Antik çağ bilim kadını dediğimiz zaman akla genellikle MS 4. yüzyılın sonlarında İskenderiye’de bir filozof ve matematikçi olan Hypatia adı gelir. Oysa ki ondan çok önceleri de kadınlar bilim dünyasının içinde vardılar. Ancak katkıları genellikle kabul edilmediğinden bir çoğunun ismini bugün bilmiyoruz. Bu yazı aracılığı ile bazılarını sizlere tanıtalım.
Merit Ptah – Mısırlı hekim (MÖ 2700)
Eski Mısır’da yaşamış olan Merit Ptah, tarihte ismiyle anılan ilk kadın doktor olmasıyla bilinmektedir. Kendisinin milattan yaklaşık 2700 yıl önce yaşadığına inanılıyor. Ptah’ın yaşamının ayrıntıları büyük ölçüde bilinmiyor. Ancak bilinen şey, zamanının tek doktoru olmadığıdır.
Kadınlar, Antik Mısır’ın tıbbında, özellikle kadın doğum uzmanlığında önemli bir rol oynadılar. Kendisinin Krallar Vadisi’ndeki bir Mısır mezarına resmi çizilidir. Burada Merit Ptah, bir baş rahip olan oğlu tarafından “başhekim” olarak tanımlanmıştır.
Liet-tzu (Si Ling-Chi) – İpek üretimini bulan Çinli İmparatoriçe (MÖ 2640)
Yaklaşık MÖ 2700-2640 sıralarında Çinliler ipek yapmaya başlamıştı. Yarı efsanevi imparator Huang Di ipekböceği yetiştirme ve ipek ipliği eğme yöntemlerini icat etti. Huang Di, aynı zamanda antik Çin’deki kültürün temellerini atması ile bilinmektedir.
Ancak aslında ipek ile ilgili keşifleri yapan kişinin kendisi değil de onun eşi olan Lei-tzu olduğu düşünülmektedir. Bu yüzden Liet-tzu, “Si LingChi” diye de tanınır. Bu “İpekböceklerinin Hanımı” anlamına gelmektedir.
Enheduanna – Astronom, matematikçi ve şair (yaklaşık MÖ 2354)
Ay Tanrısı Nanna’nın Ur Kenti’ndeki ana tapınağının baş rahibesi Enheduanna, yıldızlar ve ayın döngülerini kaydetmek için gözlemciler görevlendiren ilk rahibedir. Döneminde, gökcisimlerinin hareketlerini gösteren haritalar yapılmıştır.
Enheduanna, ilk dinsel takvimlerden biri olan ay takviminin oluşturulmasına katkıda bulunur. Bu takvim, günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Çalışmalarının ve ilahilerinin yanında, Enheduenna’nın 42 epik şiiri de tabletler üzerinde günümüze ulaşmıştır.
Kendisi ayrıca kayıtlı edebiyat tarihinde birinci tekil şahıs kullanarak yazan ilk kişidir. Enheduanna’ya ait taştan bir disk ve iki mühür günümüze kadar ulaşmıştır. Disk üzerinde üç yardımcısıyla birlikte görülen Enheduenna’nın kabartması profildendir. Bu kabartmanın arkasında, Enheduanna, “Nanna’nın (Ay Tanrısı) karısı ve Sargon’un kızı” olarak tanımlanır.
Tapputi-Belatikallim – Mezopotamyalı kimyager (MÖ 1200)
Parfüm üretimi Mezopotamya’da çok önemliydi. Çünkü aromatik maddeler, kozmetik dışında ilaç ve dinsel amaçlarla da kullanılırdı. Parfümcülük araçları ve tarifleri, aşçılıkta kullanılanlara benzerdi. Parfüm üretiminde kullanabilmek için, bitkilerin özütlerini çıkaracak farklı kimyasal teknikler geliştirilmişti.
Tapputi-Belatikallim, çeşitli kimyasallarla çalışmalar yaparak parfüm ve kozmetik malzemeler elde etmiştir. Tapputi Belatikallim’in adı, günümüze bir tablet üzerinde gelmiştir.
Sonduk – Silla Krallığı’nın kraliçesi ve astronom (MÖ 600’ler)
Hanedanındaki tüm erkeklerin ölmüş olması nedeniyle MÖ 634’de tahta oturan Kraliçe Sonduk, MÖ 647’ye kadar Silla Krallığı’nı (bugünkü Kore) yönetmiştir. Bu krallığa yöneticilik yapacak üç kadından ilkidir. Savaşlarla geçen hükümranlığı sırasında, krallığını bir arada tutabilmeyi başarmış ve Çin’le ilişkilerini geliştirmiştir.
Kendisi ayrıca Uzakdoğu’da bilinen ilk gözlemevini inşa ettirmiştir. Sonduk’un yaptırdığı, ay ve yıldızların kulesi (Ch’omsong-dae) adıyla anılan gözlemevi, eski Silla Başşehri Kyongju’da, günümüze kadar ulaşmıştır.
Theano – Pisagor’un eşi, Antik Egeli filozof (MÖ 5. yüzyıl).
Pisagor’un yandaşı ve karısı olan Theano, Pisagor’dan sonra Pisagorcu topluluğu yönetmiştir. Onun döneminde Pisagor öğretisi, Antik Ege’nin tümüne ve Mısır’a dek yayılır. Theano, yaşadığı zamanda hastalık sağaltıcı özelliğiyle de tanınmaktadır.
