Beş Büyük Kişilik Özelliği Nedir? Beş Faktör Kişilik Ne Anlama Gelir?

Psikologlar insan kişiliklerini, her birine yüksek veya düşük puan verebileceğiniz beş özelliğe göre sınıflandırırlar. Bu sınıflandırma günümüzde beş büyük kişilik özelliği diğer adıyla da beş faktör kişilik kuramı olarak bilinir.

Aslında dünyadaki iki tip insan vardır: Kişilik tiplerinin kategorize edilebileceğini düşünenler ve düşünmeyenler. İlk gruba dahil olanlar kişilik özelliklerinin sayısını uzun süre boyunca belirlemeye çalışmıştır. Bunun sonucunda da karşımıza çeşitli sayılar çıkmıştır.

Örneğin Gordon Allport’un listesi 4.000 kişilik özelliği içeriyordu, Raymond Cattell’in 16 kişilik faktörü vardı ve Hans Eysenck üç faktör teorisini öne sürdü. Pek çok araştırmacı, Cattell’in teorisinin çok karmaşık olduğunu ve Eysenck’in teorisinin kapsamının çok sınırlı olduğunu düşünüyordu. Sonucunda

Paul Costa ve Robert McRae isimli psikologlar “Büyük Beşli” olarak bilinen beş kişilik özelliğini ortaya atacaktı. Buradaki beş rakamı çeşitli kişilik envanterlerinin analiz edilmesinden çıkmıştı. Bir çok kişi tarafından kabul gören bu model geniş çaplı beş çatı faktörden oluşuyordu. Bu faktörlerin her birinin altında dışarıdan gözlemlenebilen kişilik özellikleri yer alıyordu.

Bu temel kişilik özelliklerini destekleyen önemli miktarda literatür olmasına rağmen, araştırmacılar her zaman her boyut için kesin etiketler üzerinde anlaşamamaktadır. Büyük 5 kişilik modeli bir tipoloji sistemi değildir, dolayısıyla tanımlanmış belirli bir “tip” yoktur. Bunun yerine, tüm insanların değişen miktarlarda sahip olduğu nitelikleri temsil eder. Bu beş özellik aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır.

Deneyime Açıklık

Adından da anlaşılacağı gibi, bu özellik, bir kişinin yeni deneyimlere ne kadar açık ve istekli olduğu ile ilgilidir. Estetik duygusu (sanat, güzellik, şiir gibi estetik unsurları takdir edebilme), duygular (içerideki duygusal deneyimleri duymaya daha açık olma), eylemler (rutin ve aşina olanlara karşın yeniliği tercih etme), fikirler (entelektüel merak ve sıradışı fikirleri de değerlendirme isteği) ve değerlerin (yerleşik sosyal, siyasi ve dini değerleri tekrar düşünmeye açıklık) gibi özellikler bulunur.

Yüksek puan alanlar yaratıcıdır, yeni şeyler keşfetmeye açıktır. Bu bireyler genellikle entelektüel merak sahip olur. Sıra dışı fikirlere sahiptir. Ayrıca karmaşıklık ve belirsizliğe ortalama bir kişiden daha çok tolerans gösterebilirler. Zeka ile deneyime açıklık arasında da önemli bir ilişki vardır.

Bu boyutta düşük skora sahip bireylerse daha geleneksel inançlara sahiptir. Yenilik, karmaşıklık ve be­lirsizlikten hoşlanmayabilirler. Basit, doğrudan ve açık olanı; karmaşık, belirsiz ve incelikli olana tercih ederler. Sanatı ve bilimi şüpheyle karşılayabilirler.

Sorumluluk

Sorumluluk kapsamının içinde yeterlilik (yetkin ve etkin olma eğilimi), düzen (titiz ve tertipli olma eğilimi), vazifeşinaslık (etik ilkelere ve ahlak kurallarına uyma eğilimi), başarı arzusu (azimle ilerlemeye zaman ayırma), özdisiplin (dikkat dağıtan unsurlara rağmen işleri tamamlama) ve temkinlilik (önce üstünde üşünmeden harekete geçmemek) yer alır.

