Toplum ve Yaşam

Yengeç Zihniyeti: Başarılıysanız Sizi Her Zaman Aşağı Çekenler Olacaktır

Yengeç zihniyeti (Crab Mentality) ya da yengeç sepeti sendromu ilk olarak Filipinli yazar Ninotchka Rosca tarafından kullanılan Filipinlerde bir balıkçı hikayesinden türemiş olduğu düşünülen bir hikayeden adını alır. Hikayeye göre; kumsalda yürüyen bir adam avlanan bir balıkçı ile karşılaşır. Balıkçının elindeki kovada birkaç yengeçten başka bir şey yoktur. Yengeçler kovadan çıkmak için çaba sarf etmekte fakat birbirlerine engel olup başarısızlığa uğramaktadır. Adam balıkçıya döner ve “dikkat edin kaçacaklar” der.

Yengeç Sepeti Sendromu
Bu nedenle insanlar kendilerinden önce gelenlere düşünceleri, ifadeleri veya eylemleri açısından olumsuz tepki verebilmektedir.

Balıkçı başını kaldırır ve cevap verir: “Tek bir yengeç olsaydı kovadan çıkma fırsatı bulabilirdi.” Birçok yengeç bir arada olduğunda kaçmak isteyen, diğerleri tarafından geri çekiliyor. Sayı arttıkça yengeçlerin kaçma şansları azalıyor, çünkü birbirlerini itmek yerine aşağı doğru çekerek engelliyorlar.

Öncelikle yengeçlere haksızlık yapmamak adına kısa bir bilgi. Bir yengeç bilinçli olarak diğerini aşağıya çekmeye çalışmaz. Bu davranışın nedeni yengeçlerin başkalarına tutunmanın hayatta kalmayı teşvik ettiği deniz kıyılarında evrimleşmesidir. Yani bu, doğal seçilim sonucu yerleşmiş bir davranış kalıbıdır. Ama bu durum insan cephesinde aynı biçimde işlememektedir.

Yengeç Zihniyeti Nedir?

Yukarıda aktardığımız hikayeden yola çıkarak yengeç zihniyeti insanlarda bencil ve dar görüşlü düşünce biçimini tanımlamak için kullanılır. Metafor, başarıya ulaşan herhangi bir kişiyi, aşağı çekmeye çalışan bir bireyin veya grubun her zaman var olacağına işaret eder. Bu yaklaşım temelde “Ona sahip olamıyorum, bu yüzden onu almanıza izin vermeyeceğim” fikrine dayanır.

Bu davranışı sergileyen bir kişi kendisine bir fayda sağlamasa da, işyerinde terfi bekleyen bir iş arkadaşı hakkında kötü niyetli söylentiler yaymakta sakınca görmez. Diyet ve egzersiz yaptığınızı fark eden bir yakınınız, kendisi bu motivasyonu gösteremediği için sizi sabote etmeye çalışabilir. Bu durum okul hayatında da oldukça sık karşımıza çıkar.

Yengeç Sepeti Sendromu Süreci
Kendi durumlarını kabullenmek ve sorunlarıyla yüzleşmek yerine bu kişiler küçümseme, eleştiri, cesaret kırma ve kaba davranışlar yoluyla başkalarının özgüvenini azaltmaya ve kendilerinin ötesinde başarıya ulaşan herkesin ilerlemesini durdurmaya çalışırlar.

Bir çalışmada araştırmacılar, öğrencilerin sınavlardan ortalama üstünde notlar almanın bir sonucu olarak zorbalığa uğrayacaklarını düşündüklerinde, notlarının göze batmamasını sağlamak amacıyla sınavları daha kötü yapma eğiliminde olduğunu bulmuşlardır. Ayrıca sınav sonuçları gizlendiğinde öğrencilerin sınav başarısı artmıştır.

Yengeç Sepeti Sendromu Biz İnsanlarda Neden Var?

Neden çoğumuz arkadaşlarımız da dahil olmak üzere başkalarının bizden daha başarılı olmamasını istiyoruz? Bu durum, insan doğasının bencilliğini mi yansıtıyor yoksa içinde bulduğumuz kültür mü bu zihniyeti yaratıyor? Bu soruların cevaplarını vermek elbette kolay değil.

Sabit zihniyete sahip insanlar, karakterlerinin, zekalarının ve yaratıcı niteliklerinin sabit olduğuna ve geliştirilemeyeceğine inanırlar. Bu nedenle, zorluklardan kaçınma, kolayca pes etme, çabayı gereksiz kılma, geri bildirimleri görmezden gelme ve başkalarının başarısı tarafından tehdit edilmiş hissetme eğiliminde olurlar. Zorlu işler yapmak ve kendilerini ilerletmek yerine, “zirvede kalmanın” bir yolu olarak diğerlerini aşağı çekerler.

Diğer bir deyişle bu durumu kıskançlık ile başa çıkmak için sergilerler. Bu duyguyla başa çıkmak ve kendini iyi hissetmek için kişi başkalarının statüsünü azaltmayı tercih ederler. Ayrıca bu tutuma bazı durumlarda çeşitli bilişsel önyargılar ve mantık hataları da neden olur.

Örneğin, sıfır toplamlı önyargı olarak bilinen bir bilişsel yanılgı nedeniyle kişiler, bir başkasının kazancının kendi kayıplarına neden olacağına inanır. Ya da sürü psikolojisi zihniyeti ile sürüden ayrılmaya çalışan kişiyi tekrardan sürüye dahil etme güdüsü taşıyabilirler. ( Daha fazlası için bu yazıya göz atabilirsiniz: Sıfır Toplamlı Önyargı: Hayatta Her Şey İçin Yarışmanız Gerekmez!). Yengeç sepeti sendromu gerçekleşme süreci aşağıdaki gibi düşünülebilir.

Yengeç Sepeti Sendromu Süreci
Yengeç Sepeti Sendromu Süreci

Bu bağlamda sendrom, “bireyin başarısızlık yaşama korkusuna ait düşünce ve duygulardan hareketle, başkalarının kendinden daha başarılı olmasını engelleme davranışı sergilemesi ve bu tür davranışların başkaları tarafından da olağan karşılanarak, kabul görmüş bir davranış biçimi haline dönüşmesi ile ortaya
çıkan sosyal bir eğilim” biçiminde tanımlanmaktadır.

Yengeç Zihniyetinden Nasıl Kaçabiliriz?

Toplum açısından kesin olan bir şey var ki toplu bir çöküş kimseye fayda sağlamaz. Bu tür zihniyete sahip kişiler davranışlarından ötürü kısa bir süre kendini iyi hissedecektir. Ancak bu durum uzun vadeli refah için sağlıklı bir strateji değildir. Başka bir kişinin başarısını küçümsemek veya eleştirmek kişiyi gerçekten yükseltmez.

Yengeç zihniyetinden kaçınmanın ilk adımı, onu sergilediğiniz veya yapmak üzere olduğunuzu fark etmenizdir. Düşüncelerinizin veya eylemlerinizin, iyi bir sebep olmaksızın birinin cesaretini kırmayı veya sabote etmeyi içerip içermediğini fark etmeniz gerekir. Bunu fark ederseniz, sonrasında bu duruma neden olan sorunların kaynağını belirleyebilirsiniz.

Örneğin, başkalarının ne yaptığını ve başardığını takıntı haline getirmek yerine, kendi hedeflerinize ve ilerlemenize odaklanmayı deneyebilirsiniz. Ancak bazı durumlarda, zihniyetinizi doğrudan değiştirmek mümkün olmaz. Bu durumda bunun yerine eylemlerinizi değiştirmeye odaklanmalısınız. Örneğin, size yakın biri, sizin de yapmak istediğiniz önemli bir şeyi başarmış olabilir. Bu durumda içten içe bir kıskançlık duysanız bile yine de o kişiye zarar vermekten kaçınabilirsiniz.

Sizi Aşağı Çekmeye Çalışan Kişiler İle Nasıl Başa Çıkabilirsiniz?

Yengeç sepeti sendromu ile başa çıkmak için ilk öneri diğer kişileri bu biçimde düşünmeye iten şeyin nedenlerini anlamaya çalışmak olacaktır. Hayatımızın hemen hemen her noktasında denk gelebileceğimiz bu zihniyete sahip olan bireyler ise takım özelliklere sahiptir. Bu özelliklerin farkına vararak kendinizi daha az mağdur hisseder ve empati yapabilirsiniz.

Ancak çoğu durumda bu mümkün olmaz. O zaman yapmanız gereken şey kendi zihniyetinize ve eylemlerinize odaklanmak olacaktır. Kısacası o kişileri anlayın ve sonrasında görmezden gelin. İnsanların bu tutumlarının yaptığınız herhangi bir şeyden ziyade, öncelikle kendi sorunları nedeniyle ortaya çıktığını fark edin. Sendromsuz günler dileğimizle.


Kaynaklar ve ileri okumalar için:


Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Sibel Çağlar

Merhabalar. Matematik öğretmeni olarak başladığım hayatıma 2016 yılında kurduğum matematiksel.org web sitesinde içerikler üreterek devam ediyorum. Matematiğin aydınlık yüzünü paylaşıyorum. Amacım matematiğin hayattan kopuk olmadığını kanıtlamaktı. Devamında ekip arkadaşlarımın da dahil olması ile kocaman bir aile olduk. Amacımıza da kısmen ulaştık. Yolumuz daha uzun ama kesinlikle çok keyifli.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu