.
Bir sonraki Mavi Ay 19/20 Ağustos 2024’te gerçekleşecek. Kimi yerlerde Pembe Ay’dan da bahsedildiğini duyabilirsiniz. Bu terim de astronomik bir terim değildir. Pembe Ay, Nisan ayındaki dolunay için kullanılmaktadır.
Kanlı Ay Nedir?
Kanlı ay, tam Ay tutulması sırasında gözlenir. Bu sırada, Dünya, Ay ile Güneş arasında ve onlarla bir hizada bulunur. Özel bir astronomik önemi olmasa da, genellikle beyazımsı olan ay kırmızımsı kahverengiye dönüştüğü için gökyüzündeki manzara çarpıcıdır.
Tam tutulma sırasında, Ay tamamen Dünya’nın gölgesindedir. Aynı zamanda, Dünya’nın gün doğumları ve gün batımlarından bir miktar ışık ayın yüzeyine düşer. Ay’ın yüzeyine ulaşan bu ışık demeti, Dünya atmosferindeki hava molekülleri tarafından dağıtılır. Kalan ışık, Ay’ın yüzeyine çarparak onun gökyüzünde kırmızı görünmesine neden olur.
Aslında gözlenen süreç Güneş’in doğuşu ve batışında renginin turuncu ve kırmızıya dönmesiyle aynıdır. Ayın ne kadar kırmızı göründüğü, atmosferde ne kadar kirlilik, bulut örtüsü gibi şeyler olduğuna da bağlıdır. Örneğin, bir volkanik patlamadan kısa bir süre sonra bir tutulma meydana gelirse, atmosferdeki parçacıklar Ay’ı normalden daha karanlık gösterecektir.
Bunların dışında, Kuzey Amerika’da Ekim ayındaki dolunaya da bazen Kanlı ay denilir. Ancak bu isim geleneksel anlamda kışa hazırlık yapan avcıların kullandığı takma isimlerden biridir. Bir sonraki tam ay tutulması 13/14 Mart 2025’te olacağı için, bir sonraki Kanlı Ay’da aynı tarihte gerçekleşecektir.
Sonuç Olarak;
“Süper Ay” terimi astronomiden değil, insan davranışları ve olayları hakkında tahminler yapmak için göksel nesnelerin hareketlerini inceleyen bir gelenek olan astrolojiden kaynaklanmıştır. Bu ifadelerinin doğru anlaşılması önemlidir.
Aksi takdir de Kanlı Ay, Kara Ay gibi tanımlamalar yanlış anlamalara sebebiyet verme ihtimali taşımaktadır. Ancak yine de Süper Ay ifadesinin yaygınlaşmasının bir avantajı da vardır. Bu da hepimizin gökyüzüne biraz daha fazla ilgi duymasını sağlamasıdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Supermoon: What is it and when does it occur? yayınlanma tarihi: 13 Ağustos 2024. Kaynak site: Space. Bağlantı: Supermoon: What is it and when does it occur/
- Supermoon: how an illusion makes the full Moon appear bigger than it really is. Kaynak site: Conversation. Yayınlanma tarihi:26 Nisan 2021. Bağlantı: Supermoon: how an illusion makes the full Moon appear bigger than it really is
Matematiksel
