Biyoloji ve Coğrafya

Süper Hücre Fırtınası Nedir? Neden Gök Gürültülü Fırtınadan (Oraj) Daha Tehlikelidir?

Gaziantep ve Kilis bölgesinde görenleri dehşete düşüren bir doğa olayı geçtiğimiz günlerde gerçekleşti. Bölgede bir süper hücre fırtınası görüntülendi ve devasa büyüklükte dolu taneleri düştü. Bu durum elbette bir çok kişinin aklına süper hücre fırtınasının ne olduğu sorusunu getirdi.

Bu sorunun cevabını vermeden önce, aslında hepimizin ne olduğunu bilmesine rağmen tam olarak nasıl oluştuğunu açıklayamadığı fırtınaları tanımamız gerekiyor. Bildiğiniz gibi, oluşum nedenine göre rüzgarların birçok türü bulunmaktadır. Bu türler içinde en tehlikelisi ise, çok şiddetli esen rüzgarın meydana getirdiği hava hareketleri olan fırtınalardır.

Gök Gürültülü Fırtına ( Oraj ) Nasıl Oluşur?

Bir rüzgarın esme şiddeti 60 km ve üstüne çıkıyorsa, bu fırtınanın başlangıcı anlamına gelmektedir. Bu hız, fırtınanın şiddetine göre, 120 km ye kadar çıkabilmektedir. İngilizce de thunderstorm olarak geçen, Oraj ya da gök gürültülü fırtına, çoğunlukla şimşek ve gök gürültüsü ile yağmur veya dolu eşliğinde görülen bir fırtına türüdür.

Yer seviyesinde ani ve aşırı miktarda ısınma ıle birlikte, atmosferin üst tabakalarında soğuma meydana geldiğinde, atmosfer içerisinde dikey hava hareketleri çok hızlanır. Atmosfer içinde yeterli nem miktarının da bulunması durumunda, adına kümülonimbüs dediğimiz pamuk yığınlarına benzer bulutlar oluşmaya başlar.

Cumulonimbus (Kümülonimbus) Bulutu
Cumulonimbus (Kümülonimbus) Bulutu 

Bu bulutlar aynı zamanda elektrikle de yüklüdür. Bulutun içindeki su damlacıkları, hava ile birlikte dikey hareketlere katılarak yukarı aşağı iner çıkarlar. Sonuçta, farklı elektrik yüküne sahip olan bulutlar veya bulutun bölümleri birbirleriyle temas ettikçe şimşekler çakar. Devamında da gök gürler ve sağanak yağışlarla beraber kuvvetli rüzgârlar görülür.

Adına oraj da dediğimiz bu hava olayını daha çok ilkbahar ve sonbahar aylarında yaşarız. Ancak yine de kış ve yaz mevsiminde de görmek mümkündür. Aslında önemli olan mevsimden ziyade, yerde aşırı ısınma, yukarı seviyelerde de aşırı soğumanın meydana gelmesidir.

Oraj nedir
Tipik bir gök gürültülü fırtına yani oraj görüntüsü

Oraj sırasında mevsime ve o mevsimin, o bölgenin iklim yapısına uygun olarak sağanak yağmur, dolu ve kar yağışı görülür. Yani, kış mevsimi zamanlarında kar yağarken, yaz ve bahar ayları ise yağmur sağanağı meydana gelir.

Gök gürültülü fırtınalar genellikle sıcak öğleden sonraları oluşur. Dağılmadan önce de bir saat civarında sürer. Dünya çapında, oldukça sık rastlanırlar. Ve sadece nadiren tehlikeli hava koşulları üretirler. Ancak uygun yüzey ve yüksek atmosfer koşullarında tam gelişme olanağı bulan şiddetli bir gök gürültülü fırtına, hortumla birlikte geliştiğinde, kara üzerinde çok yıkıcı ve afet boyutunda hava koşulları oluşturabilir.

Gök Gürültülü Fırtına Türleri Nelerdir?

Süper Hücre Fırtınası Nedir?
Tipik olarak yaklaşık 50 km civarında çapa sahiptirler. Hava akımının altındaki en tehlikeli bölgenin çapı ise yaklaşık 5 ila 10 km arasındadır.

Gök gürültülü fırtınalar, üç gruba ayrılarak incelenir. Bunlardan ilki zayıf bir dikine rüzgârın egemen olduğu atmosfer koşullarında gelişen, göreceli olarak küçük, afet olasılığı düşük ve etki alanı sınırlı tek hücreli gök gürültülü fırtınalardır.

İkincisi, kuvvetli ve karasız bir dikine rüzgâr ile gelişen, daha tehlikeli ve geniş ölçekli çok hücreli fırtınalardır. Üçüncüsü ise, çok hücreli konvektif fırtınaların parçalanmasıyla oluşan, dönen dikine hareketlerle bağlantılı, şiddetli, çok dinamik ve uzun ömürlü süper hücre fırtınalarıdır.

Süper Hücre Fırtınası Nedir?
Bazı süper hücre fırtınaları, fırtınanın merkezine yakın bölümünden düşen şiddetli yağmur ve iri taneli dolu yağışlarını oluşturabilme gücüne sahiptir.Hortumları ve iri doluları üretebilen süper hücre fırtınası, dönme özellikleri nedeniyle dik ve geniş bir kule görünümündedir.

Süper Hücre Fırtınası Nedir?

Süper hücre fırtınası, çoğunlukla hızlı bir biçimde dönen bir hava kütlesinden oluşan olağanüstü bir orajdır. Yukarıda aktardığımız gök gürültülü fırtına ile arasındaki temel fark ise aslında bu dönme hareketidir. Bu dönüş, büyümeye başlayan fırtınayı çevreleyen çevresel rüzgar alanındaki kaymadan kaynaklıdır.

Bir süper hücre oluştuktan sonra, uzun bir süre kendi kendine etkisini göstermeye devam eder. Diğer bir deyişle, süper hücre orajının içyapısı, varlığını saatlerce tek başına sürdürecek özelliktedir.

Ancak her şiddetli fırtına bir süper hücre değildir. Benzer biçimde her süper hücre şiddetli bir fırtına da değildir. Süper hücre fırtınaları, hızları 90 knot’ı geçen kuvvetli yükselici akımları, çok iri dolu taneleri ve hasara neden olan yüzey rüzgârları ile geniş ve uzun süreli hortumları oluşturabilecek bir kuvvete sahiptir. Neyse ki süper hücre fırtınaları (veya süper hücreler) nadiren meydana gelir.

Aşağıdaki şekil, tipik bir süper hücreli fırtına ile ilişkili dikey rüzgar alanını göstermektedir. Fırtınanın tepesindeki örs şeklindeki oluşum, yukarı hava akımlarının stratosfere ulaştığı yeri gösterir. Burada kaldırma kuvvetini kaybettiği (yani yükselmeyi durdurduğu) ve aşağı doğru hareket etmeye başladığı (mavi ok) seviyeyi işaret ediyor.

Süper Hücre Fırtınası Nedir?
Meteorologlar süper hücre terimini dönen uzun süreli gök gürültülü fırtına türlerini tanımlamak için kullanır. Kaynak: https://www.spc.noaa.gov

Süper hücreler en çok Amerika Birleşik Devletleri’nin orta kesiminde yaygındır. Ancak ülkenin diğer bölgelerinde ve dünyanın diğer bölgelerinde de ortaya çıkabilirler. Türkiye’de de son zamanlarda daha sık biçimde karşımıza çıkmaktadır. 17 Ağustos 2019’da süper hücre İstanbul’da da etkili olmuştu. Ayrıca göz atmak isterseniz: Şimşek, Yıldırım Ve Gök Gürültüsü: Bilmemiz Gereken Mitler Ve Gerçekler


Kaynaklar ve ileri okumalar


Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Batuhan Erdik

Grafik tasarımcısı ve bilgisayar meraklısı...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu