Miletli Thales, antik çağın yedi bilgesinden biriydi. Aristoteles onu ilk filozof ve felsefi selefi olarak görüyordu. Her şeyin sudan yapıldığı fikri gibi bazı kavramları 21. yüzyılda yersiz görünse de, Thales geometri, matematik, astronomi ve felsefeye önemli katkılarda bulundu.
Kendisinin adını bir çoğumuz okullarda Thales teoremi ile anımsasa da aslında kendisi adını bildiğimiz ilk bilim insanı, ilk filozof; Sokrat öncesi doğa filozoflarının ilki, Miletos okulunu kuran üç filozoftan en iyi bilineni ve İyonya’nın yetiştirdiği önemli bilginlerden biridir.
Kısaca Miletli Thales Kimdir?
Thales, MÖ 620 civarında Küçük Asya’daki Yunan İon kenti Milet’te doğdu. Hayatı hakkında fazla detaya sahip olmasak da tüm zamanların en bilge Yunanlılarından biri olarak saygı gördüğünü biliyoruz. Platon onu antik çağın yedi bilgesi listesine dahil etmişti. Ayrıca Aristoteles onun ilk filozof olduğunu dile getirmişti.
Sokrat öncesi filozofların çoğu gibi, Thales de sadece bir filozof değildi. Aslında bir çok farklı alanda ustaydı. Yaşadığı dönemde matematik, bilim, teoloji ve felsefe birbirine bağlıydı. Bu nedenle bir çok alanda ustalaşması alışılmadık bir durum değildi. O zamanlar filozof, bilgeliği ve bilgiyi her haliyle seven birini ifade eden bir terimdi.
Genel olarak, eski kaynaklar Miletli Thales’in bir kitap yazıp yazmadığı konusunda hemfikir değildir. Her halükarda, onun düşüncesinin temel fikirleri, daha sonraki filozof ve bilginlerin çalışmaları aracılığıyla korunmuştur.
Thales’in ölümünün MÖ 550 yılı civarında olduğunu biliyoruz. Ancak nasıl öldüğüne dair iki farklı anlatı var. Bunlardan ilki Olimpiyat Oyunlarını izlerken sıcak çarpması nedeniyle öldüğü biçimindedir. Acak Platon, Thales’in gece gökyüzündeki yıldızları incelerken, bir kuyuya düşerek hayatını yitirdiğini aktarmaktadır.
Platon’un anlatısının doğru olmama olasılığının daha fazla olduğu düşünülmektedir. Bunun nedeni, önemli filozoflar, politikacılar ve diğer etkili şahsiyetler söz konusu olduğunda, Yunanlıların merhumun yaşamı veya öğretilerine karşılık gelen sahte ölüm hikayeleri uydurmayı sevdiklerini bilmemizdir. Onu kuyuda boğmak, her şeyin sudan oluştuğu teorisini çürütmenin de bir yolu olarak da düşünülmektedir.
Miletli Thales’in Bilime Katkıları Nelerdir?
Thales dünyaya dair teorik anlayışını pratiğe döken bir adamdı. Kendisinin adı günümüzde geometrinin temellerini atan kişi olarak anılmaktadır. Bunun nedeni geometrinin bazı temel gerçeklerini ilk kez ifade eden ve kanıtlayan kişi olmasıdır.
Kendisi tüm üçgenler hakkında bugün bize çok basit gibi gelen bilgileri ortaya koyan kişidir. Örneğin bir üçgenin iki kenarı eşit ise bu üçgen ikizkenar bir üçgendir. Bunu ilk söyleyen kişi Thales’tir. Ortaya koyduğu geometrik teoremlerinin tümü basit düzeydedir.
Ancak bu basitlik ondan sonra gelen matematikçilerin önünü açmıştır. Örneğin aşağıda gördüğünüz temel geometri bilgilerinin hepsi Milet’li Thales tarafından ortaya konmuştur.
Kendisinin astronomi üzerine yaptığı çalışmalar da önemlidir. En büyük ve en bilinen başarısı, MÖ 28 Mayıs 585’teki güneş tutulması tahminiydi. Detayları bu yazımızda ele almıştık. Milet’li Thales, MÖ 585’te Bir Savaşı Nasıl Durdurdu?
Thales ve Büyük Piramidin Ölçümü
Tarihe göz attığınız zaman Yunan düşünürlerin bir çoğunun Mısır’a yolculuk yaptığına şahit olursunuz. Geometri Mısır’da ortaya çıkmıştı ve Mısır’ın matematik bilgisi dünyadaki en gelişmişler arasındaydı. Doağl olarak da bu bilgiyi öğrenmek için Pisagor, Platon gibi düşünürlerin bu uzak topraklara gitmek istemesi doğaldır.
Aynı şey Miletli Thales için de söz konusudur. Kendisinin en önemli başarılarından birisi de piramitlerin yüksekliğini sadece geometri kullanarak ölçmeyi başarmasıdır. Thales’in bunu benzer üçgenler sayesinde başarmıştı.
(ii) Bir piramidin gölgesi eşit olmadığında, ancak yüksekliğiyle orantılı olduğunda yüksekliği;
(iii) Denizdeki bir geminin kıyı şeridinden uzaklığı;
ve (iv) Bir kuleden denizdeki bir gemiye olan mesafe.
Kendisi görselde de gördüğünüz gibi üçgenleri çeşitli biçimlerde kullanarak o zamanın koşullarında imkansız kabul edilen bir çok şeyi ölçebiliyordu. Günümüzde ortaokul sıralarında öğrendiğimiz bu yöntem o zamanlar için devrimci bir fikirdi.
Thales’in Felsefesi Neydi?
Daha önce de belirtildiği gibi, Thales ilk filozoflardan biri olarak kabul edilmektedir. Öğrencileri Anaximander ve Anaximenes onun fikirlerini tam olarak takip etmeseler de, benzer bir yönü sürdürmüşlerdir.
Thales’in felsefesi maddeci ve materyalist monizm olarak sınıflandırılabilir. Monizm, dünyadaki her şeyin tek bir maddeye kadar izlenebileceği fikridir. Miletli Thales için bu suydu. Her şeyin birincil kaynağının suda bulunabileceğini kabul ediyordu. Dünyanın sudan oluştuğuna ve bir noktada her şeyin suya döneceğine inanıyordu.
Günümüzde bu fikir size saçma gelse de kendisi 2600 yıl önce yaşayan bir adam olarak hayal edin. Varlığın gizemini çözmeye çalışırken etrafınızda uçsuz bucaksız bir okyanus, nehirler, göller, yağmur ve kar gözlemliyorsunuz.
Ardından her canlı organizmanın su denilen bu tek maddeye bağlı olduğunu anlıyorsunuz. Ayrıca suyun, katı, sıvı ve gaz biçiminde farklı halleri olduğunu ve bunun birinin diğerine dönüşebildiğine şahit oluyorsunuz.
Yanıtları ararken, kadim Mısır, Sami bilgeliğine yöneliyorsunuz. Orada keşfettiğiniz şey ortak bir kalıptır; su, yenilenme gücü olarak büyük saygı görür. Şimdi Thales’i daha iyi anlamış olmalısınız.
Ayrıca Thales, dünyanın su üzerinde yüzdüğüne de inanıyordu. Bu, dünyanın denizde olmayan bir katılık ve hareketsizlik sergilediğini gözlemledikten sonra vardığı bir sonuçtu. Bu fikirlerin kökenlerinin de, okyanus tanrısı Poseidon ve Yunan mitolojisi ile ilgili olduğu düşünülmektedir.
Thales’in dünyanın düz mü yoksa küresel olduğuna mı inandığı konusunda bir tartışma vardır. Thales’in astronomik çabaları sayesinde dünyanın küresel şeklini kavradığını öne sürmek için iyi nedenler olsa da, bu iddiayı kesin olarak destekleyecek yeterli kanıt yoktur.
Sonuç Olarak;
Sonuç olarak Miletli Thales, dünyayı doğa olaylarını gözlemleyerek açıklamaya çalışan doğa bilimci bir filozoftu. Her şeyi tek bir elemente, suya bağladığı için materyalist bir düşünürdü. Felsefi fikirlerinin bir çoğu günümüzde geçerliliğini yitirdi. Ancak hiç kuşkusuz onun asıl mirası geometriye yaptığı katkılardır. Bu sayede okulda Thales teoremlerini öğrenen her öğrenci onun adını bir kere daha hatırlar.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Thales: Ancient Greeks built the cosmos with right triangles. Yayınlanma tarihi: 12 Haziran 2021; bağlantı: https://bigthink.com/
- Thales of Miletus. Bağlantı: https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Thales/
- Thales Of Miletus: The Father Of Western Philosophy (Facts & Bio). Yayınlanma tarihi: 22 Mart 2021; Bağlantı: https://www.thecollector.com/thales-miletus/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
