Çizgi romanlarda ve aksiyon filmlerinde ya da gerçek hayatta kötünün kim olduğuna dair kafamızda bir şemamız vardır. Ancak bu insanlar ne kadar kötü olsalar da, bilindikleri için en büyük tehdit değillerdir. Sonucunda bilinen bir kötülük olduğunda, iyi insanlar ona karşı savaşmak için bir araya gelebilir. Dietrich Bonhoeffer’ın belirttiği gibi, “Kötülük kendi içinde her zaman yıkımının tohumunu taşır.”
Ancak aptallık tamamen farklı bir sorundur. Aptallıkla bir çok nedenden ötürü kolayca savaşamayız. İlk olarak, toplu olarak buna karşı çok daha hoşgörülüyüz. Kötülüğün aksine, aptallık çoğumuzun ciddiye aldığı bir ahlaksızlık değildir. Sonucunda cahil olduğu için kimseyi azarlamayız. İnsanlara bir şeyleri bilmedikleri için de kızmayız.
Ancak aptallıkla ilgili temel sorun, genellikle güçle el ele gitmesidir. Bu nedenle aptallığın teorisi aptallığın kötülükten daha tehlikeli olduğunu bize anımsatır. ( Bu yazıda aptallık ile cahilliği eş anlamlı düşünmeniz gereklidir.)
Bonhoeffer’ın Aptallık ( Cahillik) Teorisi Nedir?
Alman tarihinin en karanlık döneminde, genç bir papaz olan Dietrich Bonhoeffer, yaşanan vahşete karşı fikirlerini dile getirmeye başlamıştı. Yıllarca insanların fikrini değiştirmeye çalıştıktan sonra, Bonhoeffer bir akşam eve geldi ve evinde kendisini götürmek için bekleyen iki adam ile karşılaştı. Tutuklanmıştı.
Hapishanede geçen süre zarfında Bonhoeffer, şairler ve düşünürlerden oluşan bir ülkesinin nasıl bir korkaklar, düzenbazlar ve suçlular kolektifine dönüştüğünü düşünmeye başladı. Sonunda, sorunun kökeninin kötülük değil, aptallık olduğu sonucuna vardı.
Hapishaneden yazdığı ünlü mektuplarında Bonhoeffer, aptallığın en tehlikeli düşman olduğunu kaleme alacaktı. Toplumda oldukça ses getiren fikirleri aşağıda okuyacağınız gibiydi.
Bir düşmana karşı savaşabiliriz. Ama aptallığa karşı savaşamayız. Aptallık topluma en büyük zararı verir. Kişi kötülüğe karşı protesto edebilir, güç kullanarak kötülük önlenebilir ancak aptallığa karşı savunmasızız.
Aptal ( daha doğrusu cahil) kişilere kanıt göstermenin anlamı olmaz. Bu kişiler kolayca saldırgan hale gelebilirler. Aptal bir insanın ön yargısıyla çelişen gerçeklere inanılması gerekmez. Bu fikirleri çürütemediklerinde önemsiz ve rastlantısal diye bir kenara itilirler. Bütün bunlarda, aptal kişi kendinden memnundur ve kolayca sinirlendiğinden, saldırıya geçerek tehlikeli hale gelir.
Bu nedenle, aptal bir insanla uğraşırken kötü niyetli biriyle olduğundan daha dikkatli olunması gerekir. Aptallıktan nasıl kurtulacağımızı bilmek istiyorsak, onun doğasını anlamaya çalışmalıyız. Kesin olan şu ki, aptallık özünde entelektüel bir kusur değil, ahlaki bir kusurdur.
Entelektüel olarak dikkat çekecek derecede çevik ama aptal olan insanlar olduğu gibi, entelektüel olarak son derece sönük ama kesinlikle aptal ya da cahil diye tanımlayamayacağımız insanlar da vardır. Yani aptallık doğuştan gelen bir kusur değildir. Süreç içinde bazı insanlar aptal olmayı ya da cahil kalmayı tercih eder. İnsanlar ile ilgili bu sorun grup halindeki bireylerde daha çok rastlanır. Bu nedenle aptallık psikolojik olmaktan çok sosyolojik bir sorundur.
Aptallık Toplum Mühendisliği Sonucunda Oluşur
Burada iş başında olan süreç, zeka gibi belirli insani yetilerin birden bire ortadan kaybolması değildir. Bunun yerine, yükselen gücün ezici etkisi altında kalan bu insanların düşünme yetileri bir biçimde ellerinden alınmaya başlar. Onunla sohbet etmeye kalkarsanız onu bir kişi olarak değil, onu ele geçiren sloganlar ve benzeri şeyler bütünü olarak görürsünüz.
“Yanlış trene bindiyseniz, koridorda ters yöne yürümenin yararı yoktur.”
Dietrich Bonhoeffer
Bu nedenle düşünce sistematiği bozulmuş bu kişiler ile tartışmak yararsızdır. Çünkü söyledikleri argümanlar kendilerine ezberletildiği için fikir içermez. Sonucunda bu kişi her türlü kötülüğü de yapabilir. Ancak yaptığı şeyin temelinde bir kötülük olduğunun farkında varmayacaktır.
Bu kişilerin tek kurtuluşu içlerinden gelerek yani isteyerek özgürleşmeleridir. Ancak bu aptallığın üstesinden gelebilir. Ancak çoğu durumda öncelikle kişinin bağlarından kurtulması gerekecektir. O zamana kadar bu tarz düşünen bir kişiyi ikna etmeye yönelik tüm girişimlerden vazgeçmeliyiz.
Dietrich Bonhoeffer’in “aptallığın teorisi” başlığı ile kaleme aldığı bu düşünceleri elbette yaşadığı dönem için elbette tehlikeliydi. Nitekim kendisi, 9 Nisan 1945’te şafak vakti Adolf Hitler’e karşı bir komploya karıştığı için Flossenbürg toplama kampında, Birleşik Devletler askerlerinin kampı kurtarmasından sadece iki hafta önce asılarak idam edildi.
“Ahlaki bir toplumun nihai sınavı, çocuklarına nasıl bir dünya bıraktığıdır.” diye not düşecekti yazılarına. Tüm dünyada, gerçeğin çarpıtılmasıyla hipnotize edilmiş ve özgür düşünce yetilerini yitirmiş milyonlar, aptallaşmaya ve hayatlarımızı zindana çevirmeye devam ederken tek tesellimiz her şeye rağmen bu hayatlarda Bonhoeffer gibilerinin varlığıdır. Yazının devamında göz atmak isterseniz: Kötülük Neden Var? İnsanlar Neden Kötü Olurlar?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Bonhoeffer’s “theory of stupidity”: We have more to fear from stupid people than evil ones. Yayınlanma tarihi: 26 Ocak 2023; Bağlantı: https://bigthink.com
- Bonhoeffer’s Theory of Stupidity. Yayınlanma tarihi: 19 Ekim 2021; Bağlantı: https://sproutsschools.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
