Saçlarınız ve kıyafetleriniz, yediğiniz yiyecekler, hava ve deniz, Güneş ve Ay. Bildiğimiz her şey, gördüğümüz her şey, Evrendeki her şeyin sadece %5’idir. Evrenin geri kalan %95’i göremediğimiz, henüz anlayamadığımız şeylerden oluşuyor. Evrenin %70’i karanlık enerji ve %25’i karanlık maddedir.
Antik Yunanlılardan Einstein’a kadar evrendeki yerimizi anlamaya çalışmak için yıldızları inceledik. Yüzyıllar boyunca insanlar, evrenin nasıl çalıştığını anlamaya çalıştılar. Zamanla evren modellerimizi geliştirdik, artarda gelen keşifler ile bilgi boşluklarımızı kapatmaya çalıştık. Ancak Kepler, Galileo, Kopernik, Newton ve hatta Einstein’ın anladığı evren, bugün bildiğimizden farklıydı.
Günümüzün Evren anlayışı rahatsız edicidir. Evrenimiz gizemli ve karmaşıktır. Beklentilere meydan okur. Öncelikle Evrenimiz statik değildir. Evrenimiz genişlemektedir. Ancak evren hiçbir şeye doğru genişlemiyor. Aslında uzayın kendisi genişliyor ve evrendeki birbirine bağlı nesneler olan galaksi kümeleri arasındaki boşluğun zamanla büyümesine neden oluyor.
Bu da bizi şu rahatsız edici sonuca götürüyor: Evrenimizin bir merkezi yok. Her yer merkezdir çünkü her yerdeki her şey bir anda her şeyden uzaklaşmaktadır. Ancak Evren sadece genişlemiyor. Aynı zamanda hızlanıyor yani daha hızlı genişliyor. Her geçen an, “karanlık enerji” olarak adlandırılan, bilinmeyen, itici, bir güç, Evrenin dokusunu geriyor.
Karanlık Enerji Nedir?
Evrenin olağanüstü derecede geniş bir kısmı hala bilinmiyor. Geçen yüzyıldaki teknolojik gelişmelere, parmaklarımızın ucundaki bilgisayarlara, dünya çapındaki internete ve Evrenimizin en uzak noktalarını haritalayan uzay tabanlı gözlemevlerine rağmen hala anlamadığımız çok şey var. Anlayamadığımız şeylerin başında da karanlık enerjinin tam olarak ne olduğu geliyor. Ayrıca bir de karanlık madde var.
Birçok yönden karanlık madde, karanlık enerjinin doğal sonucudur. Karanlık enerjinin uzayı birbirinden ayırdığı yerde, karanlık madde maddeyi birbirine bağlar. Yani Karanlık madde galaksileri bir arada tutmaya, karanlık enerji ise onları ayırmaya çalışıyor.
Garip bir biçimde karanlık madde evrenin genişlemesini yavaşlatırken, karanlık enerji onu hızlandırıyor. Her ikisi de görünmezdir; ne radyasyonla ne de ışıkla etkileşime girmez; ancak yine de her zaman mevcutturlar.
Karanlık Madde İle Karanlık Enerji Evreni Nasıl Şekillendirdi?
Evren 13,8 milyar yıl önce Büyük Patlama ile ortaya çıktı. Hemen arkasından “şişme” adı verilen bir genişleme süreci geldi.Tespit edebildiğimiz en eski radyasyon olan Kozmik Arka Plan Işıması Büyük Patlama’dan 380.000 yıl önce oluştu.
Evren Büyük Patlama sonrası soğuduğunda ilk atomların oluşması için gerekli şartlar var olmaya başladı. Bunlar hidrojen ve helyumdu. Kütleçekimsel güç hidrojen atomlarının bir araya toplanmasını sağladı. İlk yıldızlar Büyük Patlama’dan 180 milyon yıl sonra çöken hidrojenden oluştu. Ondan sonraki birkaç milyar yıl boyunca görülebilir madde ve karanlık maddenin kütlesi genişleyen evreni yavaşlatmak için yeterliydi.
Karanlık enerji sahneye yaklaşık 5 milyar yıl önce çıktı. Bu dönemde maddenin ve karanlık maddenin kütle çekimi artık genişlemeyi yavaşlatacak kadar güçlü değildi. Karanlık enerji onları yendi ve evren hızlanarak genişlemeye başladı. Yani karanlık enerji ve karanlık madde evrenin evriminin farklı dönemlerinde iktidardaydı.
Karanlık madde genelde çekim gücüne sahip, bu açıdan bilinen maddeler gibi davranıyor. Karanlık enerji ise farklı bir etkiye sahip. Galaksi kümelerini bir arada tutmuyor ve galaksiler üzerindeki etkisini gözlemlemek de çok zor.
Sonuç Olarak;
Günün sonunda, sürekli genişleyen bir Evrende, galaksinin küçük bir köşesinde, milyonlarca başka yıldızın ortasında, Güneşimizin etrafında dönen bir gezegendeyiz. Yıldızlarda anlam aramak insan olarak doğamızda var. Ancak bazen cevaplar aradığımız cevaplar olmayabilir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Dark Matter and Dark Energy; Kaynak site: Nationalgeographic. Bağlantı: Dark Matter and Dark Energy
- What’s the difference between dark matter and dark energy?; Yayınlanma tarihi: 3 Mart 2020. Kaynak site: Astronomy. Bağlantı: What’s the difference between dark matter and dark energy?/
- On the road to dark energy (with chameleons); Yayınlanma tarihi: 26 Ekim 2021; Bağlantı: https://plus.maths.org/
- 95% of the Universe is a total mystery. Yayınlanma tarihi: 21 Haziran 2023. Kaynak site: Big think. Bağlantı: 95% of the Universe is a total mystery
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
