Meksika yürüyen balığı olarak da bilinen axolotl ya da aksolotl Mexico yakınlarındaki sulara özgü bir amfibidir. Amfibi kelimesi hem suda hem de karada yaşamaya kolay adapte olan hayvanlar anlamına gelir. Amfibilerin üremek için suya ihtiyaçları vardır. Yumurtalarını suya bırakırlar, daha sonra larvalar yumurtadan çıkar. Sonrasında da karada yaşamaya uyum göstermeye başlarlar.
Ancak Aksolotllar asla gerçekten büyümezler. Aztek mitolojisindeki tanrı Xolotl, pek çok şeyi sembolize eder. Aksolotl adı oradan gelmektedir.
Aksolotllar Bilim Dünyasında Neden Önemlidir?
Bu garip hayvanlar, 1863’te Meksika’dan Paris’e ilk getirildiklerinden beri bilim insanlarını büyüledi. Bunun nedeni temelde bu hayvanların kendilerini yenileyebilme yeteneği idi. Hasar gören veya kaybedilen dokuların ve organların yeniden oluşmasına rejenerasyon yani yenilenme denir. Aksolotllar tüm organlarını yenileme yeteneğine sahiptir. Buna sadece kol ya da bacak değil, göz, beyin gibi organlar da dahildir.
Sonucunda tüm uzuvlarını yeniden oluşturabilen çok az organizma var. İşte bu anlamda aksolotl diğer hayvanlardan bir adım öne çıkmaktadır. Sonucunda vücudumuzdaki bazı dokular ve organlar, yaralanmalar ve kayıplar sonucunda kendini yenileyebilirken bazıları için bu mümkün değildir. Farklı dokuların ve organların rejenerasyon yetenekleri birbirinden farklı olduğu gibi canlının türüne göre de rejenerasyon yeteneği değişmektedir.
Örneğin insanlarda karaciğer ve deri gibi organlar yenilenebilirken, kollar ve bacaklar tamamen yeniden oluşamaz. Birçok araştırmacı bir gün bu yenilenmenin aynısını insan dokuları için de yapabileceğimizi umuyor.
İnsanlarda rejenerasyon yeteneğinin geliştirilmesi sayesinde felçli uzuvların işlevini tamamen yeniden kazanması ya da hasar görmüş iç organların yenilenmesi mümkün olacaktır. Tam da bu neden ile aksolotl moleküler araştırmalar için anahtar değerinde bir laboratuvar hayvanıdır.
İnsanlarda sadece 3 milyar DNA baz çifti bulunmaktadır. Oysa ki aksolotl genomu 32 milyar baz çiftinden oluşur. Araştırmacılar bu genomu inceleyerek doku büyümesini sağlama veya hücresel yaşlanmayı geciktirme amacıyla hücrelerde yenilenmeyi indüklemeye çalışıyor.
Doğada Aksolotl Sayısı Ne Yazık ki Azalıyor
Dünyada yalnızca Mexico City yakınlarındaki Xochimilco Gölü içinde ve çevresinde yaşayabilen bu canlının sayısı maalesef her geçen gün azalıyor. Bunun nedenlerinden biri gölde avcı türlerin sayısının giderek artması olsa da daha önemli bir neden daha var.
Xochimilco gölü küresel iklim değişikliği nedeniyle giderek küçülüyor. Ayrıca insanlık için kritik bilgileri vücudunda taşıyan bu hayvan, biraz da sevimli görüntüsünden dolayı avlanıp, akvaryumlarda bakılmak üzere satılıyor. Ayrıca aksolotl Meksika’da yemek amaçlı olarak da tüketiliyor.
Bu arada son bir hatırlatma yapalım. Doğal ortamlarında bu hayvanlar aşağıdaki gibi gözükecektir. Yani asıl görünümleri, evcil hayvan ticaretinde görülen kırmızı solungaçlı, siyah gözlü pembemsi görünümlerinden farklıdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- What is an axolotl? Everything you need to know about this charismatic amphibian; Bağlantı: https://www.sciencefocus.com/nature/what-is-an-axolotl/
- The axolotl genome and the evolution of key tissue formation regulators. Yayınlanma tarihi: 24 Şubat 2018; Bağlantı: https://www.nature.com/articles/nature25458
- Complete Axolotl Genome Could Reveal the Secret of Regenerating Tissues. Yayınlanma tarihi: 24 Ocak 2019; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
Dip Not:
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım
Matematiksel
Heyecan verici.