Fala inanın ya da inanmayın gazetede burçlar kısmını gördüğümüz zaman genelde okuma eğilimi gösteririz. Burçlardaki tanımlar genellikle jeneriktir. Sonucunda komşunuza veya kuzeninize de uyacaktır ve aslında bunu temelde biliriz. Şimdi bu tavsiyelerden ikisine göz atalım. “Genellikle fazla eleştirel ve güvensizsiniz, ancak gerektiğinde kendinizi savunmayı biliyorsunuz! ” Bazen çelişen düşüncelere ve duygulara sahip bir insansınız.”. Bu cümleler size iç çektirip evet dedirtti ise Barnum etkisi ile karşı karşıyasınız.
Barnum – Forer Etkisi Nedir?
Barnum Etkisi, psikolojide insanların olumlu kişisel tanımlamalarla ne kadar kolay kandırılabileceğini tanımlayan bir terimdir. Bu nedenle kendimiz hakkında okuduğumuz olumlu şeyler için hemen kişisel anlamlar çıkartırız. Sonucunda yazılanları onaylama eğilimi gösteririz. Başka bir deyişle, insanlar kişisel doğrulama yanlışlığının kurbanı olurlar. Neredeyse herkes için geçerli olan genellemelerin özellikle kendileri için doğru olduğunu kabul ederler.
Bu etki adını Barnum ve Bailey Sirki’ni kuran ünlü şovmen PT Barnum’dan almıştır. “Her dakika bir enayi doğar” sözüyle sıkça anılsa da aslında bu sözü kendisinin söylediği ile ilgili herhangi bir kanıt yoktur. Ancak P.T Barnum “gösteri dünyasını” bir iş kolu haline getiren ünlü kişilerdendir. Kendisi hakkında daha fazla bilgi için 2017 yılında çekilen Muhteşem Showman isimli filme de göz atınız.
Bilişsel bir önyargı olarak Barnum Etkisi, psikolog Bertram Forer tarafından 1948’de kişisel doğrulama yanılgısı üzerine bir deney yürüttüğünde keşfedildi. Bu yüzden aynı zamanda Forer Etkisi olarak da bilinmektedir.
Barnum – Forer Etkisi Deneyleri
1947 yılında Ross Stagner adlı bir psikolog, bir grup personel yöneticisine bir kişilik değerlendirme testi verdi. Ancak test tamamlandıktan sonra geri bildirimi katılımcıların bireysel cevaplarına göre değil test yanıtlarıyla hiçbir ilgisi olmayan, bunun yerine burçlar, grafolojik analizler gibi şeylerden türetilen ifadelerle her birine sahte geribildirim verdi.
Sonuçta herkes oldukça mutluydu. Katılımcıların yarısından fazlası değerlendirmeleri doğru olarak nitelendirdi. Neredeyse hiçbiri de sonuçlara itiraz etmedi. Ertesi yıl Bertram Forer öğrencileri ile benzer bir çalışma yaptı.
Öğrencilerine her birinin sınavlardan aldıkları puanlara göre hazırladığı kişiselleştirilmiş bir kişilik analiz testi verdiğini söyledi. Onlardan bu analizin kendilerine ne oranda uyduğunu notlamalarını istedi. Oysaki her öğrenciye birbirinin aynısı analizler dağıtmıştı. Her bir analizde, 13 madde bulunuyordu. Bu maddelerden ilk üçü aşağıdaki gibiydi.
- “Başkalarının sizi sevmesine ve takdir etmesine büyük ihtiyaç duyuyorsunuz.”
- “Kendinizi eleştirmeye açıksınız..”
- “Kendi lehinize çevirmediğiniz büyük miktarda kullanılmamış kapasiteniz var. “
Daha sonra öğrencilerinden bu 13 maddenin kendilerine uyup uymadığını 0’dan 5’e kadar değerlendirmelerini istedi. 5, açıklamanın “mükemmel” bir değerlendirme olduğu ve öğrenciye kesin olarak uyduğu anlamına geliyordu. Sınıf ortalaması değerlendirmesi 4.26 idi. Oysa ki bu soruların hepsi astrologların başvurdukları kitaplardan seçilmişti. Ayrıca farklı burçlara ait cümlelerdi.
Forer-Barnum Etkisi Neden Çalışıyor?
Barnum etkisi üzerine yapılan araştırmalar, sahte geribildirime olan inancın bir dizi önemli faktörden etkilendiğini göstermiştir. Örneğin sorular ne kadar ayrıntılı olursa kişinin bunun sadece kendisiyle ilgili olduğunu düşünme olasılığı o kadar artmaktadır. Yani yalnızca doğum yılı ve ayına dayalı bir yıldız falından ziyade doğum yılı, ayı ve gününü temel alan bir tahmin bize daha doğru gelmektedir.
İnsanlar, kendileriyle ilgili iddiaları, iddiaların doğru olma arzusuyla orantılı olarak kabul etme eğilimindedir. Yani iddialar olumlu veya tamamlayıcı olmalıdır. Geri bildirim negatifse, katılımcılar daha şüpheci olma eğilimindedir. “Sıklıkla sevmediğiniz şeyleri yapan insanlara zarar vermeyi düşünüyorsunuz” gibi ifadelere kimse onay vermeyi istemez elbette.
Ayrıca araştırmalar, astrolojiye başlangıçta şüpheyle yaklaşan öğrencilerin, hem kendilerine sunduğu kişilik tanımını kabul etme hem de bu tanım uygunsa bir bütün olarak astrolojiye olan inançlarını artırma olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermiştir.
Bu nedenlerle astronomi ve grafolojinin popülaritesi geribildirimde verilen belirli bilgilere bağlıdır. Ayrıca astrologları, falcıları, medyumları ziyaret edenler genellikle endişeli kişilerdir. Bu nedenle kendileri ve gelecekleri hakkında ‘nesnel’ bilgilere özellikle duyarlıdırlar.
Tüm bunlar Barnum Etkisi altındaki milyonlarca insanın neden astroloji, fal, tarot kartları ve çevrimiçi kişilik testleri ile hala ilgilendiğinin bir cevabıdır. 2023 yılı fakınızı merak ediyorsanız, ya da şu anda konu ile ilgili bir test çözmeyi düşünüyorsanız bu bilgiler aklınızın bir köşesinde kalsın. ( Merak ederseniz: Grafoloji Nedir? El Yazımız ile Kişilik Analizi Yapmak Mümkün müdür?)
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- The Power of Compliments: Uncovering the Barnum Effect, yayınlanma tarihi: 6 mayıs 2019; Bağlantı: https://interestingengineering.com
- Barnum Effect: The Reason Why We Believe Our Horoscopes. Yayınlanma tarihi: 28 Şubat 20121; bağlantı: https://neurofied.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
