Yıldızlar ve diğer objeler etraflarına durmaksızın foton, proton, nötrino gibi atom parçacıkları yayar. Mesela belki de tam şu anda bir yerde patlayan bir yıldız, bir çok parçacığı Kozmosun derinliklerine yolladı. Işık hızına yakın hızlarda hareket eden bu parçacıklara kozmik ışınlar diyoruz.
Mesela her saniye yaklaşık 100 milyar civarı nötrino Güneş’ten gelir ve içimizden geçip gider. Nötrinolar diğer madde parçacıklarıyla nadiren etkileşimde bulundukları için, bu hissedebileceğiniz veya endişe etmeniz gereken bir durum değildir. Zaten bu nedenle de hayalet parçacıklar olarak isimlendirilir.
İnsan yaşamı için en tehlikeli olanlar, protonlar veya atomik çekirdekler gibi ağır yüklü parçacıklardır. Neyse ki Dünya’nın atmosferi sayesinde koruma altında oluruz. Dünya’ya çarpan yüksek enerjili parçacıkların çoğu, atmosferdeki hava ve gaz molekülleriyle buluştuğunda dağılıp parçalanırlar. Sonrasında da bu ışınlar yeryüzünden emniyetle uzaklaştırılır ve Van Allen kuşakları diye adlandırılan iki bölgeye sürülür.
Ancak bu süreçte de aurora borealis veya aurora australis (kuzey ve güney ışıkları) yani Dünya’nın Kuzey veya Güney Kutuplarında oluşan ışıklar ortaya çıkacaktır.
Kozmik Işınlar Nereden Geliyor?
1912’de keşfedilen kozmik ışınlarla ilgili pek çok şey, bir asırdan fazla bir süre sonra bile gizemini koruyor. En iyi örnek, tam olarak nereden geldikleridir. Kozmik ışınlar çeşitli kaynaklardan geliyor. Ancak kozmik ışınların büyük çoğunluğu süpernova patlamalarında oluşuyor. Yıldızların birleşmesi, bir yıldızın bir karadelik tarafından yutulması, bir yıldızın doğumu ve hatta Güneş’imizin kendisi bile kozmik ışın kaynakları arasında yer alıyor.
Bugüne kadar Dünya’ya çarpan en yüksek enerjili parçacık olarak kaydedebildiğimiz kozmik ışın 1020 eV gücündedir. Rekor kıran bu uzay parçacığı o kadar hızlı gelmiştir ki fizikçiler bu parçacığa “Oh My God Particle” yani Aman-Tanrım parçacığı ismini vermişlerdir.
En güçlü insan yapımı hızlandırıcılar tarafından üretilen parçacıklardan on milyonlarca kez güçlü olan bu kozmik ışın karşında fizikçilerin şaşkınlığını verdikleri isimden anlamanız olasıdır. Ancak bu derece yüksek enerji seviyesindeki parçacıklar tahmin edebileceğinizden çok daha yaygındır.
Aslında bakarsanız her saniye, kabaca 100.000 kozmik ışın, Dünya atmosferinin her bir metrekaresine çarpıyor. Siz, aileniz ve bazen bilgisayarınızdaki, telefonunuzdaki veya diğer cihazlarınızdaki transistörler de buna dahildir. ( Radyo Dalgalarından Gama Işınlarına: Elektromanyetik Dalgalar Nedir?)
Kozmik Işınlar İle Bilgisayarlarımızın Bağlantısı Nedir?
Az evvel kozmik ışınların herşeyler bir biçimde temas halinde olduğundan bahsetmiştik. İşte bu olay belli koşullar altında bilgisayarlarda soft error adı verilen sorunların ortaya çıkmasına neden olma potansiyeline sahiptir.
Bu hatalar temelinde kalıcı herhangi bir donanım hasarı yapmazlar, ancak düzeltmek için yeniden başlatmayı gerektirebilirler. Ancak kimi durumlarda kozmik ışınlar daha büyük sorunların ortaya çıkmasına da neden olmaktadır.
IBM’de görev alan Fizikçi James F. Ziegler, kozmik ışınların bilgisayarlar üzerindeki sinir bozucu etkisini 1979’da keşfetti. Ziegler ve diğer IBM araştırmacıları, Dünya üzerindeki belirli yerlerin daha ağır kozmik ışın bombardımanı yaşadığını da kaydetti.
Örneğin Güney Asya’daki şehirler, Amerika’nın yaklaşık yarısı kadar kozmik ışın yağmuruna maruz kalıyordu. Bu farkın temel olarak rakımla alakalı olduğu düşünüldü. Sonuçta bir yerin rakımı yani deniz seviyesinden ne kadar yüksek olduğu, atmosfer ile ilişkilidir. Rakım ne kadar yüksek olursa, atmosfer o kadar az koruyucu olur.
Kozmik Işınlar Gelecekte Daha da Büyük Sorunlar Yaşanmasına Neden Olacaktır
Bu nedenle yeraltında tutulan bir bilgisayar hiç bir sorunla karşılaşmaz. Ancak, uçaktaki bir bilgisayarın kozmik ışın kaynaklı bir sorun yaşama olasılığı Dünya’daki konumuna bağlı olarak 10 ila 300 kat daha fazla olacaktır. Bu, uçaklardaki bilgisayar sistemleri için özellikle hayati önem taşır.
Mikroçipler daha yaygın hale geldikçe ve daha küçük transistörleri daha dar alanlara yerleştirdikçe, mühendisler kozmik ışınların çip tasarımcıları ve kullanıcıları için daha fazla endişe kaynağı olmasını bekliyor. Ne yazık ki bizlerin evimizde kozmik ışın riskini azaltma şansı yoktur. Yapılacak en iyi şey aslında uzun süre denenmiş ve geçerliliği doğrulanmış şeydir. Üzerinde çalıştığınız her şeyi sık sık kaydedin.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Did your computer crash? It might have been a cosmic ray. Yayınlanma tarihi: 30 Ağustos 2022; Bağlantı: https://bigthink.com/
- What are cosmic rays? Yayınlanma tarihi: 27 Ekim 2021; Bağlantı: https://www.livescience.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