Çalışkan, güvenilir ve yorulmak bilmez kişiler iseniz bu boyutta yüksek puan alabilirsiniz. Bu kişilik özelliğinde daha düşük puan alan biri daha az yapılandırılmış ve daha az organize olmuştur. İşleri yapmayı erteleyebilirler, bazen son teslim tarihlerini tamamen kaçırabilirler

Dışa dönüklük

Dışadönüklükte sıcaklık (şefkatli ve arkadaş canlısı olma), sosyallik (sürekli bir sosyal uyaran arayışı), girişkenlik (baskın ve etkili olma eğilimi), faal olma (hareketli ve enerjik olma eğilimi), heyecan arayışı (uyaranlara ihtiyaç duyma eğilimi) ve pozitif duygular (neşe, mutluluk, sevgi ve iyimserliğe yatkınlık) gibi özellikler bulunur.

Bu tarz kişiler kolayca arkadaş edinirler, kalabalık ortamları severler, girişkendirler ve genellikle oldukça neşelidirler. Yüksek puan alanları fark etmek kolaydır. Bu özellikte düşük puan alanlar daha sessiz, daha içe dönük ve daha bilinçli olma eğilimindedir. İnsanların etrafında olmak onlar için bir angaryadır.

Uyumluluk

Uyumluluk kapsamındaki özellikler arasında güven (başkalarının dürüst ve iyi niyetli olduğuna inanma isteği) ve dürüstlük (açık sözlü ve içten olma eğilimi) vardır. Bu insanlar tamamen güven, dürüstlük ve başkalarıyla iyi geçinmekle ilgilidir. Ayrıca hoşgörülüdürler. Uyumluluk düzeyi yüksek olan kişiler daha işbirlikçi olma eğilimindeyken, bu kişilik özelliği düşük olan kişiler daha rekabetçi ve hatta bazen manipülatif olma eğilimindedir.

Nevrotiklik

Nevrotiklik üzüntü, karamsarlık ve duygusal dengesizlik ile karakterize edilen bir kişilik özelliğidir. Nevrotiklikte yüksek puan alanların kendilerini kaygılı, öfkeli, düşmancıl, depresif hissediyor olmaları, kendilerinden emin olamamaları, dürtüsel davranmaları, kırılgan olmaları muhtemeldir. Ayrıca düşük puan alanlar ise sakin, kararlı ve stresli durumlar karşısında kontrollü tepkiler verme eğiliminde olur.

Sonuç olarak

McCrae ve meslektaşları Büyük 5 kişilik özelliğinin oldukça evrensel olduğunu iddia etse de mevcut faktör modellerinin çeşitliliği ve farklı araştırmacı grupları arasındaki çekişme nedeniyle kişilik alanında herhangi bir faktör modeli henüz tam manasıyla kabul görmemiştir. Davranışın, kişinin temel kişiliği ile durumsal değişkenler arasındaki etkileşimi içerdiğini her zaman unutmayın. Bir kişinin içinde bulunduğu ortam çoğu durumda vereceği tepkiyi değiştirir. Ancak çoğu durumda insanlar, temel kişilik özellikleriyle tutarlı yanıtlar sunarlar.

Okuduklarınız kişiliğin geniş alanlarını temsil eder. Ancak kişilik aynı zamanda karmaşık ve çeşitlidir. Yani bir kişi bu kişilik özelliklerinin birçoğuna ilişkin davranışlar sergileyebilir. Yazının devamında göz atmak isterseniz: Çoklu Kişilik Bozukluğu Ve Sybil’in Tartışmalı 16 Farklı Kişiliği

Kaynaklar ve ileri okumalar

• The Big Five personality traits and what they mean to psychologists. Yaınlanma tarihi: 7 Nisan 2017; Bağlantı. The Big Five personality traits and what they mean to psychologists/
• McCrae RR, John OP. An introduction to the five-factor model and its applications. J Pers. 1992 Jun;60(2):175-215. doi: 10.1111/j.1467-6494.1992.tb00970.x. PMID: 1635039.
• Jang KL, Livesley WJ, Vernon PA. Heritability of the big five personality dimensions and their facets: a twin study. J Pers. 1996;64(3):577-91. doi:10.1111/j.1467-6494.1996.tb00522.x
• Power RA, Pluess M. Heritability estimates of the Big Five personality traits based on common genetic variants. Translation Psychiatry. 2015;5:e604. doi:10.1038/tp.2015.96

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel