Çoğu sanat eseri, iki boyutlu düzleme sahiptir. Düz bir yüzeyin üzerine gerçekçi üç boyutlu çizimler yapmak da kolay iş değildir. Ancak yine de usta bir sanatçı bunu kolaylıkla başaracaktır. Bu derinlik yanılsaması perspektifin bir sonucudur.
15. Yüzyıldan önce yapılan resimlere dikkat ederseniz çoğu çizimdeki figürlerin boyut farklarına göre değil de önem farklarına göre büyük ya da küçük çizildiğini fark ederseniz. Yani ilahlar, hükümdarlar ve erkekler daha büyük ancak köylüler ve genellikle kadınlar daha küçük çizilmiştir. Erken dönem Mısır resimleri, perspektif eksikliği için iyi bir örnektir.
Ressamlar perspektif tekniğini keşfedene kadar nesnelerin birbirlerine uzaklıklarını yansıtmak için yükseklik ve genişlikten de faydalanıyordu. Sanatçılar, mesafeyi vurgulamak için nesneleri daha küçük veya daha büyük yapıyordu.
Doğrusal perspektif sanat dünyasının en ustaca keşiflerinden biridir. Yüzyıllar boyunca sanatçılar, bu matematiksel hileyi çalışmalarına dahil ederek derinlik yanılsamasını yaratmayı başarmışlardır. Sanatta uzamsal derinlik yaratma girişimleri eski Yunan ve Roma dönemlerinden beri var olmuştur.
Ancak doğrusal perspektif kullanarak ilk matematiksel çizimi yapan Rönesans mimarı ve sanatçısı Filippo Brunelleschi’ydi. Kendisinin keşifleri sanat tarihi üzerinde olağanüstü bir etki yarattı. Bu yazıda önce kendisini kısaca tanıyalım ve sonrasında perspektif türlerini tanıyalım.
Rönesans Mimarisinin Babası Filippo Brunelleschi Kimdir?
1377’de Floransa’da soylu bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Filippo Brunelleschi hem mali zenginlik hem de kültür açısından giderek zenginleşen bir ortamda büyüdü. İlerleyen süreçte kapsamlı bir edebiyat ve matematik eğitimi aldı. Sonucunda bu eğitim onu, bir mimar ve mühendis olarak sürdüreceği kariyeri esnasında imkansız gibi görünen yapıları tasarlamak için ihtiyaç duyacağı becerilerle donattı. Genç bir adamken, şehrin ipek tüccarlarını, kuyumcularını ve metal zanaatkarlarını temsil eden Floransa’nın en prestijli loncası Arte della Seta’ya alındı. Brunelleschi 22 yaşında ‘usta’ bir heykeltıraş oldu.
Floransa’da büyük kamu projeleri yarışma olarak ilan edilirdi. Bir bronz heykel yapımı için yapılan böyle bir yarışmada Brunelleschi ve Lorenzo Ghiberti adlı başka bir genç Floransalı da vardı. Ancak bu yarışmayı Ghiberti’nin kazandı. Bu duruma öfkelenen gururlu Brunelleschi, bir daha asla bronz heykel yapmamaya yemin etti ve Floransa’yı terk etti.
Sonrasında da eski yapı ve anıtları incelemek üzere uzun süre Roma’da yaşadı. Orada bulunduğu süreç içinde binalarda kullanılan düzenli geometrik şekilleri gözlemleyen Brunelleschi, derinlik ve açıyla oynayarak iki boyutlu şekillerin ve yapıların farklı perspektifler üretmek için nasıl kullanılabileceğini araştırmaya başladı. 1517 civarında, Brunelleschi memleketine döndü. Kısa bir süre sonra Floransa’nın en çarpıcı binalarından bazılarını yapması için görevlendirilecekti.
Klasik dönemde mükemmelleştirilen devasa kubbeler inşa etme sanatı, aradan geçen yüzyıllarda kaybolmuştu. Floransalı inşaatçılar, muhteşem katedrallerini nasıl süsleyeceklerini bilmiyorlardı. Böyle bir kubbe yapımı için düzenlenen yarışmaya hem Brunelleschi hem de Ghiberti katıldı. Ancak bu sefer zafer Brunelleschi’nin olacaktı. Brunelleschi, Floransa’daki Duomo katedrali yaratıcılığının ve teknik ustalığının bir anıtıdır. Bu nedenle kendisi ‘Rönesans mimarisinin babası’ olarak kabul edilir
Filippo Brunellesch’in Doğrusal Perspektifi Keşfi
Filippo Brunelleschi, 1415’te, ufuk çizgisine doğru uzaklaşan bir bina yanılsaması yaratmak için doğrusal perspektifin matematiksel sistemini kullanan bilinen ilk çizimi yaptı. Ufuk çizgisinde bir kaçış noktası oluşturmak ve ona doğru çapraz çizgiler çizmek için basit ve uygulaması kolay bir sistem tasarladı. Devamında Rönesans mimarı Leon Battista Alberti, Brunelleschi’nin keşfini 1435’te Della Pictura (Resim Üzerine) adlı incelemesinde kaydetti.
