Bir arkadaşınızın kullandığı parfümü çok beğendiniz ve satın almak için markasını öğrendiniz. İnternette yaptığınız ufak bir aramada parfüme ulaştınız. Ancak o da ne? Parfümün fiyatı sadece 279 TL. Yani ucuz bir parfüm. Koku hala aklınızda ama acaba o kadar iyi değil miydi? En iyisi şu 2379 TL olan parfümü almak. En azından parasının karşılığını veriyordur!
Hikaye tanıdık geldi mi? Parfüm yerine istediğiniz herhangi bir objeyi düşünebilirsiniz elbette. İşte bu hikaye size birazdan aktarmaya çalışacağımız Veblen etkisi ile yakinen ilişkili.
Şimdi aşağıda gördüğünüz tişörte iyi bakın. Aşağıdaki tişörte kaç para verirdiniz? Mesela 1600 dolar? Bu tişört 1750 dolara alıcı bulabilmiştir. Evet yanlış duymadınız. Düz bir beyaz tişört deyip geçmeyin, tişörtte bir farklılık yok, onu değerli yapan şey logosu yani markası. Tişört Louis Vuitton etiketi taşıyor.
Ferrari denilince aklınıza gelen ilk şey nedir? Muhtemelen kırmızı, hızlı ve kesinlikle pahalı olan bir araba olacaktır. Astronomik olarak yüksek fiyatına rağmen Ferrari arabaları, talep çok yüksek olduğu için yıllardır ön sipariş ile satılıyor. Bunun nedeni, bir Ferrari’nin bir Veblen ürünü olmasıdır.
Bir Veblen Ürünü Nedir?
Veblen mallar, fiyat yükseldikçe talebi artan ve aşağı doğru eğimli bir talep eğrisi yerine yukarı doğru eğimli bir talep eğrisi oluşturan ürünlerdir. Bu fenomen ilk olarak Thorstein Veblen tarafından 1899’da The Theory of the Leisure Class (Aylak Sınıfın Teorisi) adlı kitabında açıklanmıştır.
Thorstein Veblen, ‘conspicuous consumption’ yani gösterişçi tüketim kavramını ilk kullanan kişidir. Veblen’in bunu çalışmayan sınıfın (ki burada Veblen çalışmayan sınıfla aristokrat sınıfı kastetmiştir) ekonomik ve sosyal davranışlarını açıklamaya çalışırken tanımlamış ve kullanmıştır.
İşte bu nedenle Carter, Rolls-Royce, Aston Martin, Harrods, Champagne, Christian Dior ve Louis Vuitton, Türkiye’de Vakko gibi markalar, daha değerli olarak algılanır. Onları cazip kılan şey sattıkları ürünlerin fiyatlarıdır. Lüks mallar giyim, açlık, susuzluk, barınma veya ulaşım gibi insanların birincil ihtiyaçlarını karşılamak için satın alınmaz. Bu satın alma dürtüsünün arka planında da elbette psikolojik etkenler yer almaktadır.
Veblen Etkisi Nedir?
Yüksek fiyatın daha yüksek kalite anlamına geldiği inancı Veblen etkisi olarak tanımlanır. İnsanların Veblen ürünlerine ilgi duymasının birçok nedeni vardır. Birincisi, daha yüksek bir fiyatın daha yüksek kalitenin bir göstergesi olarak algılanmasıdır.
Bu şekilde düşünürken dikkatli olmak önemlidir, çünkü bazen daha yüksek bir fiyat daha iyi kalite anlamına gelmez. Bunun ünlü bir örneği viski markası Chivas Regal’den verilebilir. Chivas Regal, ürünlerini ilk piyasaya sürdüklerinde satmakta zorlanmıştı. Bunun sonrasında da fiyatlarını yükseltmeye karar verdiler.
Yeni yüksek fiyat dışında her şeyi sabit tutan Chivas Regal, devamında satış patlaması yaşadı. Sonucunda insanlar, yüksek fiyat etiketi ile daha kaliteli olması gerektiğini düşündükleri için Chivas Regal almaya başlamıştı.
Statü sembolleri, insanların Veblen ürünlerine ilgi duymasının ikinci ana nedenidir. Veblen ürünleri gösterişçi tüketime bağlı olduğundan, daha yüksek bir fiyat kitleler için ulaşılamaz bir şeydir. Bir Ferrari’ye sahip olmak, insanları farklı bir sosyal sınıfa sokar. Bu, doğrudan yüksek fiyatın bir sonucudur.
Yüksek bir sosyal sınıf olarak algılanmayı uman ne kadar çok insan varsa, arabalara olan talep de o kadar fazladır. Bu aynı zamanda pırlanta yüzükler için de geçerlidir. Elmaslar aslında nadir değildir, ancak yoğun pazarlama ve stratejik iş kararları nedeniyle elmasların fiyatı oldukça yüksektir. ( Detayları merak ederseniz Elmas Neden Değerlidir? başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.)
Zenginliğin ve gücün kamuya açık bir şekilde sergilenmesi, belirli bir sosyal statüye ulaşmanın veya sürdürmenin bir yoludur. Ancak sorun sadece belli bir statüye sahip olan kişilerin bu yaklaşımı benimsemesinde değildir. Sorun düşük sosyal sınıfların hiyerarşide daha üsttekilerin davranışlarına özenmeleri, onları taklit etmeye çalışmalarıdır. Bu nedenle 85 Euro’ya mal olan bir şişe parfüm içeriği aynı olsa bile 20 Euro’luk bir şişeden daha fazla alıcı bulacaktır.
Veblen Etkisi Sadece Satın Aldığımız Ürünlerde Karşımıza Çıkmaz
Veblen etkisi sadece satın aldığımız ürünlere özgü değildir. Benzer bir süreç aldığımız hizmetlerde de görülmektedir. Örneğin, birisi bir avukat tutmak istiyorsa, mümkün olan en iyi kişiyi seçmek ister. İki seçenek verilirse, biri saatte 50 Dolar, diğeri saatte 1.000 Dolar talep ederse, 1.000 Dolarlık avukat işini daha iyi yapıyor gibi görünecektir. Oysa ki belki de daha düşük ücret talep eden işini daha iyi yapan olacaktır.
Mekanizmanın dürtüsü sosyal sınıfların birbirlerini kıyaslamasından gelir. Bir tüketici olarak, statünün ekstra paraya değer olup olmadığını anlamak size kalmıştır
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Veblen Goods: Why Sports Cars and Diamonds Don’t Obey the Law of Demand. Yayınlanma tarihi: 10 Ocak 2022; Bağlantı: Veblen Goods: Why Sports Cars and Diamonds Don’t Obey the Law of Demand
- The Veblen effect; Bağlantı: The Veblen effect
- Veblen Good; yayınlanma tarihi: 29 Haziran 2023; Bağlantı: Veblen Good: Definition, Examples, Difference from Giffen Good
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
