Hepimiz hayatımızın bir noktasında hafızamızın daha güçlü olmasını dilemişizdir. Ancak unutkan olmak gibi bir şeyi unutmamak da bir sorundur. Bunun nedenini anlamak için asla unutmayan adam Solomon Shereshevsky ile tanışalım.
1929 yılının bir nisan öğleden sonrası, bir adam Moskova’daki Eğitim Akademisi’ne geldi ve bir hafıza uzmanıyla görüşmek istediğini söyledi. Psikoloji literatüründe “S.” olarak anılacak bu adam, çalıştığı Moskova gazetesinin bölüm editörü tarafından gönderilmişti.
Solomon Shereshevsky yani S. gazetede muhabir olarak görev yapıyordu. O sabah, editör S.’nin günlük görevler açıklanırken hiç not almadığını fark etmişti. Bu durum üzerine S.’yi sorguya çektiğinde, S. hiçbir hepsini aklında tuttuğunu söyledi.
Editör bir gazeteyi eline alıp uzun bir pasaj okudu ve S.’den duyduklarını tekrar etmesini istedi. S. bunu hatasız biçimde yapınca, editör onu doğrudan bir uzmana yönlendirdi. O gün S. ile görüşen araştırmacı, henüz 27 yaşında olan Alexander Luria’ydı. O sıralarda sinirbilim alanındaki ünü henüz doğmamıştı; ancak ileride nöropsikolojinin kurucularından biri olarak tanınacaktı.
Görüşmeye rastgele sayı ve kelime dizileri sıralayarak başladı, S.’den bunları tekrar etmesini istedi. S., bu dizileri giderek uzayan seriler hâlinde eksiksiz bir şekilde hatırladı. Daha da dikkat çekici olan, Luria’nın bu testleri on beş yıldan uzun bir süre sonra yeniden yapmasıydı. Aynı sayı ve kelimelerin hâlâ S.’nin hafızasında olduğunu gördü.
Luria, 1965 yılında daha geniş bir okur kitlesine hitap eden ilginç bir kitap yazdı. Bu kitapta, hiçbir şeyi unutamayan hastayla yaptığı seansları anlattı. Onlarca yıl boyunca, dünyayı Solomon Shereshevsky’nin gözünden görmeye çalışmasını ayrıntılarıyla aktardı.
Alexander, The Mind ofa Mnemonist. A Little Book about a Vast Memory
Solomon Shereshevsky’nin Sırrı Neydi?
Luria’nın kitabı, hem Rusya’da hem uluslararası alanda psikolojide klasik bir eser olarak kabul edildi ve hafıza araştırmalarının gelişiminde önemli bir rol oynadı. S.’nin vakası, kusursuz hatırlamanın getirdiği zihinsel yükleri gösteren bir örnek hâline geldi. Luria, S.’nin günlük yaşamda karşılaştığı zorlukları belgeliyor ve bunları, soyut düşünme yetisindeki eksiklerle ilişkilendiriyordu. Ona göre, bu sorunlar S.’nin olağanüstü hafızasının bir bedeliydi.
Luria, Shereshevsky’nin hafıza gücünün ardında güçlü bir sinestezinin yattığını belirtir. Duyuların birbirine karıştığı bu özel algı biçimi, onun için yalnızca renkli ya da alışılmadık bir deneyim değil, aynı zamanda bir hatırlama aracıdır.
Basit bir ses—örneğin bir çan sesi—Shereshevsky’nin zihninde dokunma, tat ve görüntü çağrışımlarıyla birlikte canlanır. Sayılar da onun için yalnızca semboller değil; belirli renk, biçim ve hatta karaktere sahip varlıklardır. Kendi tanımına göre, her sayının bir adı, bir kişiliği vardır; bu imgeler zamanla değişse de, onun belleğinde sabit bir yere sahiptir.
Luria’ya göre, Shereshevsky bu çapraz duyusal bağlantıları kullanarak bilgileri doğruluyor, hafızasını adeta kendi içinde kontrol ediyordu. Dünyaya bu kadar çok kanaldan açık olmak, ciddi zorluklar da getiriyordu. Shereshevsky örneğin kahvaltı sırasında gazete okumaktan kaçınırdı; çünkü basılı kelimelerin çağrıştırdığı tatlar, yediği yemekle çatışırdı.
Luria’nın gözlemlerine göre, Shereshevsky büyük şairlerin şiirlerinden pek keyif almıyordu. Mecazları neredeyse hiç deneyimleyemiyordu. Çünkü sinestezi, kelimelerin anlamına ulaşmadan önce devreye giriyor ve bu durum, sözcüklerin çağrıştırabileceği edebi ya da duygusal izlenimleri büyük ölçüde engelliyordu.
