Tıbbın gerçek sembolü konusunda çok fazla kafa karışıklığı vardır. Kaynaklara dikkat ettiğiniz zaman kimi zaman asaya dolanmış bir, kimi zaman da iki yılan ile karşılaşırsınız. Halkın yanı sıra birçok doktor, yaygın olarak kullanılan ve iki farklı kökene sahip iki farklı sembol olduğunun farkında değildir. Aslında bu iki sembol birbirinden çok farklı anlama da gelmektedir.
M.Ö. 1400 yıllarında başlayan bu tıbbi sembolün hikayesi, zaman içinde yolculuk etmiş, birçok değişikliğe, yanlış anlamalara maruz kalmış ve nihayet günümüze ulaşmıştır. Bu yazıda bildiklerimizden yola çıkarak kökenlerine kısaca göz atalım.
Mitolojide müziğin, sanatın, Güneş’in, ateşin ve şiirin tanrısı olarak kabul edilen Apollon aynı zamanda akıllı, iyi kalpli ve güçlü bir Olympos tanrısıydı. Dahası, uzun boylu, esmer ve yakışıklıydı. Eski insanlar genellikle onu ideal bir erkek olarak tanımlıyordu.
Apollon hiç evlenmedi ama Olympos’taki tanrıların çoğu gibi bir çok macera yaşadı. Bunun sonucunda da çok sayıda çocuğu oldu. Bunlardan birisi de ölümlü bir kadın olan Coronis ile olan ilişkisinden doğan oğlu Asclepius ( Asklepios) idi.
Bunun sonucunda da Asklepius Antik Yunan mitolojisinde tıp ve şifa tanrısı oldu. Bu şekilde anılmasının nedeni ise, hastaları iyileştirmeyi ve ölüleri hayata döndürmeyi başarması idi.
Asklepius Asası, tek bir yılanın doladığı bitkileri ve büyümeyi temsil eden kabaca yontulmuş bir daldır. Kendisi İyileştirme becerileri nedeniyle yeraltı dünyasına yeterince insan geçmediği için büyükbabası Zeus tarafından bir yıldırımla öldürüldü.
Mitoloji ve dinde yılan hem pozitif hem de negatif simgesel anlamıyla çift yönlü bir güçtür. Koruyucu ve yok edicidir. Aynı zamanda aydınlık ve karanlık, iyi ve kötüdür. Zehri öldürücüdür ancak deri değiştirme alışkanlığı onu diriliş ve şifayla ilişkilendirmiştir. Bunun bir sonucu olarak da bir çok sembolik anlam taşır.
Aslında Bir Değil İki Asa Vardır, Bu da İşleri Karıştırır
Aesculapius’un Asası, MÖ 800’den beri tıbbı temsil etmektedir ve tıp otoriteleri, onun tıbbın sembolü olarak kullanılmasını desteklemektedir. Aslında sembolün iki versiyonu vardır. Tıp sembolü ile ilgili kafa karışıklığı ise temelinde buradan gelir.
İkinci asa, Olimpos tanrısı Hermes tarafından taşınır. Hermes, tanrıların habercisiydi ve Caduceus olarak bilinen bir asayı taşımasıyla tanınırdı. Yunan mitolojisinde Hermes ayrıca, tanrıların en kurnazı ve hızlısı olarak bilinmektedir. Bu kurnaz tanrının Roma mitolojisindeki karşılığı Merkür’dür.
Kendisinin ticaret yapanlara kılavuzluk etmek ve dünyanın neresinde olursa olsun yolcuların özgür hakkını korumak gibi görevleri de vardır. Önemli görevlerinden biri de ölenleri ruhlarını yer altı ülkesine götürmektir.
Antik çağlardan bu yana, birçok tıp kurumu Asklepios Asası’nı tıbbın simgesi olarak kabul etti. Ancak süreç içinde bugün de kalıntılarını gösteren bir hata meydana geldi.
Tıp Sembolü Olarak Hangisi Kullanılmalı?
