Hiçbir doğal maddenin, insanın ona biçtiği değer dışında bir anlamı olmadığını bilsek de, altının parlak sarı rengi binlerce yıldır insanları büyülemeye devam ediyor. Ancak her parlak ve sarı renkli şeyin altın olmadığı da bir gerçek. Altınla karıştırılan en yaygın mineral olan pirit, bu nedenle uzun yıllardır “aptal altını” olarak anılmaktadır.
19. yüzyılda Batı Amerika’da altın keşfi sırasında, binlerce insan kolay yoldan zengin olma hayaliyle dere yataklarını doldurmuştu. 1849 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Kaliforniya eyaletindeki Sierra Nevada dağlarında başlayan bu altına hücum, birçok insanın kaderini değiştirdi.
Bazı maden arayıcıları gerçekten altın bularak zenginleşti. Ancak pek çoğu parıldayan ama değersiz olan bir başka maddeyle karşılaştı. Onlar bunun farkında olmasa da buldukları şey sadece değersiz pirit minerali idi.
Deneyimsiz maden arayıcıları, bulduklarının altın olmadığını fark ettiklerinde, bu deneyim tarihe “aptal altını” kavramını kazandırdı. Aslında, pirit ile altın arasındaki bu karışıklık çok daha önceki dönemlerde de gerçekleşmişti.
Coğrafi keşifler döneminde, 1576 yılında Martin Frobisher liderliğindeki üç gemilik bir filo Londra’dan yola çıktı. Frobisher, keşif sırasında altın olduğunu düşündüğü bazı kayalar buldu ve bu kayaları büyük bir heyecanla ülkesine taşıdı. Ancak kısa bir süre sonra tüm bu çabanın boşa olduğu anlaşılacaktı. Frobisher’in bulduğu şey, altın değil pirit mineraliydi. Bu olay, piritin tarih boyunca insanları nasıl yanılttığının bir başka örneği oldu.
Pirit Taşı Nedir?
Kimyasal bileşimi FeS₂ olan pirit, gerçek altına çok benzeyen ve doğada oldukça yaygın bulunan bir sülfit mineralidir. Pirit, ismini “ateşten” veya “ateşin içinde” anlamına gelen Yunanca puritēs kelimesinden alır. Bu isim, piritin çeliğe çarptığında kıvılcım çıkarma özelliğinden kaynaklanır.
Bu özelliği, piritin tarih boyunca ilginç bir kullanım alanı bulmasını sağlamıştır. Özellikle 16. ve 17. yüzyıllarda, ateşli silahların yaygınlaştığı dönemlerde, pirit, ateşleme kaynağı olarak büyük önem taşımıştır. Çeliğe çarpıldığında çıkan kıvılcımlar, o dönemin silahlarında barutun ateşlenmesi için kullanılmaktaydı. Böylece pirit, yalnızca bir mineral değil, aynı zamanda tarihsel olarak önemli bir teknoloji unsuru haline gelmiştir.
Pirit minerali, doğada oldukça bol miktarda bulunur ve hemen hemen her tür ortamda oluşabilir. Tarih boyunca pirit, kükürt ve sülfürik asit üretimi için önemli bir kaynak olarak kullanılmıştır. Ancak günümüzde kükürt, daha çok doğal gaz ve ham petrol işleme süreçlerinin bir yan ürünü olarak elde edilmektedir, bu da piritin endüstriyel kullanımını büyük ölçüde azaltmıştır.
Modern çağda, pirit taşı genellikle “şifalı taş” olarak popülerlik kazanmış ve aksesuar yapımında kullanılmaya başlanmıştır. Ancak, piritin kullanım alanları bundan çok daha geniştir. Elektronikten kimyasal üretime kadar farklı endüstrilerde potansiyel bir rol oynar.
Bunun sebebi mineralin olağanüstü kimyasal ve fiziksel özellikleridir. Aynı şekilde, Dünya’nın hem kara hem de okyanuslarında büyük miktarlarda var olduğu için gelecekte de bu mineral önemli bir hammadde kaynağı olarak kalacaktır.
