“Bir insan en fazla kaç yıl yaşar?” sorusunun cevabını uzun süredir bulmaya çalışıyoruz. Son araştırmalar da 150 sayısına işaret ediyor.
Çoğumuz ne yazık ki yaklaşık olarak 80 yaşına kadar yaşayacağımızı biliyoruz. Her ne kadar bunu hayatın bir gerçeği olarak kabul etmek zorunda kalsak da Blue Zones (Mavi Bölgeler) olarak adlandırılan bölgelerde yaşayan insanların genellikle 100 yaşına kadar sağlıklı bir şekilde yaşadıklarını da biliyoruz.
Tarihteki en uzun yaşayan kişi olan Jeanne Calment adlı Fransız bir kadın 122 yaşına kadar yaşadı. 1875’te doğduğunda ortalama yaşam süresi beklentisi sadece 43’tü. Fakat bir insan en fazla kaç yıl yaşar? Vücudumuzun dayanabileceği bir üst sınır var mı? İnsanların yüzyıllardır sorduğu bir soru bu.
Ortalama yaşam beklentisinin (bir kişinin yaşaması beklenen yıl sayısı) hesaplanması kolay olsa da, maksimum yaşam süresi tahminlerinin (bir insanın ulaşabileceği en büyük yaş) yapılması zordur. Bu nedenle de beklenen yaşam süresi ile ilgili tahminler sürekli değişmiştir. Örneğin 1921’de insanların 105 yaşın üzerinde olmasının “imkansız” olduğu kanıtlanmıştı. 2016 yılında yapılan çalışmalar sonucunda bir insanın yaşayabileceği maksimum yaş 140 olarak belirlenmişti. Ancak daha yakın tarihte yapılan bir araştırma bu sayıyı 150’ye çekti.
Beklenen Yaşam Süresi Nasıl Hesaplanır?
Bir insanın en fazla kaç yıl yaşayabileceği diğer deyişle beklenen yaşam süresini hesaplama Gompertz denklemi aracılığı ile yapılır. Gompertz denklemi, biyolojik sistemlerde büyüme süreçlerini matematiksel olarak tanımlayan bir diferansiyel denklemdir.( Denklemin detayları bu yazının sınırlarının çok ötesindedir. Ancak merak edenler bu yazıya göz atabilir.)
Gompertz denklemi, Benjamin Gompertz tarafından 1825 yılında geliştirildi. Kendisi makalesinde hastalıklardan kaynaklanan insan ölüm oranlarının zamanla katlanarak arttığını kaleme almıştı. Makalesinde herhangi bir hastalıktan ölme riskinizin her sekiz ila dokuz yılda bir kabaca ikiye katlandığını açıklamıştı. Ayrıca bu makalede Gompertz fonksiyonunu da tanıttı.
Günümüzde onun önerdiği denklemler sağlık sigortası primlerini hesaplamak için bile hala kullanılıyor. Aslına bakarsanız sigorta poliçenizi imzalarken size sigara içip içmediğinizin sorulma nedeni de budur. Ancak elbette farklı faktörlerin (cinsiyet veya belli kronik hastalıklar gibi) bir popülasyondaki yaşam süresini nasıl etkilediğini açıklamak için formül çeşitli biçimlerde değiştirilmektedir.
Ne kadar süre yaşayabileceğimizi hesaplamaya yönelik başka bir yaklaşım ise, organlarımızın yaşla birlikte nasıl gerilediğine bakmak ve bu gerileme oranını, çalışmayı bıraktıkları yaşa göre karşılaştırmaktır. Bu hesaplamaların bir çoğu organlarımızın 120 yaşına çalışacağını bizlere gösteriyor. Ancak beklenen insan ömrünü 150 olarak hesaplayan son çalışmada araştırmacılar farklı bir yaklaşım izledi.
Bir İnsan Neden En Fazla 150 Yıl Yaşar?
Aslına bakarsanız, ölüm riskiniz ile bir hastalıktan iyileşme süreciniz arasında bir ilişki vardır. Bu ilişki de homeostazı (normal fizyolojik dengeniz) sürdürme yeteneğinizin bir ölçüsüdür. Aslında yaşlanma, homeostazı sürdürme yeteneğinin kaybı olarak da tanımlanmaktadır. Bu nedenle bir kişi ne kadar gençse belli bir hastalıktan çoğu zaman daha kolay kurtulacaktır.
Çalışmalarında araştırmacılar, 70.000’den fazla katılımcıdan kan örnekleri aldı ve kan hücresi sayımlarındaki kısa vadeli değişikliklere baktı. Ortalama 85 yaşındaki bu kişilerin, sahip olduğu beyaz kan hücrelerinin sayısı, vücudundaki iltihaplanma (hastalık) düzeyini gösteriyordu. Kırmızı kan hücrelerinin hacmi ise kişinin kalp hastalığı veya felç geçirme riskini ya da bilişsel bozukluğu belirlemeye yarıyordu. Araştırmacılar daha sonra bu verileri tek bir parametreyle basitleştirdiler. Sonrasında buna dinamik organizmaların durum göstergesi (Dosi) adını verdiler.
Katılımcılar arasında Dosi değerlerinde meydana gelen değişiklikler, kimlerin yaşa bağlı hastalıklara yakalanacağını, bunun kişiden kişiye nasıl değişeceğini öngördü. Hesaplamalar bize sağlık durumu veya genetiği ne olursa olsun vücudun 150’de tamamen çöktüğünü gösterdi. Yani 150 yıl insan ömrü için teorik bir üst sınırdı.
Ancak elbette bu hesaplamalar bugünkü tıbbi seçeneklerimiz ile sınırlı. Sonucunda bugün doğan bir bebek 85 yaşına gelene kadar tıp da bir çok ilerleme olacaktır. Ancak şu anda 85 yaşında olan bir kişinin yaşamı mevcut tıbbi teknolojilerle sınırlıdır. Bu nedenle, bu araştırmacıların kullandığı hesaplama yaşlı insanlar için nispeten doğru olacaktır.
Maksimum yaşam süresi için Dosi sınırı, Jeanne Calment’in yaşadığı süreden yaklaşık %25 daha uzundur. Yani eğer onu yenmeyi planlıyorsanız, üç önemli şeye ihtiyacınız var. Bunlardan birincisini iyi genlerdir. Buna etki etme şansınız yoktur. Ancak ikincisi yani beslenme ve egzersize dikkat etmek yaşam beklentisini 15 yıla kadar uzatabilir. Ve son olarak zaman içinde, yaşlanmanın biyolojisine ilişkin bilgimizi, sağlıklı yaşam süresini artırabilecek tedavilere ve ilaçlara dönüştürme konusunda büyük bir atılım gelme olasılığı da vardır.
Sonuç Olarak
Yazı size endişe vermesin. İlerlemenin mevcut hızı göz önüne alındığında yaşam beklentisinin artmasını bekleyebiliriz. Sonucunda Gompertz’in 1860’larda denklemlerini yazdığı zamandan bugüne çok şey değişti. Aslında, bu makaleyi ve bezer bir kaç makale okumaya yarım saat ayırarak da yaşantınıza altı dakika daha ekleyebilirsiniz.
12 yıllık bir süre boyunca 3.635 kişiden elde edilen veriler ile yapılan bir araştırmanın sonucu bize şunu gösterdi. Haftada üç buçuk saate kadar kitap okuyanların yaşam beklentisi, okumayanlara göre %17 daha yüksekti; üç buçuk saatten fazla kitap okuyanda ise bu, % 23’lere kadar çıkıyordu.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Dong, X., Milholland, B. & Vijg, J. Evidence for a limit to human lifespan. Nature 538, 257–259 (2016). https://doi.org/10.1038/nature19793
- Is there a natural limit to how long humans can live? Yayınlanma tarihi: 5 Ekim 2016. Kaynak site: The Conversation. Bağlantı: Is there a natural limit to how long humans can live?
- Is 150 years really the limit of human life span? Yayınlanma tarihi: 8 Haziran 2021. Kaynak site: The Conversation. Bağlantı: Is 150 years really the limit of human life span?
- Pyrkov TV, Avchaciov K, Tarkhov AE, Menshikov LI, Gudkov AV, Fedichev PO. Longitudinal analysis of blood markers reveals progressive loss of resilience and predicts human lifespan limit. Nat Commun. 2021 May 25;12(1):2765. doi: 10.1038/s41467-021-23014-1. PMID: 34035236; PMCID: PMC8149842.
- Economos AC. Rate of aging, rate of dying and the mechanism of mortality. Arch Gerontol Geriatr. 1982 May;1(1):3-27. doi: 10.1016/0167-4943(82)90003-6. PMID: 6821142.
- Gijzel SMW, Whitson HE, van de Leemput IA, Scheffer M, van Asselt D, Rector JL, Olde Rikkert MGM, Melis RJF. Resilience in Clinical Care: Getting a Grip on the Recovery Potential of Older Adults. J Am Geriatr Soc. 2019 Dec;67(12):2650-2657. doi: 10.1111/jgs.16149. Epub 2019 Sep 9. PMID: 31498881; PMCID: PMC6916426.
- Revelas M, Thalamuthu A, Oldmeadow C, Evans TJ, Armstrong NJ, Kwok JB, Brodaty H, Schofield PR, Scott RJ, Sachdev PS, Attia JR, Mather KA. Review and meta-analysis of genetic polymorphisms associated with exceptional human longevity. Mech Ageing Dev. 2018 Oct;175:24-34. doi: 10.1016/j.mad.2018.06.002. Epub 2018 Jun 8. PMID: 29890178.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
