Yaklaşık 300 milyon yıl önce, tropik Kentucky bataklıklarında devrilen ağaçları kimse duymadı. Fakat bugün o sessizliğin yankısı hâlâ sürüyor. O ağaçlar artık kömüre dönüştü; yüzyıllar boyunca insanlara enerji sağladı, ama aynı zamanda iklim değişikliğinin tohumlarını da taşıyor.
Kömür, Amerika’da elektrik üretiminin hâlâ büyük bir bölümünü karşılıyor. Üstelik dünya kömür rezervlerinin dörtte birinden fazlası Amerikan topraklarının altında bulunuyor. Öyle ki, Amerika’nın kömür kaynaklarının toplam enerji potansiyeli, dünyanın bilinen tüm çıkarılabilir petrol rezervlerinden daha yüksek.
Kömürün bir de karanlık bir yüzü var. Yüksek karbon içeriği nedeniyle, diğer fosil yakıtlardan çok daha fazla karbondioksit salıyor ve bu da onu orantısız biçimde büyük bir karbon ayak izine sahip kılıyor. Üstelik dağ tepelerinin kazılarak çıkarılması, kül atıklarının depolanması ve taşımacılığın yol açtığı ekolojik zararlar da eklendiğinde, bu siyah maddenin parlaklığı iyice solar.
Kömür Nedir?
Turba, bataklık ya da sulak alanlarda bitki kalıntılarının oksijensiz ortamda tam olarak çürümeden birikmesiyle oluşan organik bir topraktır. İyi bir fosil yakıtın oluşumu basit bir sürece dayanır: Turbayı asidik ve oksijeni az suyla karıştır, üzerini tortularla kapla ve en az 100 milyon yıl boyunca yüksek sıcaklıkta “pişir.”
Bu koşullar, özellikle dev tropik turba bataklıklarında, 358,9 milyon yıl önce, Karbonifer Dönemi boyunca kara yüzeyinde yaygın biçimde gerçekleşti. Bu dönem, adını da bu süreçten aldı; çünkü kömürleşme tam anlamıyla o zaman başladı.
Kömürlerin büyük kısmı ekvator çevresinde oluştu. O dönemde Gondwanaland adı verilen süperkıta, Dünya kara parçalarının büyük bölümünü Güney Kutbu çevresinde topluyordu. Ancak bazı kara parçaları, özellikle bugünkü Kuzey Amerika, Çin ve Avrupa, ekvator çevresinde kalmıştı.
Bu bölgelerdeki sıcak ve sürekli nemli iklim, geniş turba bataklıklarının oluşmasını sağladı. Tesadüf değildir ki, bu eski turba alanları günümüzün başlıca kömür üretim merkezlerine dönüştü.
Kömür Türleri Nelerdir?
Kömürleşme süreci hâlâ devam ediyor. Bugün çıkarılıp yakılan pek çok kömür, jeolojik ölçekte hâlâ “olgunlaşmamış” sayılıyor. Başlıca dört kömür türü vardır.
- Linyit: Bu yumuşak ve açık renkli fosil, en genç turba ürünüdür. En genç linyitlerde hâlâ kabuk ve bitki dokuları görülür. Linyit düşük kaliteli bir kömürdür, çünkü yüksek ısı ve basınca maruz kalmadığı için karbon oranı yalnızca yüzde 30 civarındadır.
- Yarı Bitümlü Kömür: Linyitten biraz daha sert ve koyu renkli olan yarı bitümlü kömür, yaklaşık yüzde 45 karbon içerir. Genellikle en az 100 milyon yıl yaşındadır.
- Bitümlü Kömür: Yaklaşık 300 milyon yıl önce yüksek ısı ve basınç altında oluşmuştur. Karbon oranı yüzde 45 ile 86 arasında değişir ve linyite göre üç kat daha yüksek ısı değeri sağlar. Bitümlü kömür genellikle elektrik üretiminde kullanılmaktadır. Ayrıca demir ve çelik endüstrisi için önemli bir yakıt ve hammaddedir.
- Taş Kömürü (Antrasit): Kömürlerin en yaşlısı, en serti ve en koyu renkli olanıdır. Karbon oranı yüzde 86 ile 97 arasındadır
Kömür Madenleri Neden Patlar?
Kömür madenleri, içeride biriken metan gazı ve kömür tozu yüzünden patlar. Metan, kömür damarlarının arasında doğal olarak oluşur ve madencilik sırasında açığa çıkar. Eğer maden yeterince havalandırılmazsa, gaz galerilerde birikir. Havadaki metan oranı yüzde 5 ile 15 arasına ulaştığında, en küçük kıvılcım bile büyük bir patlama yaratır.
Kömür tozu da aynı derecede tehlikelidir. Kuruyan ve ince halde havada asılı kalan kömür parçacıkları, metanla birleştiğinde zincirleme patlamalar oluşturur. Bu patlamalar genellikle ilk metan patlamasından hemen sonra gelir ve çok daha yıkıcı olur.
Madenciler bu tehlikeyi önlemek için güçlü havalandırma sistemleri, metan ölçüm cihazları ve toz bastırma teknikleri kullanır. Yine de küçük bir elektrik arızası, açık alev ya da dikkatsizce kullanılan bir makine ölümcül bir kıvılcımı tetikleyebilir. Bu nedenle kömür madenciliğinin dünyanın en tehlikeli mesleklerinden birisi olarak kabul edilmektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Why Do Coal Mines Explode? Yayınlanma tarihi: 6 Mayıs 2010. Bağlantı: Why Do Coal Mines Explode?
- The Fantastically Strange Origin of Most Coal on Earth. Yayınlanma tarihi: 7 Temmuz 2016. Kaynak siite: National Geographic. Bağlantı: The Fantastically Strange Origin of Most Coal on Earth
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