İtalyan Rönesans sanatçıları, 1420’lerden itibaren doğrusal perspektif ilkelerini sanatlarına uygulamaya başladılar. Raphael’in The School of Athens, 1509-11 adlı şaheseri, lineer perspektifin oyundaki en güzel örneklerinden biridir
Perspektif Nedir?
Perspektif, iki boyutlu yüzeye üç boyutlu görsel etki kazandırmak için nesnenin ve mekanın görünümünün belirli teknikler kullanarak kağıda aktarımıdır. Perspektif çizimlerinin değişik türleri, genellikle içerdikleri “kaçış noktası” sayısına göre belirlenmektedir.
Sanatta kaçış noktası, birbirlerine paralel iki nesnenin gitgide birbirlerine yaklaşarak ileride birleşiyor göründüğü tek bir noktayı ifade eder. Sözgelimi, uzayıp giden bir çift tren rayı sonunda izleyicinin görüş ufkunda tek bir nokta haline gelir.
Tek, Çift ve Üç Kaçışlı Perspektif Nedir?
Şu ana kadar sizlere aktardıklarımız günümüzde tek kaçışlı perspektif olarak tanımladığımız teknikle ilgilidir. Tek kaçışlı perspektifte, tek kaçış noktası ufuk çizgisi üzerinde bulunmaktadır. Bu perspektif, yaygın olarak koridorlar, binalar, yollar, tren yolları ya da paralel çizgilerden oluşan diğer cisimlerin resimlerin de karşımıza çıkar.
İki ve üç kaçışlı perspektifler daha sonra, özellikle de ‘Viator’ adıyla tanınan yazar Jean Pelerin aracılığıyla geldi. Kendisi 1505 yılında kaleme aldığı De Artificiali Perspectiva isimli kitabından birden fazla kaçış noktasının nasıl uygulanacağını gösterdi.
Çift kaçışlı perspektif, iki kaçış noktasının yatay bir çizginin üzerinde bulunmasıyla olur. Sözgelimi, bir cadde köşesinin iki yanından farklı yönlere uzayan yollar sonlandığında ya da bir nehir iki ayrı kola ayrıldığında söz konusu perspektif oluşur. Üç kaçışlı perspektif ise kaçış noktaları bir üçgen oluşturan resimlerde görülür. İlerleyen süreçte perspektif teorisyeni Jean Cousin, Jean Pelerin’in fikirlerini geliştirdi. Daha fazla kaçış noktaları ekleyerek daha karmaşık tasarımlar yaratan çizimler tasarladı.
O zamandan beri sanatçılar ve teorisyenler, daha fazla perspektif noktası eklemeye devam ettiler. Perspektifin yanı sıra sanatçılar eserlerinde, derinlik yanılsaması yaratmak için ışık ve gölgeyi de ustaca kullanmaya başladılar. Bu sayede de resimler giderek gerçeğe daha yakın bir hal almaya başladı.
Günümüzde sonsuz kaçışlı perspektiften bile söz edebiliyoruz. Bu durum genellikle eğimli ya da ya da küresel bir görüntü yaratır. Bu çizimlerin sonuçları kimi durumlarda da günümüzde “imkansız” görüntü dediğimiz olguyla sonuçlanacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Filippo Brunelleschi and his Remarkable Renaissance Prank. Yayınlanma tarihi: 10 Haziran 2022; Bağlantı: Filippo Brunelleschi and his Remarkable Renaissance Prank9
- Who Discovered Linear Perspective? Yayınlanma tarihi: Bağlantı: Who Discovered Linear Perspective/
- Forbes, Mia. “Filippo Brunelleschi: The Father of Renaissance Architecture” TheCollector.com, January 12, 2020, https://www.thecollector.com/filippo-brunelleschi-the-father-of-renaissance-architecture/.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
