Polisiye ya da gizem romanlarında sıklıkla karşımıza çıkan bir kurgu vardır. Kitabın başlarında bir karakter ile tanışır ve onun hakkında anlatılanlardan kesinlikle suçlu olduğuna kanaat getiririz. Ancak kitabın sonlarına doğru bir bakarız ki asıl suçlu hiç de beklemediğimiz bir kişi olarak karşımıza çıkar. Sonuçta yazarın bilinçli çabası sonucunda dikkatimiz başka bir yöne çekilmiştir.
Aynı durum iki kişinin diyaloğu esnasında da bazen gerçekleşir. Herhangi bir konu üzerinde tartışırken, başka bir konu sanki tartıştığımız konu ile ilgiliymiş gibi gündeme getirilir. Sonra da kendimizi bir anda yeni konuyu tartışırken buluruz. Karşımızdaki kişi bilinçli bir biçimde dikkatimizi başka yöne çekmeyi başarmıştır.
Aynı durum küçük bir çocuğunuz varsa da uyku zamanından az önce de başınıza gelecektir. Siz onu bin bir güçlükle yatağa götürseniz de, o uyumamak için yatakta alakasız bir sürü soruyu size yönlendirecektir. Siz de bu sorulara cevap vermeye çalıştıkça ister istemez uyku saati ötelenecektir.
Özellikle politik tartışmaları izlemeyi seviyorsanız benzer bir duruma şahit olmanız da olasıdır. Politikacılar bir soruya doğrudan cevap vermemek için her şeyi yaparlar. Bunun için bu yazıda da ala alacağımız kırmızı ringa balığı yanılgısı da dahil olmak üzere çok sayıda kaçınma taktiği kullanırlar.
Kırmızı Ringa Balığı Yanılgısı Nedir?
Genel olarak, tartışma ve retorikte kırmızı ringa balığı kullanımı, şu sözler ile iyi bir şekilde özetlenmiştir: “Onları ikna edemiyorsan, kafalarını karıştır.”
Kırmızı ringa balığı burada elbette bir metafordur. İnsanları önemli bir şeyden yanıltıcı bir şekilde uzaklaştırmayı amaçlayan bir bilgi parçası anlamını taşır. Diğer bir deyişle birinin diğerlerini tartışılan bir konudan uzaklaştırmak amacıyla alakasız bilgiler sunmasıdır. Bu da asıl konudan uzaklaşılmasına neden olur. Dikkatimizi dağıttığı içinde, farkında varmadan bir düşünce hatası gerçekleştiririz.
Bu esnada ilginç ismin nedenini de merak edebilirsiniz. Aslında bu isim köpek eğitim sürecinden gelmektedir. Bir zamanlar insanlar, bir av köpeğinin bir kokuyu takip etme becerisini geliştirmek için, köpeklere keskin kokulu, tütsülenmiş bir ringa balığı koklatırlardı. Amaç köpeğin dikkatini başka yöne çekmek ve onları bir tilkinin kokusunu takip etmekten alıkoymaktı. Sonrasında da bu deyim yanılgılar ansiklopedilerine dahil oldu.
Cümlenin kökeni 1800’lerin başlarına kadar izlenebilir. Bu dönemde İngiliz gazeteci William Cobbett’in, bir çocukken tazıları bir tavşanın kokusundan uzaklaştırmak için kırmızı bir ringayı nasıl kullandığına dair muhtemelen kurgusal bir hikaye kaleme almıştır. Bu hikayenin genişletilmiş versiyonu 1833’te basıldı ve bunun devamında da deyim yaygınlaşmaya başladı.
Kırmızı Ringa Balığı Örnekleri
Bir panel esnasında konuşmacıya “Şirketinizin yeni çevre politikası hakkında ne düşünüyorsunuz?” diye sorduğunuzu düşünün. Aldığınız cevap “Şirketimiz, müşterilerimize yardımcı olacağını düşündüğümüz yeni ürünler geliştirmede büyük ilerleme kaydediyor” biçiminde olursa bu bir kırmızı ringa balığı örneğidir. Çünkü yönetici, sorudan kaçmak ve dinleyicilerin dikkatini dağıtmak için alakasız bilgiler kullanarak soruya yanıt verir. ( Ek okumalar: Çerçeveleme Etkisi Nedir? Kararlarımız Seçeneklerin Sunulma Biçiminden Nasıl Etkilenir?)