Unutmayan Adam Unutmayı Öğrenmek Zorundaydı
Solomon Shereshevsky hakkında yapılan daha sonraki araştırmalar, onun genellikle anlatıldığı gibi “hiçbir şeyi unutmayan adam” portresine tam olarak uymadığını gösterdi. Aslında kusursuz bir hafızası yoktu. Hatırlamak, onun için bilinçli çaba ve yaratıcı bir yetenek gerektiriyordu.
Shereshevsky’nin bazı zihinsel işlemleri, yüzyıllardır bilinen sıradan hafıza tekniklerine oldukça benzerdi. Bunlardan biri, “hafıza sarayı” ya da “loci yöntemi” olarak bilinen, bilgilerin hayal edilen bir fiziksel mekâna sırayla yerleştirilerek organize edildiği tekniktir. Shereshevsky bu yöntemi kendi yorumuyla kullanıyordu.
Solomon Shereshevsky, gazetecilik kariyerinden vazgeçerek yaşamını, olağanüstü ezber yeteneğini sahnede sergileyerek kazanmaya başladı. Gösterilerinde, anlamı olmayan uzun bilgi dizilerini—örneğin İtalyanca bilmemesine rağmen İlahi Komedya’dan ezberlediği bölümleri—belleğinde tutuyordu. Ancak zamanla, doğuştan gelen yeteneklerinin her zaman avantaj sağlamadığını fark etti.
Onun güçlü ve kalıcı hafızası, zihninde canlı ve çok duyulu imgeler oluşturarak bunları hikâyeleştirilmiş sahnelere veya hayali mekânlara yerleştirmesiyle mümkün oluyordu. Görseller ne kadar ayrıntılı ve canlıysa, hatırlaması da o kadar kolaylaşıyordu. Ancak sahnede her bir bilgiye yalnızca birkaç saniye ayırabildiği için, bu doğal çağrışımlara artık zaman kalmıyordu. Bunun yerine kontrol etmeyi, sadeleştirmeyi ve sistemleştirmeyi öğrenmesi gerekiyordu.
Shereshevsky, gösteri dünyasında belirli bir başarı elde etse de, bu alanda hiçbir zaman gerçek bir tatmin duymadı ve bir süre sonra sahneden çekildi. Luria’nın onu zihinsel bir bozukluk taşıyormuş gibi gösterdiği yönündeki ima ve değerlendirmelere ise açıkça karşı çıktı. Not defterinde, Moskova’daki Sinir Sistemi Hastalıkları Hastanesi’nde gönüllü olarak katıldığı deneylerin sonunda, zihinsel sağlığının resmen onaylanmasını umduğunu belirtir. Ancak böyle bir sonucun alınıp alınmadığı bilinmiyor.
Shereshevsky’nin kayıtlarında, araştırmacılarla yaşadığı gerilime dair izler de yer alır. Onların sürekli olarak hafıza becerilerini açıklayacak gizli bir yöntem ya da bilinçli bir teknik aradıklarını ve kendisinin bir şey sakladığından şüphelendiklerini yazar.
Sonuç olarak
Hayatının son dönemlerinde, anılarından kurtulmak için başvurduğu yöntem değişmiştir. Yakın çevresine göre bu yıllarda alkol kullanımı artmış, unutmanın bir yolunu içkiyle aramaya başlamıştır. Hakkında zamanla ortaya atılan, bir akıl hastanesine kapatıldığı yönündeki iddialar gerçeği yansıtmaz. Ancak alkol alışkanlığı, dönemin Sovyet toplumunda sık görülen ve “içsel göç” olarak adlandırılan, bireyin dünyadan zihinsel olarak geri çekilme hâliyle örtüşmektedir.
Shereshevsky, 1958 yılında alkolizme bağlı sağlık sorunları nedeniyle hayatını kaybetti. Not defterindeki son kayıt 11 Aralık 1957 tarihini taşır ve yalnızca geçmiş deneyimlere, eski sahne günlerine dair anıları içerir. Kalan sayfalar ise boştur—hikâyesinin devamı, belirsizlik içinde kalır.
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- Fornazzari L, Leggieri M, Schweizer TA, Arizaga RL, Allegri RF, Fischer CE. Hyper memory, synaesthesia, savants Luria and Borges revisited. Dement Neuropsychol. 2018 Apr-Jun;12(2):101-104. doi: 10.1590/1980-57642018dn12-020001. PMID: 29988344; PMCID: PMC6022980.
- The Mystery of S., the Man with an Impossible Memory; Yayınlanma tarihi: 12 Ağustos 2017; Bağlantı: https://www.newyorker.com/
- Mecacci L. Solomon V. Shereshevsky: the great Russian mnemonist. Cortex. 2013 Sep;49(8):2260-3. doi: 10.1016/j.cortex.2013.05.007. Epub 2013 Jun 7. PMID: 23871306.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
