14 Ekim’de Batı Yarımküre halkalı bir güneş tutulmasına tanık olacak. Ay, güneş diskini tamamen kapatamayacak. Bunun yerine merkezini kapatıp kenarlarda bir halka bırakacak. Tutulma ABD’de Pasifik zaman dilimiyle saat 09.13’te başlayacak ve Oregon, Nevada, Utah, New Mexico ve Texas eyaletlerinden izlenebilecek. Güneş tutulması Türkiye’den canlı olarak görülemeyecek.
Halkalı Güneş Tutulması Nedir?
Yeni ay tam olarak Dünya ile Güneş arasına yerleştirildiğinde ve gölgesi Dünya’ya düştüğünde güneş tutulması meydana gelir. Ancak he zaman Ay, güneş diskinin tamamını kapatamaz. Halkalı güneş tutulması, Ay’ın gökyüzünde nispeten küçük göründüğü ve dolayısıyla güneş diskini tamamen kaplamadığı ve genellikle “ateş çemberi” olarak adlandırılan ince bir dış halka bıraktığı zaman ortaya çıkar.
Ay’ın Güneş’in diskini tamamen kaplayıp kapatamayacağı, Ay’ın Dünya’ya olan uzaklığına bağlıdır. Ay’ın Dünya etrafında hafif eliptik bir yörüngesi vardır. Bu nedenle bazen Dünya’ya en uzak (apogee) ve bazen de en yakın (perigee) biçimde olur. Bu da ayın gökyüzünde ortalamadan biraz daha küçük ve biraz daha büyük görünmesini sağlar.
14 Ekim 2023’te yeni ay nispeten küçük görünecek. Bu nedenle güneş diskinin yalnızca %91’ini kaplayacak. Ancak eğer tam güneş tutulmasına şahit olmak istiyorsanız altı ay daha beklemeniz gerekiyor. 8 Nisan 2024’te, saat 14:10’da benzer lokasyonlardan izlenebilecek bir güneş tutulması daha olacak. Peki şimdiden altı ay sonraki bir güneş tutulmasının yerini ve zamanını nasıl bilebiliyoruz? Cevabımız elbette matematik sayesinde biçiminde olacak!
Güneş Tutulmalarını Nasıl Tahmin Ediyoruz?
Eski uygarlıklar, güneş tutulmalarını doğru bir şekilde tahmin etmek için Ay’ın yolu hakkında yeterince kesin bilgiye sahip değildi. Sahip olsalar bile verileri yorumlayacak matematiksel araçlardan da yoksundular. MÖ 28 Mayıs 585’te Thales’in bir güneş tutulması tahmini yaptığı ve hatta bu sayede de bir savaşı durduğu rivayet edilmektedir. Ancak Thales’in tahminini yaparken kullandığı yöntemi bilmiyoruz. Yöntemin yalnızca bir kez kullanılmış olması da mümkündür.
Gökbilimciler ancak son 300 yılda güneş tutulmalarını doğru bir şekilde tahmin edecek hale geldiler. Önemli atılım,18. yüzyılın başlarında Edmond Halley‘in, Güneş ve Ay’ın hareketine ilişkin matematiksel tabloları büyük ölçüde geliştirmesi sayesinde gerçekleşti.
Bir tutulmayı tahmin etmek için Güneş, Ay ve Dünya’nın birbirlerine göre nerede ve nasıl hareket ettiğini bilmeniz gerekir. Ancak yörüngelerin karmaşıklığı nedeniyle bu göründüğü kadar da basit bir süreç değildir. Geçmiş yüzyıllarda tutulmaları tahmin etmeye çalışmak, zorlu yörüngelerin en küçük ayrıntılarını hesaplamak anlamına geliyordu. Ancak gökbilimciler gök cisimlerinin nasıl hareket ettiği hakkında daha fazla bilgi edindikçe, efemerisler adını verdikleri şeyleri tablolaştırmaya başladılar. Efemerisler hala tutulma tahmininin anahtarıdır.
Efemeris Nedir?
Efemeris ya da gök günlüğü astronomi ve göksel navigasyonda belirli bir zaman aralığında astronomik nesnelerin ve yapay uyduların gökyüzünde doğal olarak oluşan konumlarını kaydetme işlemidir. Gökbilimciler, efemeris verileriyle ay ve güneşin yollarının kesiştiği tarih ve saatleri belirleyebilirler. Bu tarihi öğrendikten sonra tutulmanın haritasını çıkarmak nispeten basittir.
Geçmişte gökbilimciler efemerisleri, sayfalarca koordinat tablolarıyla dolu uzun ciltler halinde almanaklarda basıyorlardı. Ancak günümüz bilgisayar çağında bu uzun tabloları takip etme ihtiyacını artık duymuyoruz. Günümüzde ayın, güneşin, gezegenlerin ve çok daha fazlasının yollarını matematiksel olarak modellemek ve gerekli hesapları yapmak mümkün. Bilgisayarında iyi bir planetaryum programı kullanan herkes, Dünya’nın herhangi bir yerindeki tutulmalara ilişkin verileri ve grafikleri inceleyebilir. Bunun için Stellarium gibi ücretsiz yazılımları kullanmanız da mümkündür.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- We can predict solar eclipses to the second. Here’s how. Yayınlanma tarihi: 10 Ekim 2023. Kaynak site. Popsi. Bağlantı: We can predict solar eclipses to the second. Here’s how.
- How astronomers predict when the next eclipse will occur. Yayınlanma tarihi: 9 Ekim 2023. Kaynak site: Skynightmagazine. Bağlantı: How astronomers predict when the next eclipse will occur
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
