Tıp Sembolü Olan Asada Neden Bazen Bir Bazen de İki Yılan Var?

Tıbbın gerçek sembolü konusunda çok fazla kafa karışıklığı vardır. Kaynaklara dikkat ettiğiniz zaman kimi zaman asaya dolanmış bir, kimi zaman da iki yılan ile karşılaşırsınız. Üstelik, birçok doktor bile, iki farklı kökene sahip iki farklı sembol olduğunun farkında bile değildir.

tıp simgesi — Aslında bu iki sembol birbirinden çok farklı anlama gelmektedir. M.Ö. 1400 yıllarında başlayan bu tıp sembolünün hikayesi, zaman içinde yolculuk etmiş, birçok değişikliğe, yanlış anlamalara maruz kalmış ve nihayet günümüze ulaşmıştır.

Mitolojide müziğin, sanatın, Güneş’in, ateşin ve şiirin tanrısı olarak kabul edilen Apollon aynı zamanda akıllı, iyi kalpli ve güçlü bir Olympos tanrısıydı. Dahası, uzun boylu, esmer ve yakışıklıydı. Eski insanlar genellikle onu ideal bir erkek olarak tanımlıyordu. Apollon hiç evlenmedi ama Olympos’taki tanrıların çoğu gibi bir çok macera yaşadı. Bunun sonucunda da çok sayıda çocuğu oldu. Bunlardan birisi de ölümlü bir kadın olan Coronis ile olan ilişkisinden doğan oğlu Asclepius ( Asklepios) idi.

Yunan sanatında, Asklepios genellikle ayakta ve göğsü açık bir cübbe giymiş ve etrafına yılan sarılı bir asa taşırken görülür

Asklepius Antik Yunan mitolojisinde tıp ve şifa tanrısı idi. Bu şekilde anılmasının nedeni ise, hastaları iyileştirmeyi ve ölüleri hayata döndürmeyi başarması idi. Elinde de bir asa vardı. Asklepius Asası, tek bir yılanın doladığı bitkileri ve büyümeyi temsil eden kabaca yontulmuş bir daldı. Kendisi iyileştirme becerileri nedeniyle yeraltı dünyasına yeterince insan geçmediği için büyükbabası Zeus tarafından bir yıldırımla öldürüldü.

Mitoloji ve dinde yılan hem pozitif hem de negatif simgesel anlamıyla çift yönlü bir güçtür. Koruyucu ve yok edicidir. Aynı zamanda aydınlık ve karanlık, iyi ve kötüdür. Zehri öldürücüdür ancak deri değiştirme alışkanlığı onu diriliş ve şifayla ilişkilendirmiştir. Bunun bir sonucu olarak da bir çok sembolik anlam taşır.

Günümüzde Asklepios asası, bir çubuğun etrafına sarılmış bir yılandan oluşan, tıpla ilişkili eski bir Yunan sembolüdür.

Aslında Bir Değil İki Asa Vardır, Bu da İşleri Karıştırır

Aesculapius’un Asası, MÖ 800’den beri tıbbı temsil etmektedir ve tıp otoriteleri, onun tıbbın sembolü olarak kullanılmasını desteklemektedir. Aslında sembolün iki versiyonu vardır. Tıp sembolü ile ilgili kafa karışıklığı ise temelinde buradan gelir.

İkinci asa, Olimpos tanrısı Hermes tarafından taşınır. Hermes, tanrıların habercisiydi ve Caduceus olarak bilinen bir asayı taşımasıyla tanınırdı. Yunan mitolojisinde Hermes ayrıca, tanrıların en kurnazı ve hızlısı olarak bilinmektedir. Bu kurnaz tanrının Roma mitolojisindeki karşılığı Merkür’dür.

Olimpos tanrısı Hermes genellikle geniş kenarlı bir şapka takan, kanatlı sandaletler giyen, bir habercisinin eşyalarını taşıyan ve elinde iki yılan içeren bir asa taşıyan genç bir adam şeklinde tasvir edilmektedir.

Kendisinin ticaret yapanlara kılavuzluk etmek ve dünyanın neresinde olursa olsun yolcuların özgür hakkını korumak gibi görevleri de vardır. Önemli görevlerinden biri de ölenlerin ruhlarını yer altı ülkesine götürmektir. Gördüğünüz gibi temelinde onun tıp ile temelinde bir ilgisi yoktur. Ancak bazı kurumlar onun asasını, Asklepius’un asası ile karıştırınca sonuçlarını bugün de görebildiğimiz bir hata meydana geldi.

