Gezegenimize doğru yaklaşan bir asteroit ya da daha sık kullandığımız adıyla göktaşı, oldukça sık tekrarlanan bir bilim kurgu malzemesidir. Ancak bunun gerçekleşmesi mümkün olabilir mi? Ya da bir göktaşı dünyamıza çarparsa bu gerçekten hepimizin sonu anlamına mı gelecektir?
Öncelikle en baştan söyleyelim. Dünya’yı etkileyen bir asteroit sadece bilim kurgu değil, aynı zamanda bilim gerçeğinin de bir parçasıdır. NASA’nın California’daki Jet Propulsion Laboratuvarı, tüm amacı Dünya’ya yaklaşacağını düşündüğü asteroitleri (ve kuyruklu yıldızları) tespit etmek ve izlemek olan bir “Asteroid Watch “a sahiptir. Siz de inceleyip şu anda yolda olan asteroidlere göz atabilirsiniz.
Tarih boyunca tüm asteroitler dünyayı ıskalamadı. Dünya’da (ve ayda) gezegene çarpan devasa nesnelerin uzun bir geçmişini kanıtlayan bariz kraterler var. Şimdiye kadarki en ünlü asteroit, 66 milyon yıl önce Dünya’ya çarpandır. Dağ büyüklüğündeki asteroit, Meksika’nın Yucatán Yarımadası kıyılarında 146 kilometre genişliğinde ve 19 kilometre derinliğinde bir krater bıraktı.
Bu çarpma yeryüzünde ateş fırtınalarına, yanardağ patlamalarına ve dev tsunamilere neden oldu. Geriye kalan kül ve tozlar güneşi yıllarca kapattı. Bu durumda dinozorların ve yaşamın onlarla birlikte var olan yüzde 75’lik kısmının hiç yaşama şansı kalmadı. ( Ancak elbette sadece bu kadar da değildi. Göktaşı Çarpması Yüzünden Ölen İlk Kişi Osmanlı’da Yaşamış Olabilir))
Atmosfere Bir Göktaşı Girerse Ne Olur?
Göktaşları bazen Dünya’nın atmosferine girer. Atmosfere giren göktaşlarına meteor denir. Genellikle kum tanesiyle çakıl taşı arasındaki büyüklüklerde olan meteorlar atmosferde yanar. Ancak bazıları tamamen yanarak yok olmaz. Yeryüzüne ulaşıp yere düşen bu gök taşlarına ise meteorit denir.
15 Şubat 2013’te Rusya’nın güneyindeki Ural dağlarının hemen doğusunda yer alan Çelyabinsk semalarında bir patlama yaşandı. Patlayan nesnenin büyük bir kısmı atmosferde yansa da bir kısmı dünyaya ulaştı. Parçalardan biri Çebarkul gölüne düşerek 7 metre genişliğinde bir çukur açtı. Buna sebep olan parça 570 kg. ağırlığındaydı.
Gökbilimciler patlayan cismin 17-20 metre genişliğinde, 10.000 ton ağırlığında bir asteroit olduğu sonucuna vardılar. 30 kilometre yükseklikte gerçekleşen ilk patlamada 500 kiloton TNT’ye eşdeğer bir enerji açığa çıktı. Bu Hiroşima’ya atılan atom bombasının yaklaşık 30 katına denk geliyordu. Bu bilinen tarihte dünyamızın maruz kaldığı en büyük dünya dışı darbeydi. Çelyabinsk göktaşı dünya yüzeyinde keşfedilen göktaşlarından yalnızca biridir.
Dünyaya Göktaşı Sürekli Olarak Düşüyor
1969-1976 yılları arasında ABD ve Sovyetler Birliği uzaydan dünyaya 380 kilogram ay kayası getirdi. Ancak dünyadaki ay kayaları bunlarla sınırlı değildir. Büyük miktarda ay taşı, muhtemelen Ay’a başka bir gök cisminin çarpması sonucunda yüzeyden koparak dünyaya göktaşı olarak düşmüştür.
Mars da düzenli olarak dünyamıza kayalar fırlatır. Bunların en ünlüsü Antarktika’da bulunan ALH 84001 olarak bilinmektedir. 1996 yılında Nasa’daki bilim insanlarının bu göktaşında Mars bakterilerinin bulunduğunu öne sürmesi büyük sansasyon yaratmıştı. Ne yazık ki bilim camiasının ortak görüşü eldeki kanıtların uzaylıların kesin varlığına işaret etmeyeceği yönündedir.
Bugün Dünya’ya Bir Asteroit Çarparsa Ne Olur?
