“Dünyanın en uzun nehri hangisidir?” sorusunun cevabını bir çok kişi Nil Nehri olarak verecektir. Ancak bilim insanları da dünyanın en uzun nehrinin Amazon olduğunu söylemektedir. Bu ikilemin nedeni dünyanın en uzun nehrinin ölçülmesinin sanıldığı kadar basit olmamasından kaynaklanmaktadır. Süreç, kaynağı ve ağzı bulup aralarındaki mesafeyi ölçmekten çok daha karmaşıktır.
Amazon mu Yoksa Nil mi?
Amerika Birleşik Devletleri’nin saygın coğrafya kurumu olan USGS’e göre ise 6650 km ile Nil nehrinin en uzun nehir olduğunu belirtmiştir. Türkçe Wikipedi 6992 km ile Amazon nehrinin en uzun nehir olduğunu ileri sürer. Ancak Guinness Rekorlar Kitabı 6695 km’lik Nil nehrinin en uzun nehir olduğunu iddia etmektedir.
Dünyadaki hemen hemen her coğrafi ders kitabı Nil’i dünyanın en uzun nehri olarak isimlendirir. Ancak hemen hemen dememizin bir nedeni vardır. Kimi kişiler de Amazon’un dünyanın en geniş nehir sistemi olduğuna dair hayatları üzerine yemin edebilirler. ( Belki de şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bu insanların çoğu Brezilya’da yaşamaktadır.)
Aslında tartışmalara son cevap 2023 yılı içinde, Amazon’un başladığı dağlar olan Peru And Dağları’nın uzak bölgelerinden başlayacak bir keşif gezisi sonucunda verilebilir. Araştırmacılar bu gezi kapsamanda, Nehrin Atlantik Okyanusu’na kadar olan güzergahının en kapsamlı ölçümlerini ve haritasını çıkarmayı planlıyorlar.
Ancak Amazon’un kaynağını tespit etmek kolay değildir. Bilim insanları ve kaşifler 1600’lü yıllardan beri nehrin kaynağını belirlemeye çalışıyorlar. Yıllar geçtikçe Peru’nun güneybatısındaki beş nehre bu onur verildi ve neredeyse bir yüzyıl boyunca Nevado Mismi’deki Apurímac Nehri’nin kaynağı Amazon’un en uzak kaynağı olarak kabul edildi.
2014 yılında yapılan bir araştırma ise, Amazon’un kökeninin Peru’daki Mantaro Nehri’nin kaynağındaki Cordillera Rumi Cruz olduğunu ortaya çıkardı. Bazı coğrafyacılar buna itiraz etse de eğer Mantaro nehrinin gerçekten kaynak olduğu belirlenirse, bu Amazon’un uzunluğuna 75 ila 92 kilometre ekleyecektir.
Dünyanın En Uzun Nehrini Belirlemek Neden Zor?
Amazon, Peru’nun And Dağları’ndan doğuya, Brezilya’ya ve Atlantik Okyanusu’na doğru akar.
Dünyanın büyük bir kısmının ölçüldüğü ve pek çok tartışmanın çözüme kavuşturulduğu bir zamanda, dünyanın en uzun nehrinin hangi nehir olduğu sorusu bir şekilde varlığını sürdürüyor. Aslında bir nehrin uzunluğunu belirlemedeki temel sorunlardan biri akarsuların kendisidir. Akarsular sürekli hareket ve değişim halindedir. Bu yüzden uzunları da sürekli biçimde değişecektir.
Çoğu nehir için ağzı belirlemek ve ölçmek kolaydır. Ancak okyanusa akan Amazon gibi çok büyük nehirler için aynı durum geçerli olmayacaktır. 2007 yılında Brezilyalı araştırmacılar Amazon için yeni bir kaynak ve ağız belirlediklerini duyurdular. Bu da 6.800 kilometre uzunluğa kavuşturdu ve en uzun nehir olan Nil’i tahtından etti. Ancak bu çalışma hakemli değerlendirmeden geçmedi ve devamında da bir tartışmaya neden oldu.
Nil şimdilik krallığını koruyor. Ancak yeni kaynaklar keşfedildikçe ve ağız alanları yeniden tanımlandıkça, taç iki nehir arasında ve muhtemelen birden fazla kez el değiştirecektir. Nehirler sürekli değiştiği için ölçümlerin sürekli güncellenmesi gerekecektir. Devamında da daha kesin ölçümler yaptıklarını iddia edecek bazı araştırmacılar her zaman olacaktır.
En Uzun Nehri Belirlemek Muhtemelen Hiç Bir Zaman Mümkün Olmayacaktır
Aslına bakarsanız, matematiksel bir bakış açısı ile en uzun nehri belirlemek olası değildir. Çünkü en uzun nehri ölçme çabaları bizi er ya da geç kıyı şeridi paradoksu ile yüzleştirecektir. Bu paradoksa göre, bir kıyı şeridi gibi karmaşık geometriye sahip bir şeyi ölçmek mümkün değildir. Çünkü ölçüm ne kadar ayrıntılı olursa uzunluk daha da artacaktır. Nehirlerin çok sayıda kıvrımı vardır ve ne kadar yakınlaştırırsanız o kadar çok kıvrım ve kıvrım görürsünüz.
Lewis Fry Richardson 20. yüzyılın başlarında İngiliz kıyı şeridinin uzunluğunu inceleyen bir İngiliz matematikçiydi. Ancak daha sonraları bir kıyı şeridinin uzunluğunun herhangi bir ölçüm aleti ile hesaplanamayacağını dile getirmişti. onun bu bulguları da fraktal geometrinin doğmasına neden olmuştu.
Kyı şeridi paradoksu nedeniyle, pek çok bilim insanı nehir uzunluğunu ölçmeyi uzun zaman önce bıraktı. Bunun yerine ölçümü daha kolay olan bir akarsu havzasında suların toplandığı alana yani drenaj alanına bakıyorlar. Bu ölçüme göre Amazon, 6,3 milyon kilometrekarelik drenaj alanıyla açıkça dünyanın en büyük nehridir. Nil ise Kongo, Mississippi ve Ob’nun ardından yalnızca beşinci sıraya yerleşir.
Yazının devamında göz atmak isterseniz: Atmosferik Nehir: Dünyanın En Büyük Nehri Yeryüzünde Değildir
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What Is the Longest River in the World?. Yayınlanma tarihi: 25 mart 2022. Bağlantı: What Is the Longest River in the World?
- What is the longest river in the world? It’s surprisingly debatable. Yayınlanma tarihi: 10 Temmuz 2023. Bağlantı: What is the longest river in the world? It’s surprisingly debatable
- The Nile is the world’s longest river? The Amazon would like a word.. Yayınlanma tarihi: 12 Haziran 2023. Bağlantı: The Nile is the world’s longest river? The Amazon would like a word.
- Darby, S., Hackney, C., Leyland, J. et al. Fluvial sediment supply to a mega-delta reduced by shifting tropical-cyclone activity. Nature 539, 276–279 (2016). https://doi.org/10.1038/nature19809
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