Tıp sembolü olarak tek yılan sembolü uzun süre kullanımda olsa da ikili yılan sembolü ilk olarak 1518’de karşımıza çıkar. Johann Froben bu sembolü, Thomas More’un Ütopya’sının yayınında, bir mühür olarak kullanır.
Bu sembol o zamandan sonra daha başka baskılarda da yer alır. Ancak elbette hiçbir biçimde tıp ile ilgili bir anlam taşımaz. Daha ziyade Hermes’in, tüccarların koruyucusu kabul edilmesi ile ilgisi olduğu düşünülmektedir.
1856’da Birleşik Devletler Kongresi, ordudaki cerrahlara ve doktorlara asistanlık yapmak üzere seçilmiş askerleri atamaya başladı. Bu askerler üzerinde Caduceus sembolü olan apoletler taktılar. Bu sembolün neden ve kim tarafından seçildiğini kimse bilmiyor.
İlerleyen yıllarda 1902’de, Yüzbaşı Frederick Reynolds’un önerisiyle yeni bir üniforma oluşturuldu. Bu esnada iki yılanlı sembol tüm personel için bir yaka amblemi olarak seçildi.
Yüzbaşı Reynold’un ofisiyle yaptığı yazışmalardan, iki sembol arasındaki ayrımdan habersiz olduğu anlaşılıyor. Bunun sonucunda da bu hatalı sembol ordu sıhhiyesi üzerinden tıp dünyasına girdi ve zaman içinde biraz da tarih cehaletinden dolayı yaygınlaştı.
Anlayacağınız, iki yılanlı sembolün tıp sembolü olarak benimsenmesi, klasik mitolojik ikonografinin basit bir şekilde yanlış anlaşılması gibi görünüyor. İki yılanlı sembolün popülaritesi, muhtemelen Aesculapius’un Asasındaki tek yılandan daha estetik olarak çekici olması nedeniyledir. Sonuçta iki yılan daha simetrik durur ve bu da göze daha güzel gözükmektedir. ( Detaylar için: Simetriden Neden Bu Kadar Keyif Alıyoruz?)
Neyse ki zaman içinde bazı doktorlar bu sembolde bir hata olduğunu anladı. Bunun sonucunda bir dizi sağlık ve tıp enstitüsü, Asklepios’un Asası’nı logolarına dahil etti. Ancak bazı kişiler de sembolü kullanma konusunda ısrarcı oldu.
Günümüzde Kullanılan Tıp Sembollerinin Çoğu Hatalı
1990 yılında ABD’de yapılan bir ankette meslek kuruluşlarının yüzde 37’sinin ve ticari kuruluşların yüzde 76’sının kanatlı iki yılanlı asa figürünü kullandığı tespit edildi. Türkiye’de de birçok tıp, veterinerlik, diş hekimliği ve eczacılık fakültelerinin amblemlerinde bu sembol yer alıyor.
Yukarıda Türk Tabipler Birliği’nin sembolünü görüyorsunuz. Gördüğünüz gibi aynı yanılgı burada da mevcut. Günümüzde bu tarihsel yanılgı nedeniyle, kimi doktorlar sembolün değiştirilmesi gerektiğini savunuyorlar.
Ayrıca söz konusu tıp olduğunda karşımıza çıkan başka bir yanılgıya bu yazımızdan göz atabilirsiniz. Tıbbın Babası Hipokrat ve Yemini Hakkında Duyduklarınız Yanlış Olabilir
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why is the medical symbol a snake on a stick?. Yayınlanma tarihi: 11 Mart 2022; Bağlantı: https://www.livescience.com/
- Why There’s One and Sometimes Two Snakes in This Medical Symbol. Yayınlanma tarihi: 14 Kasım 2020; Bağlantı: https://historyofyesterday.com/
- Things you don’t learn in medical school: Caduceus; Bağlantı: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
- Bohigian G. The Caduceus vs. Staff of Aesculapius – One Snake or Two? Mo Med. 2019 Nov-Dec;116(6):476-477. PMID: 31911724; PMCID: PMC6913859.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