Pirit Minerali İle Altın Arasındaki Fark Nedir?
Pirit, altınla benzer görünümüne rağmen, fiziksel ve kimyasal özellikleriyle altından oldukça farklıdır. Altın, daha yumuşak bir yapıya sahipken, pirit çok daha sert ve kırılgandır. Altına göre çizilmesi neredeyse imkânsızdır. Ayrıca, altın çekiçle vurulduğunda kırılmadan şekil değiştirir ya da düzleşir. Oysa pirit, çekiç darbesiyle kıvılcım çıkarır.
Piritin kimyasal yapısı da altından ayrılan bir diğer özelliktir. Pirit oksijene maruz kaldığında rengi koyu kahverengiye döner, oysa altın kararmadan parlak rengini korur. Altının kokusuz olmasına karşın, pirit genellikle kükürt ya da çürük yumurta gibi karakteristik bir koku yayar.
Pirit ve altın arasındaki bir diğer ayırt edici fark ise piritin geometrik yapısıdır. Pirit, çok düzgün bir kristal yapıya sahip olup genellikle kübik veya oktahedral (düzgün sekiz yüzlü) biçiminde bulunur. Bu köşeli yapısı, piritin kristal düzenini ve doğadaki oluşum özelliklerini yansıtır.
Pirit Minerali Gerçek Altını Bulmanın Bir Yoludur.
Çünkü ikisi benzer koşullar altında birlikte oluşur. Birçok mineral gibi, pirit de Dünya yüzeyinde sert ve dayanıklıdır. Ancak, altın yataklarının oluştuğu Dünya’nın derinliklerinde, pirit daha esnek bir yapıya sahiptir. Mineral, genellikle altın yataklarının yakınında, Dünya’nın yüzeyinin altındaki kayaların içinde bulunmaktadır. Yıllar içinde büyüyerek kayanın içinde uzanan karakteristik bir kristal yapıya sahip olur.
Pirit, yıllar içinde büyüyerek kayanın içinde uzanan kristal bir yapıya sahip olur. Bu yapıda, atomlar düzenli bir şekilde “atomik kafes” adı verilen karakteristik bir düzende dizilir. Ancak, pirit gibi bir mineral kristali kayanın içinde büyürken, çevresel etkiler nedeniyle bu kafes deseni kusurlar geliştirir. Her kristal gerildiğinde ya da büküldüğünde, yakındaki atomlar arasındaki bağlar kopar ve yeniden şekillenir. Bu süreçte oluşan yeni bağlar, bazen küçük kusurlar içerir.
Son araştırmalar, bu küçük kusurların, kristalin içinde altın parçacıklarının birikmesine yol açabileceğini ortaya koydu. Bu altın, o kadar küçük miktarlarda bulunur ki mikroskopla tespit edilmesi mümkün değildir. Bunun yerine, piritin kristal yapısındaki bu minik altın izlerini incelemek için “atom probu” adı verilen özel bir cihaz kullanılmaktadır.
Sonuç olarak;
Kristal yapının içine dağılmış bu altın, fiziksel olarak elde ettiğimiz altın kadar değerli değildir. Ancak araştırmacılara göre, bu tür altını çıkarmak için doğru altyapılar geliştirildiğinde, bu süreç ekonomik olarak kârlı hale gelecektir. Bu bulgu, pirit gibi minerallerin sadece estetik veya bilimsel bir ilgi alanı olmanın ötesinde, potansiyel bir ekonomik değer taşıdığını da göstermektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Fool’s gold not completely worthless. There’s real gold inside. Yayınlanma tarihi: 29 Haziran 2021; Kaynak site: Live Science. Bağlantı: Fool’s gold not completely worthless. There’s real gold insidel
- Not so foolish after all: ‘fool’s gold’ contains a newly discovered type of real gold; Yayınlanma tarihi: 27 Haziran 2021.; Bağlantı: https://theconversation.com/
- Joke’s on us: Fool’s gold may have contained the real thing all along; Yayınlanma tarihi: 29 Haziran 2021; Bağlantı: https://www.sciencefocus.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
