Hipokrat Yeminini Hipokrat Yazmadı, O Zaman Neden Tıbbın Babası Kabul Ediliyor?

“Sanatımı, dürüstçe ve onurlu bir şekilde … sadece hastalarımı iyileştirmek için … icra edeceğim. Girdiğim her evde, kötülükten, yolsuzluktan, başkalarını kötülüğe sevk etmekten kaçınacağım ve hastam için elimden gelenin en iyisini yapacağım … Hayatım ve sanatım benim için kutsaldır.” Bu cümleler ‘Hipokrat Yemini’nden alınmıştır. Yüzyıllardır ve günümüzde de ideal hekim imgesi bu yemine dayanır.

Hipokrat günümüzde tıbbın babası, hurafelerin düşmanı, akılcılığın öncüsü gibi unvanlar ile hatırlanır. Heykeller ve çizimler onu kaşlarını çatmış, hastalarını nasıl iyileştireceğini düşünürken bizlere gösterir. Ancak kuşkusuz ki onun adını günümüzde ölümsüzleştiren şey Hipokrat yeminidir.

Bugün hala bütün doktorlar mesleklerine başlamadan önce doğru davranacaklarına dair “Hipokrat yemini” adı verilen bir yemini ederler. Ama aslında Hipokrat Yemini’nin Hipokrat’la hiçbir ilgisi yoktur. Daha da ilginci Hippokrates (Hipokrat) isimli birinin varlığı bile şüphelidir. Aslında, onun hakkındaki bilgimiz Platon’dan geliyor.

Platon’dan, Hipokrat’ın Kos adasında yaşadığını ve bir ücret karşılığında tıp öğrettiğini biliyoruz. Ayrıca MÖ 430 civarında yaşadığını aktarıyor. Ancak kesin bir doğum ve ölüm tarihi yok. Aslında onun neye benzediğini gösteren herhangi bir çizim de yok. Peki neden ismi bir yemine eklenmiştir?

Klasik Yunan tıbbı hakkındaki bilgimiz, Hipokrat yemini de dahil olmak üzere yaklaşık 60 tıbbi belge ile günümüze ulaşmıştır. Bu belgeler Hippocratic Corpus yani Hipokrat Derlemesi olarak isimlendirilir ve en eski tıbbi belgeler dizisi olarak kabul ediliyor.

Hipokrat Neden Tıbbın Babasıdır?

Bu belgelerde tıpla ilgili çeşitli konularda dersler, araştırmalar, vakalar ve felsefi denemeler yer almaktadır. Ancak günümüzde bu belgelerin hepsinin Hipokrat tarafından yazılmadığını kesin olarak biliyoruz. Metin, yüzyıllar boyunca farklı Yunan lehçelerinde yazılmıştır. Ayrıca beden ve şifa hakkında farklı fikirler içermektedir.

İşin ilginç tarafı bu koleksiyonda, Hipokrat tarafından yazılmış tek bir metin olup olmadığını bile bilmiyoruz. Kendisiyle bağlantılı olanlardan herhangi birini o yazdıysa bile, bunu isimsiz olarak yapmayı seçmişti.

Hipokrat’ın yaşamına ilişkin gerçekleri, onun hakkında anlatılan daha sonraki hikayelerden ayırmak günümüzde kolay değildir.  Platon’un referansları onun M.Ö. 430 civarında yaşadığını bizlere gösteriyor. Ayrıca Hipokrat tıpta bilimsel yaklaşımı benimsemesi nedeni ile “tıbbın babası” olarak da kabul görmektedir.

Hipokrat külliyatındaki en eski eserlerden biri, Kutsal Hastalık başlıklı bir eserdir. Bu kitapta adı geçen kutsal hastalık ise epilepsi diğer adıyla da saradır. Kutsal hastalık olarak tanımlanmasının nedeni de Hipokrat öncesi dönemde bu duruma kötü ruhların, şeytanların veya cinlerin yol açtığı düşünülmesiydi. Bunun sonucunda da bu hastalığa yakalananlar soluğu doktorlar yerine tapınaklarda aramaktaydı.

Soruna ilk bilimsel yaklaşım ise Hipokrat tarafından yapılacaktı. Her ne kadar tanımlamaları günümüz modern yaklaşımına benzemese de kitapta epilepsinin cinlerden ve şeytanlardan kaynaklanmadığını, aksine bir beyin hastalığı olduğunu ve mutlaka ilaç ve diyetle tedavi edilmesi gerektiği yazmıştı.

Bu kitabın yazarı zamanının hurafelerine savaş açan, rasyonel veya bilimsel tıp dediğimiz şeyin günümüze ulaşan en eski savunucularından biri olmalıydı. Hayatta kalan bir eser de Yemin olduğu için Hipokrat aynı zamanda yüksek ahlaki standartlarla da bağlantılı hale gelecekti.

Hipokrat Yemini Nedir?

Günümüzde bu yemin, tıp uygulayıcılarının yükümlülükleri özetleyen bir belgedir. Diğer bir deyişle bir doktorun uygulaması gereken belirli ahlaki parametreleri ortaya koyar. Ayrıca bu kişilerin tıp öğrencilerine karşı sorumluluklarını da özetlemektedir.

Ancak orijinal yemindeki satırların çoğu hastaların tedavisiyle ilgili değildir. Bunun yerine doktorların birbirlerinin oğullarına ücretsiz ders vermeleri, eski öğretmenlerine bakmalarını anlatılır. Hipokrat yemini en çok “en başta zarar verme” ilkesi ile özdeşleşmiştir. Ancak bu ifade aslında asıl metinde yer almaz

Orijinal yemin çeşitli Yunan tanrılarına bir referans ile başlar. Ancak bu başlangıç ilerleyen süreçte, Hıristiyan, Yahudi ve İslam alimleri tarafından uygunsuz görülmüş ve değiştirilmiştir. Kısacası Hipokrat’ın karakterini hekimlerin veya tıbbın kendisinin nasıl olması gerektiğini düşündüğümüz şeye uyacak şekilde yıllar içinde değiştirmiş durumdayız.

Aşağıda verilen Hipokrat Yemini’nin metni Francis Adams (1849) tarafından Yunancadan yapılan bir çeviridir. Klasik bir versiyon olarak kabul edilir ve modern tıp uygulamalarındaki değişikliklere uyacak şekilde sık sık gözden geçirilen ve düzenlenen modern versiyonlardan farklıdır. Bugün bu yemin kullanılmamaktadır. 

Hipokrat Yemini Orijinali

• “Şifa verici Apollo, Aesculap, Hygieia, Panakeia ve bütün diğer tanrı ve tanrıçaların başına ant içerim ki, bu sanatı bana öğretenleri ana baba olarak tanıyacağım, malımın yarısını onlara vereceğim, gerekli görürlerse yardım edeceğim. Onların çocuklarını kardeş göreceğim, isterlerse ücret almaksızın bu sanatı da bildiğim öteki şeyleri de onlara öğreteceğim.
• Sanatıma ilişkin bilgiyi oğullarıma, hocalarıma, tıp kanununa göre yemin etmiş kimselere öğreteceğim, başkalarına ifşa etmeyeceğim. Tedavi yöntemini yetenek ve usavurmanın emrettiği hasta yararına en uygun gelen şekilde uygulayıp zararlı ve düşmanca işlemden sakınacağım; hiç kimseye zarar vermeyeceğim gibi soranlara da bunu öğretmeyeceğim. Kadınlara çocuk düşürmek için alet ve ilaç önermeyeceğim.
• Temiz ve kutsal bir yaşam süreceğim, mesleğimi de buna göre uygulayacağım. Girdiğim evlere hastanın yararını düşünerek gireceğim, evde uygunsuz bir iş ya da kötülük eylemlerini aklımdan geçirmeyeceğim. Köle ya da özgür, erkek ya da kadın, kimseyi aldatmayacağım. İnsanların yaşamına ilişkin duyduklarımı, bana sır olarak verildiği takdirde, mesleğimi ilgilendirsin ya da ilgilendirmesin kimseye açıklamayacağım.
• Bu yemine sadık kaldıkça temiz bir yaşam süreyim, herkesin saygı ve güvenini kazanayım, bunu yapmazsam her türlü felâkete uğramayı hak etmiş olayım”.

Hipokrat Yemini Modern Versiyonu

Türkiye’deki tıp fakültelerinin mezuniyet törenlerinde kullanılan ve Dünya Tabipler Birliği Cenevre Bildirgesindeki Hekimlik Andının en güncel tercümesi olarak Türk Tabipleri Birliği tarafından yayınlanan metin şöyledir: