Bir hesap makinesinin ve tuşlu bir telefonun, birçok aynı bileşene sahip olan tuş takımlarının tam olarak zıt düzenlerine sahip olması oldukça tuhaftır. Telefon üzerindeki rakamlar yukarıdan aşağıya 1’den 9’a doğru sıralıdır. Ancak hesap makinelerindeki tuş diziliminde rakamlar aşağıdan yukarıya doğru artar. Farklılıkların ardındaki nedenler kesin olarak bilinmemekle birlikte birkaç teori mevcuttur.
1900’lerin başından bu yana Bell Laboratuvarları, teknolojik deney ve değişimin önemli bir kaynağı olmuştur. Telefonlardan radarlara ve bilgisayarlara kadar Bell Laboratuvarlarındaki bilim insanlarının, 20. yüzyılın en önemli icatlarında parmağı vardır. Kökleri ise 1870’lerde Alexander Graham Bell tarafından kurulan American Telephone and Telegraph Company’ye (AT&T) dayanmaktadır.
AT&T’nin üretim kolu olan Western Electric, telefonlar, santraller ve diğer ekipmanları üretiyordu. Thomas Edison’un New Jersey’deki ünlü araştırma laboratuvarının izinden giden Western Electric, 1907’de telefon ekipmanlarını iyileştirmeyi ve rekabette önde kalmak için yeni ürünler geliştirmeyi amaçlayan çeşitli deneysel çabaları bir araya getirmek için özel bir araştırma departmanı kurdu.
Bu yeni yan kuruluş Bell Telephne Laboratories Inc. 1 Ocak 1925’te faaliyete geçti. 1930’larda ve II. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar da Bell Labs genişlemeye devam etti. Bu laboratuvarda çalışanlardan biri de John E. Karlin adında Güney Afrikalı bir psikologdu. Görevi de insanların psikolojik yeteneklerini ve sınırlarını inceleyerek, o zamanlar yeni bir teknoloji olan telefonu verimli ve kullanımı kolay hale getirmekti.
İlk işi mevcut bakırdan yapılmış ve üretilmesi oldukça maliyetli telefon kablolarının boyunu kısaltmak oldu. Karlin daha sonra alan kodları fikrini icat etti. Sonrada tuşlu telefonları hayatımıza sokacaktı.
Telefonda Döner Bir Kadran Yerine Tuşlar Kullanmak Neden Avantajlıdır?
Yaşı uygun olanların hatırlayacağı gibi ilk telefonlar arama yapmak için döner bir kadran kullanıyordu. Çevirmeli telefonlarda da ilk sırada 1, son sıradaysa 9 rakamı yer alıyordu. Ancak Karlin bunun yerine tuşların kullanılmasının daha uygun olduğunu düşündü. Ancak sorun şu ki kimse bu düğmeleri nasıl düzenlemesi gerektiğini bilmiyordu.
Bunun üzerine Karlin ve ekibi tuş dizilimi ile ilgili alternatifler üzerinde çalışmaya karar verdi. Aşağıdaki görselde de göreceğiniz gibi aslında bir çok tasarım önerisi vardı. Tasarımlarından biri, numaraları çevirmeli telefonlarda olduğu gibi daire oluşturacak biçimde sıralamaktı. Bir diğeri de bir hesap makinesinde olduğu gibi altta 1, 2 ve 3 olacak şekilde dikdörtgen formda sunmaktı.
Bell Laboratuvarları testler sırasında bazı şaşırtıcı şeyler keşfetmişti. Test uzmanları, alışık oldukları çevirmeli telefonların düzenini kopyalayan tuş dizilimi ile arama yapmada en hızlıydı. Ayrıca dikey sütun düzenini kullanırken en az hatayı ürettiler, ancak Bell Laboratuvarları en hızlı, en az hataya açık veya en popüler düzeni seçmedi.
Seçilen seçenek aslında araştırmaya katılanların çoğunluğu için en mantıklı olanıydı. İngilizce yazı soldan sağa, yukarıdan aşağıya doğru gitme eğilimindedir, bu nedenle çoğu kişi (%55) üçe üç artı bir düzeninin bir tuş takımı için doğru tasarım olduğunu düşünüyordu.
Bell Laboratuvarları uzmanları birden fazla düzeni test etme ve kullanıcı geri bildirimlerini analiz etme isteği, başarıları için hayati önem taşıyordu. Ancak insanların sevdiklerini söyledikleri şeyin, her zaman en iyi sonuç veren şey olmayabileceğinin farkındaydılar. Telefon tuş dizilimi ile hesap makinesindeki rakamların diziliminin farklı olmasının nedeni muhtemelen budur. Ancak biz insanlar teoriler üretmeyi de severiz. Sık duyduğumuz bir teoriye önce göz atalım.
Teori: Telefon Şirketleri Tuşlara Basma Hızımızı Yavaşlatmak İstemiştir.
1960’lı yıllarda kullandığımız hesap makineleri bugün kullandığımız yazar kasalara benziyorlardı. Ve tuşlar 9’dan 0’a doğru sıralanıyorlardı. Böylece 90 ya da 900 yazmak için önce en üste, 10 ya da 100 yazmak için ise en alta basarak, hızlıca işlemleri yapabiliyordunuz. Para birimleri girilirken ve hesap yapılırken en çok kullanılan tuş ‘0’ olduğu için bu sayı, parmağın hemen ulaşabileceği, en alta konumlandırılmıştı. Ayrıca sık kullanılan 1, 2, 3 gibi tuşların tuş takımının alt kısmına, ele daha yakın yerleştirilmesi mantıklıdır.
Yukarıda aktardığımız telefon tuş dizilimi ile ilgili araştırma süreci 1950’lerin sonunda yaşandı. Bu esnada zaten hesap makinaları kullanılıyordu. Veri girişi uzmanları hesap makinelerini oldukça düzenli olarak kullanan kişilerdi. Ve bu kişiler gerçekten hızlı bir biçimde hesap makinesini kullanabiliyorlardı.
Numaralara hızlı bir şekilde basmak veri girişinde avantaj sağlasa da bu tuşlu telefonlar için aslında bir sorundu. Çünkü operatörlerin bu kadar hızlı çevrilen bir numarayı iletecek kadar hızlı sinyaller alma kapasiteleri yoktu.
Sonunda telefon tasarımcıları, düzeni tersine çevirerek bizi yavaşlatmaya karar verdi. Tuşların yeri değiştirilirse insanlar yavaşlayacak ve sinyaller operatöre olması gerektiği hızda ulaşacaktı. Bu biçimde sorun ortadan kalktı. Kulağa mantıklı geliyor değil mi? Evet mantıklı ama unutmayın sadece bir teori yani ortada kanıt yok.
Sonuç Olarak
1976 yılından bu yana telefonlarda günümüzdeki tuş dizilimini kullanıyoruz. Hesap makinesinin farklı nümerik dizilimine ise sadece alışkanlıktan dolayı devam ediyoruz. John Karlin’in öncülük ettiği tuş takımı tasarımı diğer günlük nesnelerin tasarımına da şekil verdi. A.T.M.’ler, gaz pompaları, kapı kilitleri, otomatlar ve tıbbi ekipman gibi çeşitli nesnelerde de aynı tuş diziliminin kullanılması uluslararası standart haline geldi.
Bir dahaki sefere telefonunuzu elinize aldığınızda ve o tanıdık düğmeleri gördüğünüzde, arka plandaki akıllıca araştırma ve iyi tasarımın önemini hatırlamanız dileğimizle.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why is the keypad arrangement different for a telephone and a calculator?; Bağlantı; https://electronics.howstuffworks.com/
- Armand JT, Redick TS, Poulsen JR. Task-specific performance effects with different numeric keypad layouts. Appl Ergon. 2014 Jul;45(4):917-22. doi: 10.1016/j.apergo.2013.11.008. Epub 2013 Dec 4. PMID: 24315462.
- John E. Karlin, Who Led the Way to All-Digit Dialing, Dies at 94; Yayınlanma tarihi: 8 Şubat 2013; Kaynak site: New York Times. Bağlantı: John E. Karlin, Who Led the Way to All-Digit Dialing, Dies at 94;/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
