Kimya

Mutfakta Bilim: Patlamış Mısır Neden Ve Nasıl Patlar?

Mutfakta patlama denildiği zaman kimsenin aklına güzel bir şeyler gelmez. Ancak aslında hemen hepimizin sevdiği bir patlama mutfağımızda sıkça gerçekleşir. Elbette bahsettiğimiz şey mısır patlatmaktır.

Bazı sorular kulağa oldukça sıradan gelir. Sonuçta herkes cevabını bildiği zanneder. Ancak ne yazık ki iş açıklama aşamasına geldiği zamanlar da bazı şeyler eksik kalacaktır. Bu sorulardan bir tanesi de “Patlamış mısır neden patlar?” sorusunun cevabıyla ilgilidir.

Tarihi 7000 yıl önceye dayanan ekonomik fiyatlı ve lezzetli bu yiyecek hiç şüphesiz dünya genelinde en çok tüketilen atıştırmalık gıdalardan biri. Birkaç mısır türü vardır. Patlamış mısır aslında özel bir mısır çeşididir ve patlayan tek mısırdır. Çekirdeği, perikarp adı verilen çok sert, çoğunlukla gözeneksiz bir dış kabuktan oluşur. Patlamış mısırın anahtarı, çekirdeklerinin benzersiz tasarımıdır. Aşağıdaki fotoğrafta ise tatlı mısır ve patlamış mısırı görüyorsunuz.

Solda tatlı mısır sağda ise patlamış mısır tohumlarını görebilirsiniz. İki tür mısır tohumu arasındaki en büyük fark, tohum kabuklarının sağlamlığı ve endospermlerinin yapısıdır

Mısırın her bir çekirdeği bir embriyo (yavru bitki) içerir. Yeni bitki oradan oluşmaya başlar. Bir de “endosperm” (besidoku) vardır ki bu da yeni bitkinin ilk gı­dasıdır. Endosperm, tanecikler halinde paketlenmiş nişastadan oluşur. Ayrıca %14 kadar su içerir. Ve elbette tüm bu yapıyı korumak için bir de tohum kabuğu mevcuttur. Sert bir tohum kabuğu, nişasta ve suyun kombinasyonu, patlamış mısırın nasıl patlayacağı konusunda kritik öneme sahiptir.

Mısır Neden Patlar?

Patlamış mısırın patlama sebebi, çekirdeğinin içinde hapsolmuş sudur. Çekirdek yeterince yüksek bir sıcaklığa ısıtılırsa, bu su buhara dönüşür. Sonrasında da çevresindeki nişastayı yumuşatır. Çevreleyen kabuk o kadar serttir ki, su başlangıçta buharlaşıp buharlaştığında kaçamaz. 

Buhar daha da ısındıkça, su molekülleri daha da hızlı hareket eder ve tohumun içinde basınç oluşur. Mısır tohumunun sert kabuğu, dışarıdan ge­lecek saldırılara karşı koymak üzere evrilmiştir. Ancak bu sefer saldırı içerden gelmektedir.

Aslında bu noktada her bir tohumu bir düdüklü tencere gibi düşünebilirsiniz. Buhar haline gelen su molekülleri içeride sıkışmış durumdadır. Bu yüzden tohumların içindeki basınç arttıkça artacaktır. Gaz moleküllerinin sayısı ve hızı arttıkça da kabukların iç çeperlerine daha da sert çarpmaya başlayacaklardır.

Nişasta molekülleri soldaki patlamamış olan mısırda daha yoğundu, ancak sağdaki patlamış olanda artık genişlemiştir.

Kısa bir süre içinde bu çarpışmanın etkisi ile tohumların içindeki nişasta tanecikleri jelimsi pelte kıvamına gelir. Mısır tanesinin dış kabuğu da bu baskıya ancak belli bir noktaya kadar dayanabi­lir. İçindeki sıcaklık 180 dereceye ulaşıp basınç dışarıdaki normal basıncın yaklaşık on katına ulaştığında, peltenin özgürlüğüne kavuşma zamanı gelmiş demektir. Sonrasında görkemli bir patlamaya şahit olabilirsiniz.