Gökbilimciler şimdiye kadar güneş sistemimizde yüzbinlerce asteroit buldular ve her yıl binlercesini daha buluyorlar. Bazıları sadece birkaç metre genişliğindedir. Bunların çoğu Dünya’nın yakınında değil ve herhangi bir endişe kaynağı değil. Ancak daha küçük asteroitler çok daha yaygındır.
1,5 kilometre genişliğinde bir asteroid Dünya’ya çarparsa, gezegenin yüzeyine doğru saatte yaklaşık 48.280 kilometre hızla çarpacaktır. Bu hızda seyahat eden bir asteroit, kabaca 1 milyon megatonluk bir bombaya eşit enerjiye sahiptir. 1 milyon megaton hayal etmek zor, o yüzden biraz daha küçük boyutları deneyelim.
Diyelim ki tek katlı bir ev büyüklüğünde bir asteroid aynı hızla Dünya’ya çarptı. Bu yaklaşık olarak Hiroşima’ya düşen bombaya eşit bir enerjiye sahip olacaktır. Asteroit 20 katlı bir bina kadar büyük olursa (61 metre), en büyük nükleer bombalara eşit enerji miktarına sahip olacaktır. Bu yaklaşık 25 ila 50 megaton anlamına gelir.
Bir asteroidin dünyadaki çoğu şeyi yok etmesi için yaklaşık 11 ila 12 kilometre genişliğinde olması gerekir. Bu durumda milyarlarca insan ölecek ve gezegendeki yaşamın çoğu yok olacaktır. Ancak bilim insanları, Dünya’daki yaşamı tamamen yok etmek için 96 kilometre genişliğinde bir asteroid çarpması gerektiğini söylüyor.
Bir Asteroid Hakkında Endişeleriniz Varsa, Torino Ölçeğini Kontrol Edin
“Ya Dünya’ya bir asteroid çarparsa!” diye korkmanın bir yararı yok. Ne kadar korkmanız gerektiğini bileceksiniz. İlk kez İtalya’da 1999 yılında düzenlenen bir gökbilim konferansında açıklandığı için Torino Ölçeği diye adlandırılan derecelendirme sistemi bir çarpmanın gerçekleşme olasılığını belirler. Ölçek, 0’dan 9’a kadar numaralandırılmış 10 kategoriye ayrılmıştır. Nesnenin boyutu, hızı, yörüngesi ve çarpma olasılığı dahil olmak üzere çeşitli faktörleri dikkate alır.
En fazla bir ev büyüklüğünde olan gökcisimlerinin yaratacağı tehdit 0 ile belirtilmiştir. Ama çapı 20-100 metre arasında değişen ve Dünya’ya yaklaşan bir gökcisminin tehdit derecesi 8’dir. Böyle bir cismin kent büyüklüğünde bir alanı haritadan silebilecektir. Çapları bir kilometreden büyük olanların tehdit derecesiyse 10’dır. Bunların etkileri tüm gezegende hissedilecektir. Sonucunda bir zamanlar dinozorlara olduğu gibi, canlıların büyük bölümünü ortadan kaldırabilir
Sonuç olarak;
asteroitler gerçekten tehlikeli olabilir, ancak bu risk muhtemelen düşündüğünüzden daha küçüktür. Şu ana kadar dünyaya yaklaşan hiç bir göksel cisim yukarıdaki ölçeğe göre 4. seviye veya daha yüksek olarak derecelendirilmedi.
Bu, genel olarak endişelenecek bir şey olmadığı anlamına gelmez. Henüz tüm asteroitleri bilmiyoruz ve bazen yörünge hesaplamalarıyla ilgili belirsizlikler oluyor. Ancak yine de haberlerde dev bir göktaşı dünyaya yaklaşıyor biçiminde bir haber okursanız, öncelikle Torino ölçeğeini kontrol ediniz.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Don’t look up: several asteroids are heading towards Earth – here’s how we deal with threats in real life; yayınlanma tarihi: 7 Ocak 2022; Bağlantı: https://theconversation.com/
- What If an Asteroid Hit Earth?; yayınlanma tarihi: 7 Ocak 2022; bağlantı: https://science.howstuffworks.com/
- Huge asteroid will pass Earth safely January 18; yayınlanma tarihi: 30 Aralık 2021; Bağlantı:https://earthsky.org/
- Asteroid that killed the dinosaurs: Likely origin and what we know about the famous space rock; Yayınlanma tarihi: 16 Ağustos 2021; Bağlantı: https://www.space.com/dinosaur-impactor-origin
- How Large Must an Asteroid be to Exterminate All Life on Earth?; Bağlantı: https://futurism.com/19943
- NASA’s DART Mission Is Humans’ First Attempt to Adjust the Cosmos; yayınlanma tarihi: 14 Aralık 2021; Bağlantı: https://science.howstuffworks.com
Matematiksel
