Abraham de Moivre, günümüzde özellikle Moivre Formülü ile tanınan ünlü bir Fransız matematikçisidir. Aynı zamanda normal dağılım ve olasılık teorisi alanındaki çalışmalarıyla matematik tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kendisi ile ilgili ilginç bir anekdot ise, kendi ölüm tarihini hesaplamasıdır.
Abraham de Moivre’nin özel ilgi alanlarından biri, ölüm istatistikleriydi. Yaşam süresini ve ölüm tarihini matematiksel olarak anlamak ve tahmin etmek için önemli bir zaman harcamıştı. İnsan yaşamını sayılarla ilişkilendirebileceğine ve bir kişinin öleceği günü tahmin edebilecek bir teori geliştirdiğine inanıyordu.
Onun bu teoriyi kendisi üzerinde uygulayıp kendi ölüm tarihini doğru bir şekilde tahmin etmesi, matematik dünyasında bir efsane haline gelmiştir. Bu ilginç hikayenin detaylarını ve Moivre’nin kendi ölüm tarihini nasıl hesapladığını birazdan aktaracağız. Ancak önce, bu sıra dışı matematikçinin hayatına ve çalışmalarına daha yakından bir göz atalım.
Abraham de Moivre Kimdir?
1667 yılında Fransa’nın Vitry-le-François adlı küçük bir kasabasında doğan Abraham de Moivre, matematik ve bilim alanında sayısız önemli katkılarda bulunduğu uzun ve üretken bir yaşam sürdü. Ancak erken yaşamı kargaşa ve belirsizliklerle doluydu. Protestan bir ailede dünyaya gelen de Moivre, o dönemde Fransa’nın bir dizi dini çatışmanın merkezinde olduğu bir ortamda büyüdü. Protestanlara yönelik zulüm ve ayrımcılık yaygındı. Bu nedenle ailesi, De Moivre henüz 11 yaşındayken İngiltere’ye kaçmak zorunda kaldı.
Erken yaşta yaşadığı zorluklara rağmen Abraham de Moivre, yetenekli bir matematikçi olduğunu kanıtladı. İngiltere’ye yerleştikten sonra, tanınmış matematikçi James Hodgson’un vesayeti altında matematik çalışmaya başladı. De Moivre’nin matematik konusundaki yeteneği ve tutkusu kısa sürede fark edildi. Bu ilgisi, onu daha derin bir bilgi arayışına yöneltti.
De Moivre’nin başarıları, bilim dünyasında da yankı uyandırdı. 1697 yılında, dönemin en prestijli bilimsel kuruluşlarından biri olan Kraliyet Cemiyeti’ne (Royal Society) kabul edildi. Bu atama, onun matematik alanındaki katkılarının ve yeteneklerinin tanınmasında önemli bir dönüm noktası oldu.
Abraham de Moivre, matematikte büyük bir isim olarak tanınmasına rağmen, yaşamı boyunca maddi zorluklarla mücadele etti. Geçimini sağlamak için özel matematik dersleri verdi, sigorta ve kumar gibi alanlarda danışmanlık yaptı. Ancak bu işler, onun matematikteki üstün yetenekleriyle uyumlu bir yaşam standardı sunmaktan uzaktı.
Hayatı boyunca yoksulluk ve açlıkla mücadele etmek zorunda kaldı ve bu zorluklar nedeniyle hiç evlenmedi. Akademik çevreler, bu önemli matematikçiyi koruyup hak ettiği prestiji sağlayamadı. Abraham de Moivre, 27 Kasım 1754’te hayata veda etti.
Abraham de Moivre’nin Matematikteki Katkıları
Abraham de Moivre, olasılık kuramının kurucularından biri olarak kabul edilmektedir. Ayrıca analitik geometrinin gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur.
De Moivre’nin en tanınmış eseri, 1711 yılında yazdığı “Şans Doktrini” (The Doctrine of the Chances) adlı çalışmasıdır. Bu eser, olasılık teorisinin temel ilkelerini ortaya koymuş ve bu alanın gelişmesine öncülük etmiştir. Ayrıca, 1730 yılında yayınladığı “Miscellanea Analytica” adlı ikinci önemli eseri ise, olasılık teorisine ilişkin daha derinlemesine analizler içermektedir.
James Stirling’in adıyla anılan Stirling formülünü ilk kez kullanan matematikçi De Moivre’dir. Bu formül, büyük sayıların faktöriyel hesaplamalarını kolaylaştıran önemli bir matematiksel araçtır. De Moivre ayrıca, ekonomi ve istatistikteki beklenen kayıp değeri anlayışına da öncülük etmiştir.
Günümüzde istatistik ve ekonomi alanında yaygın olarak kullanılan standart sapma kavramını ilk kullanan isimlerden biridir. Bu kavram, belirsizlik ve riskin ölçülmesinde çağdaş tekniklerin temelini oluşturur. Standart sapmayı kullanarak risk analizine yaptığı katkılar, modern finans ve istatistik için büyük önem taşır.
De Moivre’nin matematiğe en büyük katkılarından biri, 1722 yılında tanımladığı ve kendi adıyla anılan De Moivre Formülüdür. Bu formül, karmaşık sayılar ile trigonometri arasındaki bağlantıyı açıklaması bakımından son derece önemlidir. Bu formül, karmaşık sayıların kuvvetlerinin hesaplanmasında ve trigonometri problemlerinde geniş bir kullanım alanına sahiptir.
Abraham de Moivre Ölüm Tarihini Nasıl Hesapladı?
De Moivre’nin ölüm tarihini gerçekten bu şekilde hesaplamış olabileceği hikâyesi, matematikçiye olan hayranlığı ve onun zekâsına duyulan saygıyı yansıtan ilginç bir anekdot olarak sıklıkla anlatılır. Ancak bu hikâye muhtemelen bilimsel bir gerçeklikten çok, bir şehir efsanesi niteliğindedir.
Hikâye, De Moivre’nin hayatı üzerine yapılan akademik çalışmalardan ziyade, popüler anlatılarda ortaya çıkmıştır. Tarihsel kayıtlar, De Moivre’nin bu hesaplamayı yaptığına dair doğrudan bir kanıt sunmaz.
Hayatının son yıllarında de Moivre giderek daha uzun saatler uyumaya başladığını fark eder. Uyku alışkanlıklarını not ettiğinde her gece fazladan 15 dakika uyuduğunu görür. De Moivre, ölümünün kesin tarihini hesaplamak için bu bilgiyi kullanabileceğine ikna olur. Matematikçi, bu fazladan 15 dakikanın 24 saate ulaştığı gün öleceğini hesap eder. Sonucunda hesaplarına göre ölüm tarihi 27 Kasım 1754 olacaktır. Nitekim haklı çıkarak hesaplamış olduğu günde de vefat eder.
De Moivre’nin ölüm tarihi gerçekten 27 Kasım 1754 olarak kaydedilmiştir. Ancak bu tarihin, yukarıdaki matematiksel hesaplamanın bir sonucu olmaktan çok, hikâyenin yaratıcılarının varsayımına dayalı olması olasıdır.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Schneider, I. Der Mathematiker Abraham de Moivre (1667–1754). Arch. Hist. Exact Sci. 5, 177–317 (1968). https://doi.org/10.1007/BF00411630
- Moivre, Abraham De; https://www.encyclopedia.com/
- Abraham de Moivre; https://mathshistory
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
Elinize sağlık , güzel bir çalışma olmuş 👏
özellikle Matematik derslerinde bu alana katkı sağlayan kişilere ait bilgiler verilmesi derslere olan ilgiyi artıracağını düşünüyorum
Teşekkür ederiz emekleriniz için