Sert kabuk basınca dayana­mayarak kendini nihayet koyuverdiğinde, içindeki aşırı yüksek basınçlı malzeme, normal atmosferik basınçtaki dış ortamla te­mas eder. Üstelik artık hacmini sınırlayan bir engel de yoktur. Bu yüzden içindeki malzeme anında genişler. Bu genişleme de içindeki basınç dışarıdaki basınca eşitlenene kadar devam eder.

Sonucunda da tohumun bütün içi dışarı çıkar. Sıkışık beyaz pelte, beyaz bir köpüğe dönüşür, soğur ve katılaşır. Dönüşüm tamamlanmıştır. Karakteristik patlamış mısır kıvamı ve beyaz-sarımsı köpüklü görünüm, patlamış mısır çekirdeğinin içindeki nişastadan kaynaklanır. 

Patlamış Mısır Neden Patlamaz?

Farklı patlamış mısır şekilleri yapmak da dahil olmak üzere mükemmel patlamış mısırı hazırlamanın birçok farklı yöntemi vardır, ancak çekirdekler belirli gereksinimleri karşılamıyorsa tüm çabalar başarısız olur. Bu nedenle de patlamış mısırlarınızı yemek için tabağa aldığınızda tencerenin dibinde patlamadan kavrulmuş bir kaç mısır tanesi ile er yada geç karşılaşırsınız.

İdeal patlamış mısır çekirdeği, yaklaşık yüzde 14 kadar su içermelidir ve yaklaşık 180 derece sıcaklıkta patlamalıdır. Ancak dış kabuk hasarlıysa tencerenin ısınmasıyla bir­likte su buharı dışarı kaçar ve basınç asla yükselmez.

Ayrıca mısır tanesi çok kuruy­sa, mesela yanlış zamanda hasat edilmişse içinde patlamayı ger­çekleştirmeye yeterli basıncı oluşturacak kadar su olmayabilir. Patlamanın şiddeti olmadan, başta yenmez sertlikte olan taneler yine yenmez sertlikte kalırlar.

Şu ana kadar size aktardıklarımız patlamış mısırın oluşma mekanizması idi. Ancak akla gelen son bir soru kaldı. Patlama esnasında ortaya çıkan sesin nedeni nedir?

Aslına bakarsanız patlamış mısırlar ile ilgili hâlihazırda yapılan pek çok bilimsel çalışma var. Bu araştırmalarda patlama hareketinin matematiksel olarak ifade edilmesinden bir mısır tanesinin patlamadan dayanabileceği en yüksek basınca kadar pek çok farklı konu çalışıldı.

Bilim insanları ses ile ilgili sorunun cevabını da yakın zamanda bizlere verebildi. Bunun nedenin de su buharı serbest bırakıldığında basınçtaki ani değişimin patlamış mısırın içindeki boşlukların titreşmesine ve ses üretmesi olduğu anlaşıldı.

Bir çok insan için bilim uçuk kaçık, gerçek dünyadan kopuk olgular ile ilgilidir. Oysa ki bilim çoğu zaman size mutfağınız kadar yakındır. Unutmayın yemek pişirmenin kendisi bile aslında kimyadır. Bu büyüleyici dönüşümü izlemek isterseniz.


Kaynaklar ve ileri okumalar


Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Sibel Çağlar

Temel eğitimimi Kadıköy Anadolu Lisesinde tamamladım. Devamında Marmara Üniversitesi İngilizce Matematik Öğretmenliği bölümünü bitirdim. Çeşitli özel okullarda edindiğim öğretmenlik deneyiminin ardından matematiksel.org web sitesini kurdum. O günden bugüne içerik üretmeye devam ediyorum.

İlgili Yazılar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir