Elektronik hesap makinelerinin ve bilgisayarların ortaya çıkmasından önce, tüm matematiksel hesaplamalar kağıt ve kalem aracılığı ile yapılırdı. Hatta bu dönemde NASA gibi araştırma merkezleri hesaplama işleri için insan bilgisayar olarak bilinen kişileri çalıştırırdı.
Ancak bu kişiler çoğu zaman matematikçi değildi. Sadece akıllarından çok hızlı hesaplamalar yapabilen kişilerdi. Zaten bir çoğunuzun da bildiği gibi, matematikçilerin bir çoğunun zihinden hesap yapmak ile ilgili sorunları vardır. ( Çünkü matematik sadece hesap yapmak ile ilgili değildir.) Ancak bazı matematikçilerde durum tam tersidir. 20. yüzyılın en büyük matematikçilerinden biri olan Amerikalı John von Neumann buna bir örnek.
Kısaca John von Neumann Kimdir?
Daha çok John von Neumann olarak bilinen Johann von Neumann, kuantum fiziğine, fonksiyonel analize, matematiksel küme teorisine, iletişim bilimlerine, ekonomiye, sayısal analize, sibernetike ve istatistiğe büyük katkılarda bulunan bir matematikçidir.
Neumann, 28 Aralık 1903’te Budapeşte’de doğdu. Çocukluğundan beri, John von Neumann’ın matematik yeteneği, olağanüstü hafızası ve dil öğrenme becerisi belirgindi. Sekiz basamaklı bir sayıyı diğerine bölebiliyor, klasik Yunanca konuşuyordu.
Ayrıca hafızası inanılmazdı. Telefon rehberinin bir sayfasına kısa bir bakış, onun tüm isimleri ve numaraları ezberlemesi için yeterliydi. Bu nedenle de kısa sürede “Harika Çocuk” lakabı ile anılacaktı. Sekiz yaşına geldiğinde, diferansiyel ve integral hesabı ile tanıştı. Ancak özel ilgi alanı tarih ve dildi.
1911’de John von Neumann, Budapeşte’deki en iyi okullardan biri olan Lutheran Gymnasium’a girdi. Olağanüstü matematik yeteneği okulda elbette öne çıkmasını sağladı. Okul eğitimini tamamladığında, profesyonel matematikçilerle işbirliği yapar hale gelmişti.
Kariyerini bir matematikçi olarak devam edeceğine kesin gözüyle bakılıyordu. Ancak iş imkanları sınırlı olduğu için babası onun matematik okumasını istemedi. Bunun sonucunda Neumann kimya üzerine eğitim almaya başladı.
Budapeşte ve Berlin üniversitelerinde matematik ve kimya, İsviçre Zürih’teki Federal Teknoloji Enstitüsü’nde kimya mühendisliği eğitimi aldı. 1921’de Budapeşte’deki Pázmány Péter Üniversitesinde doktorasını tamamladı. Altı yıl sonra, henüz yirmi beş yaşındayken, 1930’a kadar çalışmalarını sürdürdüğü Berlin ve Hamburg Üniversitesi’nin en genç profesörü oldu .
John von Neumann’ın Sıkıcı Değil Eğlenceli Bir Yaşamı Vardı
1928’de John von Neumann kendini strateji oyunları incelemeye adadı ve bundan yola çıkarak istatistiksel matematiğin gelişimine kapı açtı. Kısa zamanda matematik camiasında ünlü oldu ve akademik konferansların bir yıldızına dönüştürdü.
1928 tarihli “Theory of Games” isimli makalesinde minimax teoremini kanıtladı. Bunun sonucunda da oyun teorisi matematiksel olarak incelenmeye başlandı. Ara sıra oynadığı bir oyun olan pokerden ilham alan John von Neumann oyun teorisini matematiksel bir disiplin haline getirdi.
Bir süre sonra babasının vefatından sonra Amerika’ya taşındı. Amerika Birleşik Devletleri’ne taşındığında, adını İngilizce olarak değiştirdi, böylece Johann’dan John’a geçti. Aynı yıl New Jersey’deki Princeton Üniversitesi’nden gelen bir teklifi kabul etti.
Burada bir kaç yıl öğretmenlik yaptıktan sonra, Princeton’da yeni kurulan Advanced Study’ye (İleri Araştırmalar Enstitüsü) kurucu profesör olarak geçti. (diğer kurucu profesör Albert Einstein’dı). Burada sonraki on yılda sık sık birlikte çalışacağı ve daha sonra da yakın arkadaşı olacak olan ekonomist Oskar Morgenstern ile tanıştı.1933’ten ölümüne kadar burada kaldı.
Oskar Morganstern ile birlikte yazdığı 1944 tarihli Theory of Games and Economic Behaviour (Oyun Teorisi ve Ekonomik Davranış) adlı kitabı matematiksel ekonomide kilometre taşıydı. Von Neumann, kuantum teorisine de yeni matematiksel yöntemler uyguladı. Dirac-von Neumann aksiyomları ile kuantum mekaniği için titiz bir matematiksel çerçeve oluşturan ilk kişiydi.
Matematikçilerin genellikle sıkıcı insanlar olduğu sanılmaktadır. Ancak John von Neumann bu konuda da insanları yanıltacaktır. Kendisinin oldukça eğlenceli ve renkli bir yaşamı vardı. Çoğu matematikçi çalışmak ve ders çalışmak için sessiz bir ortama ihtiyaç duyarken, von Neumann gürültülü ve kaotik ortamları tercih etti. Çalışırken televizyonun sesini açar, araba kullanırken kitap okurdu. Elbette son alışkanlığı nedeniyle sık sık kazalara neden olur ve ceza ödemek zorunda kalırdı.
John von Neuman ve Manhattan Projesi
Amerika Birleşik Devletleri Aralık 1941’de Pearl Harbor Saldırısı’nın ardından II. Dünya Savaşı’na girince hem uyumluluğu hem de karmaşık matematik problemleri kolayca çözen muhteşem zihinsel yetenekleri sayesinde kendisinden danışmanlık hizmeti talep edildi.
1943’te artık tüm dikkatini savaşla ilgili işlere, özellikle de sayısal hesaplama problemlerine yöneltmişti. 1945’te von Neumann atom bombası projesine katıldı. 1950’de de Los Alamos Ulusal Laboratuvarı’nda Enrico Fermi ile birlikte hidrojen bombasının geliştirilmesine yardım etti.
John von Neumann, ABD ordusunun Maryland Aberdeen Proving Ground’daki Balistik Araştırma Laboratuvarı’na da danışmanlık yapıyordu. Laboratuvarın temel görevlerinden biri balistik cetvellerinin üretilmesiydi. Ayrıca elektronik bilgisayar ENIAC‘ın (Electronic Numerical Integrator and Computer) yapımı için de çalışmalar yapılıyordu. Teknik ve tasarım sınırlamalarından dolayı, ENIAC, Neumann’ın atom bombası hesaplamalarına uygun çıkmadı. Ancak ardıl bir makine olan EDVAC‘ı (Electronic Discrete Variable Automatic Computer) tasarladılar.
Savaştan sonra von Neumann, ABD Atom Enerjisi Komisyonu’nun Genel Danışma Komitesi’nde görev yaptı. ABD Hava Kuvvetleri, ABD Ordusu Balistik Araştırma Laboratuvarı, Silahlı Kuvvetler Özel Silahlar Projesi ve Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı da dahil olmak üzere bir dizi kuruluşa danışmanlık yaptı.
1955 yılında Neumann’da kemik kanseri olduğu teşhisi kondu. 8 Şubat 1957’de 53 yaşında yaşamını yitirdi. Von Neumann, zamanının en önemli bilim insanlarından biriydi. 1930’da küme teorisindeki çalışmalarından dolayı matematikte en yüksek ikinci onur olan Fields Madalyası ile ödüllendirildi. Harvard Üniversitesi’nden iki Guggenheim Bursu ve bir fahri doktora aldı.
Yazımızı onun bir sözü ile kapatalım. ” “Eğer insanlar matematiğin basit olduğuna inanmıyorsa, bunun nedeni sadece yaşamın ne kadar karmaşık olduğunun farkında olmamalarıdır.”
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- John Von Neumann Biography: Bağlantı: https://history-biography.com/john-von-neumann/
- Alfred S. Posamentier and Christian Spreitzer; The Lives and Works of 50 Famous Mathematicians; ISBN-10 : 1633885208
- Who Was John Von Neumann? Bağlantı: https://history-computer.com/john-von-neumann-complete-history/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
