Çıplak gözle görülebilen tek kısa periyotlu kuyruklu yıldız Halley’i çoğu insan bilir. Halley Kuyruklu Yıldızı tartışmasız tarihin en ünlü kuyruklu yıldızıdır. “Periyodik” bir kuyruklu yıldız olarak, yaklaşık her 75 yılda bir Dünya’nın çevresine geri döner. Bu da bir insanın onu yaşamı boyunca iki kez görmesini mümkün kılar. En son 1986’da kendisini gördük ve ve 2061’de geri dönmesini bekliyoruz.
Resmi olarak 1P/Halley olarak adlandırılan kuyruklu yıldız, adını 1531, 1607 ve 1682’de Dünya’ya yaklaşan bir kuyruklu yıldızın raporlarını inceleyen İngiliz gökbilimci, jeofizikçi, matematikçi, meteorolog, fizikçi ve mucit Edmond Halley’den alır.
Edmond Halley Newton’un denklemlerini kullanarak,1682’de görülen bir kuyrukluyıldızın yörüngesini hesaplamış ve bunun 1531 ile 1607’de gözlemlenen kuyruklu yıldızla aynı olduğunu göstermişti. 1705’te Edmond Halley, bu kuyruklu yıldızın 1758’de Dünya’ya döneceğini tahmin etti. Ancak Edmond Halley tahmininin gerçekleştiğini görecek kadar uzun yaşamadı. (1742’de öldü) Halley’in hesaplamaları, en azından bazı kuyruklu yıldızların güneşin etrafında döndüğünü de bizlere gösterdi.
Kuyruklu yıldız 1835’te ve 1910’da tekrar ortaya çıktı. Ancak Halley Kuyruklu Yıldızı’nın 1910 ziyareti farklıydı. Çünkü bilim insanları kuyruklu yıldızın Dünya’daki yaşamı sona erdirebileceği konusunda insanları uyarmıştı.
1910 Halley Kuyruklu Yıldızı Paniği
Tarihte kuyruklu yıldızlar genellikle büyük bir felaketin veya değişimin bir işareti olarak öngörülmüştür. Ancak bu sefer farklıydı. İlk olarak 1907 yılında yerel bir gazete “Gelecek Kuyruklu Yıldız Dünya ile Çarpışacak mı?” sorusunu sordu. Bu fikir ilk etapta insanları fazla etkilemese de zaman yaklaştıkça haberler artmaya başladı. 1909 yılında Halley Kuyruklu Yıldızı ile ilgili haberler giderek daha fazla kişinin korkmasına neden oldu. Ve bu korku zaman içinde kitlesel bir histeriye dönüştü.
Konuya ilişkin bilim insanları ışığın analiz edildiği spektroskopi tekniğini Halley’de kullandı. 7 Şubat 1910’da Yerkes Gözlemevinden Fransız gökbilimci Camille Flammarion kuyruklu yıldızın kuyruğunda ölümcül bir zehir olan siyanojenin keşfini duyurdu. Bu gazın atmosfere nüfuz etmesi ve muhtemelen gezegendeki tüm yaşamı yok etmesi ihtimali olduğunu bildirdi. Flammarion’un uyarısı, dünyayı kasıp kavuran bir paniğe yol açtı. New York Times haberi manşetten verdi.
Bu esnada başka gazeteler çoğu astronomun Flammarion ile aynı fikirde olmadığı konusunda haberler yapsa da bilimsel tartışmalar, kendi çıkarları peşinde koşan, düşüncesiz insanların durumdan faydalanmasını engellemedi. Aniden, göklerin gazabından koruyacağı sözü veren kuyruklu yıldız karşıtı haplar piyasaya ele geçirdi. Gaz maskeleri en çok satanlar haline geldi ve hatta bazıları “kuyrukluyıldızdan koruyan şemsiyeler” satın aldı.
18 Mayıs 1910’da Ne Oldu?
Sonra ne mi oldu? Elbette hiç bir şey. 20 Nisan 1910’da insanlar Halley Kuyruklu Yıldızını Dünya’ya yaklaşırken gördüler. Kuyruklu yıldız hayatı yok edecek mi? Dünya nefesini tutarak bekledi. Halley Kuyruklu Yıldızı 18 Mayıs 1910’da Dünya’ya en yakın konumundan geçecekti. Endişeli insanlar gökyüzüne baktılar ve son günleri için geri sayıma başladılar. Bazı kadınlar, ölümcül siyanojen gazını engellemek için kapı çerçevelerini bezlerle kapatmaya bile çalıştı.