Günümüzde de tıbbi sembollere dikkatli bakarsanız, iki farklı sembol olduğunu göreceksiniz. Bunlardan biri Caduceus, diğeri ise Asklepios’un Asası’dır. Caduceus’a ait sembolde iki yılan yer alır. Ancak Asklepios’un Asası ise tek yılanlı bir semboldür. Sol taraftaki görüntü Asclepius’un Asası iken sağ taraftaki görüntü caduceus’tur.

Tıp Sembolü Olarak Hangisi Kullanılmalı?

Tıp sembolü olarak tek yılan sembolü uzun süre kullanımda olsa da ikili yılan sembolü ilk olarak 1518’de karşımıza çıkar. Johann Froben bu sembolü, Thomas More’un Ütopya’sının yayınında, bir mühür olarak kullanır.

İki başlı yılan sembolünün 16. yüzyılda karşımıza çıkışı

Bu sembol o zamandan sonra daha başka baskılarda da yer alır. Ancak elbette hiçbir biçimde tıp ile ilgili bir anlam taşımaz. Daha ziyade Hermes’in, tüccarların koruyucusu kabul edilmesi ile ilgisi olduğu düşünülmektedir.

1856’da Birleşik Devletler Kongresi, ordudaki cerrahlara ve doktorlara asistanlık yapmak üzere seçilmiş askerleri atamaya başladı. Bu askerler üzerinde Caduceus sembolü olan apoletler taktılar. Bu sembolün neden ve kim tarafından seçildiğini kimse bilmiyor. İlerleyen yıllarda 1902’de, Yüzbaşı Frederick Reynolds’un önerisiyle yeni bir üniforma oluşturuldu. Bu esnada iki yılanlı sembol tüm personel için bir yaka amblemi olarak seçildi.

Yüzbaşı Reynold’un ofisiyle yaptığı yazışmalardan, iki sembol arasındaki ayrımdan habersiz olduğu anlaşılıyor. Bunun sonucunda da bu hatalı sembol ordu sıhhiyesi üzerinden tıp dünyasına girdi ve zaman içinde biraz da tarih cehaletinden dolayı yaygınlaştı.

Anlayacağınız, iki yılanlı sembolün tıp sembolü olarak benimsenmesi, klasik mitolojik ikonografinin basit bir şekilde yanlış anlaşılması gibi görünüyor. İki yılanlı sembolün popülaritesi, muhtemelen Aesculapius’un Asasındaki tek yılandan daha estetik olarak çekici olması nedeniyledir. Sonuçta iki yılan daha simetrik durur ve bu da göze daha güzel gözükmektedir. Neyse ki zaman içinde bazı doktorlar bu sembolde bir hata olduğunu anladı. Bunun sonucunda bir dizi sağlık ve tıp enstitüsü, Asklepios’un Asası’nı logolarına dahil etti.

Günümüzde Kullanılan Tıp Sembollerinin Çoğu Hatalı

1990 yılında ABD’de yapılan bir ankette meslek kuruluşlarının yüzde 37’sinin ve ticari kuruluşların yüzde 76’sının kanatlı iki yılanlı asa figürünü kullandığı tespit edildi. Türkiye’de de birçok tıp, veterinerlik, diş hekimliği ve eczacılık fakültelerinin amblemlerinde bu sembol yer alıyor.

Caduceus sembolü, Türk Tabipleri Birliği’nin logosunda yer alırken Asklepios asası da Dünya Sağlık Örgütü’nün ve Amerikan Tabipler Birliği’nin de sembolünde yer alıyor.

Yukarıda Türk Tabipler Birliği’nin sembolünü görüyorsunuz. Gördüğünüz gibi aynı yanılgı burada da mevcut. Günümüzde bu tarihsel yanılgı nedeniyle, kimi doktorlar sembolün değiştirilmesi gerektiğini savunuyorlar. Ayrıca söz konusu tıp olduğunda karşımıza çıkan başka bir yanılgıya bu yazımızdan göz atabilirsiniz. Tıbbın Babası Hipokrat ve Yemini Hakkında Duyduklarınız Yanlış Olabilir

Kaynaklar ve ileri okumalar:

Why is the medical symbol a snake on a stick?. Yayınlanma tarihi: 11 Mart 2022; Bağlantı: https://www.livescience.com/
Why There’s One and Sometimes Two Snakes in This Medical Symbol. Yayınlanma tarihi: 14 Kasım 2020; Bağlantı: https://historyofyesterday.com/
Prakash M, Johnny JC. Things you don’t learn in medical school: Caduceus. J Pharm Bioallied Sci. 2015 Apr;7(Suppl 1):S49-50. doi: 10.4103/0975-7406.155794. PMID: 26015747; PMCID: PMC4439707.
Bohigian G. The Caduceus vs. Staff of Aesculapius – One Snake or Two? Mo Med. 2019 Nov-Dec;116(6):476-477. PMID: 31911724; PMCID: PMC6913859.

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.