Konu hakkında daha net fikir sahibi olmanız için bazı örnekler verelim. İlk örneğimiz bir iş yerinde şef Aslı ile Bülent arasında geçen bir konuşma olsun. Bu örnekte Bülent başarı ile konuyu değiştirmiştir.
- Aslı: Dün bana bu görevin icabına gün içinde bakacağına söz vermiştin.
- Bülent: Ah evet, haklısın. Aslında, şu anda gerçekten harika bir proje üzerinde çalışıyorum, sana bir ekran görüntüsü göstereyim mi?
İkinci örneğimiz politik bir tartışmadan olsun. Burada da politikacının görünüşte bağlantılı ama muğlak bir cevap vererek dinleyicileri başarılı bir biçimde yanılttığını görebilirsiniz.
- Gazeteci: İktidara gelmenizin üzerinden iki yıl geçti ve şu ana kadar işsizlik oranlarını düşürmeyi başaramadınız.
- Politikacı: Göreve geldiğimden beri çok çalışıyorum ve ülke çapında birçok iş adamı ile olumlu ilişkiler geliştirdiğimi söylemekten mutluluk duyuyorum. Hepsi de sıkı çalışmamızın meyvesini verdiğini görmekten memnun olduklarını söylüyorlar.
Üçüncü örneğimiz medyadan olsun. Burada, kırmızı ringa balığı, izleyicileri orijinal konudan uzaklaştırmak için kullanılır. İki konuda sonuçta eğitim ile ilgili olduğu için bu konuşma biçimi ile esas konuyu basitçe gizler.
- Muhabir: Öğrenciler çevreyle ilgili görüşlerinin duyulmasını istedikleri için yürüyüş düzenliyorlar. Peki ya okul yönetim kurulunun seçim prosedürüyle ilgili son tartışmalarına ne demeli?
Son örneğimiz ise bir reklam olsun. Dikkatimizin nasıl dağıtıldığını kolayca fark edeceksiniz.
- Üretici: Son zamanlarda, ürünümüzün kalitesiyle ilgili çok sayıda eleştiri geldi. Yanıt olarak yeni bir indirim yapmaya karar verdik, böylece daha düşük maliyetle daha fazlasını satın alabilirsiniz!
Dikkatimizin Dağıtılmasına Müsaade Etmeyelim!
Verdiğimiz örnekler ile konuyu anladığınızı düşünüyoruz. Ancak asıl önemlisi gündelik yaşantımızda hangi zamanlarda benzer durumlara maruz kaldığımızı anlamanızdır. Böyle bir durumda, karşınızdakine farkında olduğunuzu açıkça belirterek konuyu orijinal tartışma hattına geri yönlendirebilirsiniz. Ya da hiçbir şey olmamış gibi devam da edebilirsiniz. Yeter ki karşınızdaki kişinin sizin dikkatinizi dağıtmasına müsaade etmeyin.
Bununla birlikte dostça bir sohbette bir arkadaşınız bir sorunuza kırmızı ringa ile yanıt verebilir. Bu durum, karşınızdaki kişinin o konu hakkında hassas olduğu ve bu konuda konuşmak istemediğinin bir işaretidir. Böylesi bir durumda kırmızı ringayı kabul etmek, yanlış bir tutum olmaz.
Yani bu durumda kalp kırmaya gerek yoktur. Çoğu insan günlük sohbetlerde yanıldıklarını anlayana kadar gereksiz yere kırmızı ringa kullanma eğilimi gösterirler. Belki siz de onlardan birisiniz. Bu durumun farkında olmak da önemlidir. Ayrıca göz atmak isteyebilirsiniz: Bir Tartışmayı Kazanmak Mümkün mü? İşte Size Bir Kaç Yöntem!
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Red herring fallacy – Examples and Definitions; yayınlanma tarihi: 3 Haziran 2022; Bağlantı: https://www.theblacksheep.community/
- Red Herring: Using Irrelevant Information as a Distraction; bağlantı: https://effectiviology.com/red-herring/
- Where Did the Phrase ‘Red Herring’ Come From? Yayınlanma tarihi: 20 Mart 2019; Bağlantı: https://www.mentalfloss.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
