1912 Nobel Fizik ödülü sahibi Gustaf Dalén bir çok buluşunun yanında, gündüz kendiliğinden sönen gece olunca da yanan deniz feneri aydınlatma sistemini icat etmesi ile ünlüdür. Bu buluşu denizcilikte ve limanların güvenle yönetilmesinde çok büyük öneme sahiptir. Ancak ne yazık ki bu buluş uğruna da gözlerini yitirmiştir. Ayrıca bilimde çığır açan gelişmelere verilmesi beklenen bir ödülün böylesine “dünyevi” bir buluşa verilmesi de epey eleştiri konusu olacaktı.
Antik çağlardan günümüze deniz yolları çeşitli amaçlarla en çok kullanılan ulaşım alanlarından biri olmuştur. Ancak deniz ulaşımı seri, ucuz ve avantajlı olmakla birlikte oldukça zahmetli ve zor bir süreçte gerçekleşmektedir. Bu nedenle denizciler bu zahmetli süreci daha kolay geçirmek için bazı seyir yardımcılarına ihtiyaç duymaktadırlar. Denizcilerin en önemli seyir yardımcılarından biri, bu çalışmanın ana teması olan deniz fenerleridir.
Deniz fenerleri, M.Ö. 6. yy.’dan bu yana denizcilerin en eski seyir yardımcısıdır. Önceleri gece kritik noktalarda yakılan ateşler ile denizcilere yol gösterme yardımcı olma geleneği, daha sonra fenerlerle daha kalıcı, kullanışlı ve özellikli hale getirilmiştir. Dünyanın en eski deniz fenerinin, Çanakkale’nin güneyinde yer alan Kumkale’de -Roma dönemi adı ile Sigeum’da yapıldığı bilinmektedir. Bazı kaynaklara göre de en eski deniz feneri M.Ö. 280’de Mısır Liman kenti İskenderiye’deki Faros Adası üzerine yapılmış İskenderiye Feneri’dir.
Deniz fenerlerinin ışık kaynakları kuşkusuz en çok merak edilen konulardan biri olmuştur. Bu ışık enerjisinin kaynağı 19. yüzyıla kadar odun ve kömürden yakılan ateşti. 1823’ten itibaren fenerlerde yağ yakıldığı görülmektedir. Sonrasında da hava gazı, 1870’lerde petrol, 1896’da asetilen ve 1898’den itibaren akkor gömlekli madeni yağ yakıcılar kullanılmıştır. 19. yüzyılın sonlarından itibaren de elektrik enerjisi kullanılarak ışık elde edilmiştir.
Gustav Dalén Kimdir?
Nils Gustaf Dalén, 30 Kasım 1869’da İsveç Stenstorp’ta bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Teknolojiye ve icatlara erken yaşta ilgi gösterdi. Bir çiftlikte büyüdüğü için oradaki işi basitleştirmek için tasarımlar oluşturmak için çok zaman harcadı.
Akabinde kendini Göteborg’daki Chalmers Enstitüsüne kabul almak için hazırlamaya başladı ve 1892’de bu enstitüye kabul edilmeyi de başardı. 1896’da mühendis olarak mezun oldu. 1900’lerin başında, yeni başlayan Aktiebolaget Gaz Akümülatöründe, geliştirme mühendisi olarak çalışmaya başladı. Sadece birkaç yıl sonra Gustaf Dalén şirketin CEO’su oldu.
Bu sıralarda, deniz fenerlerinde kullanıma uygun olduğuna inanılan asetilen gazı ile ilgili çeşitli yerlerde deneyler yapılmaktaydı. Ancak sorun, asetilen gazının çok patlayıcı olmasıydı. Sonucunda böyle bir gazın barındırdığı risk nedeniyle fenerlerde kullanılması sakıncalıydı.Asetilenin depolanması için icat ettiği bir silindir, bu malzemenin işlenmesindeki tehlikeleri önemli ölçüde azalttı ve kaynağın kullanımını güvenli hale getirdi. Ancak 1912’de işler tersine gidecekti..
Korkunç Kaza ve Nobel Ödülü Senesi
1912’de, açık bir yerde asetilen tüpleri üzerinde güvenlik cihazları test edilirken ani bir patlama gerçekleşti. Bu patlama, Dalén’i ciddi şekilde yaraladı ve görme yeteneğini kaybetmesine neden oldu. Ancak diğer yaralarından kurtulduktan sonra dahi tüm engelleri aşarak araştırmalarına devam etti.
Dalen, büyük deniz fenerlerinde, başlıca fener gemileri ve fener şamandıralarında asetilen ışıklarının mum gücünü (kandela) artırmak için, akkor fitil ve asetilen/hava karışımıyla deneyler yaptı. %9 asetilen ve %91 hava karışımının ideal olduğunu keşfetti. Ancak bu karışımın da patlama tehlikesi yüksek olduğundan, patlamaya dayanıklı bir karıştırıcı geliştirildi.
Yanar söner ışık tertibatı ve AGA sistemi, insansız deniz fenerlerini elektrik olmadan çalışmasını mümkün kılmıştır. Aynı zamanda da fener şamandıralarının daha önce mümkün olduğu düşünülmeyen bir biçimde ışıklandırılmasını sağlamıştır.
1937’deki ölümüne kadar şirketi yönetti ve geleceğe dair iyimser bir inançla sürekli olarak teknolojik gelişmede aktif oldu. Şirket, Gustaf Dalén’in yönetimi altında toplam 250 patent aldı. Gustaf Dalén’in hayatı, 1954’te gösterime giren “Seger i mörker” adlı uzun metrajlı film ile beyaz perdeye yansıdı.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Gustaf Dalén; Bağlantı: https://www.nobelprize.org/
- Reif-Acherman, Simón. (2014). Nils Gustaf Dalén. Proceedings of the IEEE. 102. 1389-1393. 10.1109/JPROC.2014.2320276.
- Ulutaş S, Yurtseven E. DENİZLERİN SESSİZ TANIKLARI FENERLER: MERSİN DENİZ FENERİ. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi. 2015;7(1).
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