Fransa’da Atlantik’in karşısında, dünyanın sonunu izlemek için kalabalıklar toplandı. Bütün bunlara karşın kuyruklu yıldız hayatı sona erdirmeden geçip gitti. Dünya kuyruklu yıldızın gazabından kurtulmuştu. Trajik bir şekilde 16 yaşındaki Amy Hopkins arkadaşlarıyla kuyruklu yıldızı izlerken çatıdan düşerek hayatını kaybetmişti. Yaşanan tek ölüm buydu. Sonrasında, Halley kuyruklu yıldızıyla ilgili hikayeler gazetelerden kayboldu ve işler normal seyrinde devam etti.
Tarihte Halley Kuyruklu Yıldızı
Bilim insanları 1P/Halley kuyruklu yıldızının, 200.000 yıldır güneş sisteminden geçtiğine inanıyor. 2010 tarihli bir makalede, araştırmacılar kuyruklu yıldızının bilinen en eski gözlemlerinden birinin Yunanistan üzerindeki göklerde MÖ 466 civarında gerçekleşmiş olabileceğini öne sürdüler. Ancak bu kuyrukluyıldıza ait daha öncesine ait kanıtlara da erişmek mümkündür.
Halley kuyruklu yıldızı, ilk gözlemcilerinde hem hayranlık hem de korku uyandırdı. Göksel ziyaretçi genellikle kötü bir alamet olarak kabul edildi ve kralların ölümünden doğal afetlere kadar her şeyle bağlantılıydı. Tarihçi Flavius Josephus, MS 66’daki kuyrukluyıldızı “kılıca benzeyen bir yıldız” olarak tanımlamış ve onu Kudüs’ün Romalılar tarafından yok edilmesinin bir alameti olarak değerlendirmiştir.
1222’deki görünümü bazen Cengiz Han’ın Moğollarını Avrupa’yı işgal etmeye göndermesi için ilham kaynağı olarak kabul edilir. Ayrıca 1456’daki dönüşü, Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar’ı işgaliyle örtüşür. Kuyruklu yıldız aynı zamanda sanat eserlerinde de yer alır. Bunun bir örneği aşağıda gördüğünüz 1301’de İtalyan sanatçı Giotto’nun yaptığı resimdir.
1910 Paranoyasından Ne Öğrenmeliyiz?
Halley kuyruklu yıldızı kıyameti tetiklemese de, bize kehanet hakkında öğretecek önemli bir şeyi var. Edmond Halley, şimdi kendi adını taşıyan kuyruklu yıldızın geri döneceğini tahmin ederek 18. yüzyıl dünyasını şaşırtmıştı. Bunu başarmak için Newton’un yerçekimi yasasını kullandı. Bir vuruşta, bilimin, astrologların her zaman iddia ettiği ancak başaramadığı şeyi yapabileceğini kanıtladı: gelecekteki bir oluşumu tahmin etmek.
Ancak 1910’daki durum diğerlerinden farklıydı. Bunun nedeni de bilim tarafından destek görmesiydi. Ve 1910, insanların bir kuyruklu yıldız için en son panikledikleri zaman değildi. Hale-Bopp kuyruklu yıldızı 1997’de Dünya’ya ulaştığında, Cennetin Kapısı tarikatının üyeleri, kuyruklu yıldızın arkasına gizlendiğine inandıkları bir uzay aracına ulaşmak için toplu şekilde intihar etti. NEOWISE kuyruklu yıldızı Mart 2020’de göründüğünde, komplo teorisyenleri COVID-19 salgınını kuyruklu yıldıza bağladı. Halley Kuyruklu Yıldızı 2062’de Dünya’nın yanından bir sonraki turunu attığında ne getirecek? Bunu sadece zaman gösterecek.
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- Edmond Halley; https://www.britannica.com/
- Halley’s Comet: Topics in Chronicling America; https://guides.loc.gov/
- The Story Of The Apocalyptic Frenzy Inspired By The Arrival Of Halley’s Comet In 1910; Yayınlanma tarihi: 23 Ağustos 2021; Bağlantı: https://allthatsinteresting.com/halleys-comet-1910
- Halley’s Comet: Facts about history’s most famous comet; Yayınlanma tarihi: 13 Ocak 2022; bağlantı: https://www.space.com/19878-halleys-comet.html
- Apocalypse postponed: how Earth survived Halley’s comet in 1910; yayınlanma tarihi: 20 Aralık 2012; Bağlantı: https://www.theguardian.com/
- A Brief History of Halley’s Comet; Bağlantı: https://www.history.com/
Dip Not
Matematiksel, tamamen gönüllü bir ekip tarafından 2015 yılından beri yürütülen, Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmayı hedefleyen, öğretmenler tarafından kurulmuş bir bilim platformudur. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Sonuçta biz sizlerin desteği ile varlığımızı sürdürüyoruz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