Theano başlangıçta, Pisagor’un dinleyicisidir. Ciddi ve sert ahlaklı filozofu, erdemleri ve bilgiye susamışlığıyla etkiler, böylece evlenirler. Yerel yönetim üzerindeki etkileriyle tepki çeken Pisagorcu topluluk, en sonunda düşmanlarının saldırısına uğrar.
Pisagor’un bu saldırıdan sağ çıkıp çıkmadığı bilinmemektedir. Ama bu olaylardan sonra dağılan Pisagorcu topluluğu tekrar toparlayan Theano olmuştur.
Kızları Damo, Mya, Arignote birlikte topluluğu manevi olarak bir arada tutmaya çalışmıştır. Theano’dan bize anlamlı, kısa sözler ve ahlak öğütlerinden oluşan toplu anlatılar kalmıştır. Bir yandan kendi düşüncelerini, ama öbür yandan Pisagor’un düşüncelerini yazmıştır. ( Göz atmak isterseniz: Hipotenüs Nedir? Pisagor Karısının Adını Dik Üçgene Vermiş Olabilir mi?)
Aglaonike – Antik Egeli, astronom (MÖ 5. yüzyıl).
Aglaonike, ay tutulmalarının zaman ve konumunu tahmin etme konusunda uzmanlaşmıştır. Zamanın insanları Aglaonike’nin istediğinde ayı kaybedebildiğini sanmış; bu niteliğini cinsiyetinden ötürü, bilimsel birikiminden çok güçlü bir büyücü olmasına bağlamışlardır. Tarihin ilk kadın astronomlarından olan Aglaonike’nin adını Venüs gezegeninde bir krater yaşatıyor.
Aspasia – Antik Ege’de yaşamış, Miletli filozof (MÖ 460-401)
Aspasia Antik Ege düşüncesinde, özellikle Sokrates üzerinde etkili olmuştur. Sokrates’in Aspasia ile felsefi konuşmalar yaptığı ve bu düşünce alışverişinden çok şeyler öğrendiği bilinir. Hatta Sokratik yöntem olarak bilinen yöntemin, gerçekte Aspasia’nın yöntemi olduğunu ve öğrencisi Sokrates’in bunu gençlik yıllarında ondan öğrendiği tahmin edilmektedir.
Aspasia, 20’li yaşlarında Atina’ya gider ve kendisinden 30 yaş büyük devlet adamı Perikles’le evlenir. Aspaisa’nın Perikles’in politikaları üzerinde çok etkili olduğu bilinir. Hatta, Perikles’in bazı konuşmalarını Aspasia’nın yazdığına ilişkin kanıtlar vardır.
Aspasia Atina’da Anaxagoras, Archimedes, Sophokles ve Sokrates gibi birçok filozofun müdavimleri arasında olduğu, devlet adamları, sanatçılar ve iyi eğitim almış kadınların geldiği, tartışmaların yapıldığı bir salon açar.
Böylelikle bir kadın, Atina düşünce yaşamını derinden etkileyen bir oluşumu gerçekleştirmiş olur. Aspasia’nın salonu uzun yıllar açık kalır ve Aspasia “üst düzeyde diyalektik ve retorik hocası” olarak aranan bir kişi olmayı sürdürür. Bugün Aspasia’nın bir büstü, İzmir Arkeoloji Müzesi’nde de yer almaktadır.
Hipparchia – Kinik okulundan, Antik Egeli filozof (MÖ 360-280)
Hipparchia felsefesiyle, Sokrates’in öğrencisi Antisthenes’in kurduğu Kinik okulundan sayılır. Kadınların geleneksel rollerinden kurtulmaları için de mücadele etmiştir.
Ailesi, soylu ve zengindir. Hipparchia erkek kardeşi aracılığıyla, Kinik filozoflardan Krates ile tanışır. Kinizm, gereksinimsizlik öğretisini temsil etmektedir. Bu öğreti, gereksinimlerin insanı toplumun kurallarına ve zorlamalarına bağladığını söylerdi. Hipparchia, Krates’in öğretisinden o kadar etkilenir ki ailesinin karşı çıkmasına rağmen onunla evlenir ve devamında onun yoksul, göçebe hayatına katılır.
Pan Chao – Çinli tarihçi ve yazar (MS 50-112).
Pan Chao, Çin İmparatorluğu’nun tarihini anlatan ve birkaç kuşak tarihçinin üzerinde çalıştığı Han’ın Kitabı’nı tamamlamıştır. Ayrıca 8 adet kronolojik tablo hazırlamış ve astronomi üzerine bir de tez yazmıştır. En ünlü yapıtı ise, Kadınlar İçin Dersler’dir (Nu Jie). Pan Chao, edebiyatçıların ürünleri üzerine yorumlar ve şiirler de yazmıştır.
Antik çağ bilim kadınları elbette sadece yukarıda listeliğimiz kadarıyla sınırlı değil. Ancak ne yazık ki bir çoğunun en fazla adı günümüze erişmiş durumda. Yaşantıları hakkında fazla detaya sahip değiliz. Arkeolojik bulgular ile kendileri hakkında daha fazla detaya erişebilmemiz dileğimizdir. Ayrıca bir başka örneğe de bu yazımızda göz atabilirsiniz: Sokrates’in Öğretmeni Mantinealı Diotima
Kaynaklar ve İleri okumalar:
- Women Scientists of Antiquity; Yayınlanma tarihi: 20 Ekim 2017; Bağlantı: https://www.discovermagazine.com/
- 7 great female scientists that have made history; Yayınlanma tarihi: 6 Kasım 2018; Bağlantı: https://www.bbva.com/
- Women scientists in the ancient world and Middle Ages; Bağlantı: https://www.britannica.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
