Pirit taşı daha doğrusu minerali uzun yıllardır “aptal altını” adıyla bilinmektedir. Bu terim ilk olarak, 1840’larda Kaliforniya’da altına hücum sırasında ortaya atılmıştı. Deneyimsiz maden arayıcıları altın bulduklarını iddia etseler de çoğu zaman buldukları şey değersiz demir disülfitten (FeS₂) oluşan pirit olurdu.
Ama belki de o kadar aptal değillerdi…
Tarihe göz attığımız zaman, pirit ile altının bir çok kez birbirine karıştığını ve bu nedenle gerçekten de kişinin aptal durumuna düştüğünü görmemiz mümkündür. Örneğin, 1578’de Kraliçe Elizabeth’e yaklaşık 1.350 ton altın cevheri getiren İngiliz Sir Martin Frobisher’in aslında pirit getirdiği bilinmektedir. Pirit rengi ve parlaklığı nedeniyle altına benzer. Bu nedenle de deneyimsiz bir gözün farkı anlaması kolay olmayacaktır.
Ancak ilginç bir biçimde aptal altınının o kadar da işe yaramaz olmadığı yakın zamanda ortaya çıktı. Yeni araştırmalar, pirit taşının bazen çok küçük miktarlarda gerçek altın içerdiğini ortaya koyuyor. Ancak pirit içinde bulunan bu altın, standart mikroskoplarla bile gözlemlenemiyor. Bunun yerine karmaşık bilimsel araçlar gerekiyor.
Pirit Taşı Nedir? Ne İşe Yarar?
Mineralojik adı, ateş anlamına gelen Yunanca “pyr” kelimesinden türemiştir. Bu isim eski zamanlarda demir bir aletle vurulduğunda kıvılcım çıkaran çeşitli mineraller için kullanılmaktaydı. Ayrıca Ortaçağ’da piritin ateşli silah yapımında kullanıldığını da biliyoruz.
Pirit minerali doğada boldur ve hemen hemen her tür ortamda oluşur. Pirit, bir zamanlar kükürt ve sülfürik asit kaynağıydı. Ancak günümüzde kükürt, doğal gaz ve ham petrol işlemenin bir yan ürünü olarak elde ediliyor. Günümüzde pirit taşı genellikle şifalı taş adı altında aksesuar olarak satılsa da aslında kullanım alanı bundan çok daha fazlasıdır.
Pirit, yarı iletken özellikleri için uzun süredir araştırılmaktadır. Bunun sonucunda nanoteknoloji ve enerji dönüşümü gibi konularda önemli bir rol oynar. Bunun sebebi mineralin olağanüstü kimyasal ve fiziksel özellikleridir. Aynı şekilde, Dünya’nın hem kara hem de okyanuslarında büyük miktarlarda var olduğu için gelecekte de bu mineral önemli bir hammadde kaynağı olarak kalacaktır.
Pirit Minerali İle Altın Arasındaki Fark Nedir?
Altın ve piriti birbirinden ayıran özelliklerin başında sertlik gelir. Altına göre daha sert ve kırılgandır, kolayca çizilmez. Pirit mineralini altından ayıran bir diğer özellik ise genellikle çok düzgün bir geometriye sahip, köşeli bir yapıda olmasıdır. Pirit aslında gerçek altını bulmanın da iyi bir yoludur. Çünkü ikisi benzer koşullar altında birlikte oluşur.
Aptal Altını Kelimesini Hatalı Biçimde Kullandığımızı Gösteren Çalışma
Birçok mineral gibi, pirit de Dünya yüzeyinde serttir. Ancak aynı zamanda altın yataklarının oluştuğu Dünya’nın derinliklerinde oluşurken daha esnek biçimdedir. Dünya yüzeyinin altındaki kayaların içinde, bazen gerçek altın yataklarının yakınında bulunur. Mineral, yıllar içinde büyüyen ve kayanın içinde uzanan kristal bir yapıya sahiptir. Bir kristal içindeki atomlar, atomik kafes adı verilen karakteristik bir düzende düzenlenir. Ancak bir kayanın içinde pirit gibi bir mineral kristali büyüdüğünde, bu kafes deseni kusurlar geliştirir.
Kristaller her gerildiğinde ve büküldüğünde, yakındaki atomların bağlarını koparırlar. Bu bağlar yeniden yapıldığında bazen küçük kusurlar içerebilirler. Yeni araştırmaya göre, bu küçük kusurlar aslında altın parçacıkları içerecektir. Bu altın, mikroskopla tespit edilemeyecek kadar küçük miktarlardadır. Bunun yerine, piritin kristal yapısında bulunan küçük miktarları analiz etmek için atom probu adı verilen bir alete ihtiyaç vardır. Bu altın elbette fiziksel olarak elde ettiğimiz altın kadar değerli değildir. Ancak araştırmacılara göre, doğru altyapılar ile karlıdır.
Ayrıca, bu yeni keşif, altın madenciliğini daha çevre dostu bir hale getirme potansiyeli de taşıyor. Araştırma ekibi şu anda, pirit kristallerinden altın parçacıklarını süzmek için bir süreç geliştirme aşamasında. Ancak hemen altın bollaşacak diye sevinmeyelim. Pirit çok yaygın bir mineral olsa da, yalnızca doğru jeolojik ortamda kristalize olan piritler önemli miktarda altını barındıracaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Fool’s gold not completely worthless. There’s real gold inside. Yayınlanma tarihi: 29 Haziran 2021; Bağlantı: https://www.livescience.com/pyrite-real-gold.html
- Not so foolish after all: ‘fool’s gold’ contains a newly discovered type of real gold; Yayınlanma tarihi: 27 Haziran 2021.; Bağlantı: https://theconversation.com/
- Joke’s on us: Fool’s gold may have contained the real thing all along; Yayınlanma tarihi: 29 Haziran 2021; Bağlantı: https://www.sciencefocus.com/
Dip Not:
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
