Bazıları Thomas Edison’u tarihin en büyük mucitlerinden biri olarak görürken, bazıları da fikirlerinin çoğunun pek orijinal olmadığını iddia eder. Aslında bir çok okurumuz da onu Tesla ile yaşadıkları sorunlar yüzünden anımsayacaktır. Ampulü kim buldu sorusunun cevabı Thomas Edison değildir. İcatları konusunda da bildiğimiz bir çok şey hatalıdır. Yine de Edison’u yargılamadan önce onu tanımamız gerekmektedir.
19. yüzyıldaki insanlar için Thomas Alva Edison bir büyücüydü. Onun yaratıcılığı, Arthur C. Clarke’ın ünlü ve sıklıkla kullanılan “Yeterince gelişmiş herhangi bir teknoloji, sihirden ayırt edilemez.” alıntısının somutlaşmış haliydi. Aslında gerçekten de, 1877’de fonografı icat ettikten sonra “Menlo Park Büyücüsü” olarak tanınmaya başlanmıştı.
Ancak kimilerine göre Edison’un en büyük ve tek gerçek icadı kusursuzca hazırlanmış imajı idi. Thomas Edison’un 1000’den fazla buluşundan bazıları hayatımızı şekillendirdi. Amerikalı mucit fırsatları fark edip değerlendirmesini iyi bilen acımasız bir iş adamıydı. Ancak Edison, bir fikri alma, onu en iyi hale getirme ve çoğu durumda neredeyse büyülü bir şey yaratma konusunda etkileyici bir yeteneğe sahipti. Bu yazıda kısaca Thomas Edison hakkında bilgi edinelim, icatları ve arka plandaki hikayelerini öğrenelim.
Kısaca Thomas Alva Edison
Edison’un sonraki kariyeri hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız, onun ilk günlerini bilmelisiniz. Yedi çocuğun en küçüğü Thomas Alva Edison, 11 Şubat 1847’de Milan, Ohio’da Samuel ve Nancy Edison’un çocuğu olarak dünyaya geldi. Temel eğitimini eski bir öğretmen olan annesinden aldı. Edison, eline geçen her şeyi okuyan doymak bilmez bir karaktere sahipti. Bu sonsuz merak, iş zekasının yanı sıra yaratma ve icat etme tutkusunu körükleyecekti.
Babası Samuel Edison burada bir bakkal dükkanı işletiyordu. Aynı zamanda bir de sebze bahçesi vardı. Thomas on yaşına geldiğinde bir yandan kendi başına kimya deneyleri yapıyor diğer yandan da sebze ve gazete satıyordu. Genç mucit, annesinin bodrum katında bir kimya laboratuvarı bile inşa etmişti.
Ancak Edison, deneylerinden birinde bir yangın başlattıktan sonra, icat uğruna icat etmekten vazgeçti. Edison, bunun yerine hem pratik hem de karlı fikirlerin peşinden gitmeyi kendine misyon edindi. Görünüşe göre Edison bu konuda çok iyiydi.
Ampulü Kim Buldu? Cevap Thomas Edison Değil
Günümüzde bir çok kişi ampulü kim icat etti sorusuna Thomas Edison cevabını verecektir. Aslında bu da onun yaratıcı dehasının bir sonucudur. Edison’un buluşlarının çoğu, mevcut buluşların geliştirilmesinden ibaretti. Thomas Edison ampulün ve benzeri pek çok aygıtın patentini alan kişi idi. Bu devrim niteliğindeki teknoloji aslında birkaç mucit tarafından geliştirilmiştir.
Alessandro Volta, Humphrey Davy veya Joseph Swan isimleri, ampulü kimin icat ettiğini merak ederken akla ilk gelenler olmasa da, teknoloji tarihindeki rolleri daha az önemli değildir. Ampulün hikayesi, Edison’un 1879’da ticari olarak başarılı ilk ampulün patentini almasından çok önce başlar.
1800’de İtalyan mucit Alessandro Volta, elektrik üretmenin ilk pratik yöntemini, voltaik pili geliştirdi. Volta’nın Londra’daki Royal Society’e keşfini sunmasından kısa bir süre sonra İngiliz mucit Humphry Davy, 1802 yılında, volta yığınlarını kömür elektrotlarına bağlayarak dünyanın ilk elektrik lambasını üretti. Ancak Davy lambası pratik kullanıma uygun değildi. Hem çabuk sönüyordu hem de çok parlak bir ışık yayıyordu.
1840 yılına geldiğimizde İngiliz Warren de la Rue, bakır yerine platin filaman kullanılan bir ampul icat etti. 1848 yılında ise yine William Staite, Davy’nin tasarımlarını daha da verimli hale getirdi. Ancak ilkinde platin, ikincisinde de mekanizmayı çalıştırmak için gerekli olan piller pahalı olduğu için bu icatlar ticari olarak karşılık bulmadı.
Ampulün İcadına Thomas Edison Karışıyor
1850’de İngiliz kimyager Joseph Swan, önceki mucitlerin karşılaştıkları sorunları çözmek için çalışmalar yapmaya başladı. Sonunda maliyet sorununu ortadan kaldıracak bir sistem buldu. Bu platin yerine karbonize kağıt filamentler kullanmaktı.
Bu koşullara uygun bir ampul geliştirdi ve 1878’de İngiltere’de patentini aldı. Swan’ın filamanlarını, oksijene maruz kalmalarını en aza indirgemek ve ömürlerini uzatmak için bir vakum tüpüne yerleştirmişti. Ancak ne yazık ki bu nedenle ampulün ilk mucidi olarak anılamadı. Çünkü vakum tüpleri o dönemde oldukça verimsizdi.
Bu noktada işin içine Edison karıştı. Kendisi Swan’ın tasarımındaki sorunun filaman olduğunu fark etti. Edison, hayatının önemli bir bölümünü lambalarında kullanılabilecek en iyi filamanı bulmaya ayırdı. Edison ve ekibi 3 binden fazla ampul tasarımı üzerine çalıştı. En verimli filamanı bulmak için de 6 binden fazla bitki üzerinde özel çalışmalar yaptılar. Ekip sonunda 1200 saatten daha uzun süre yanan karbonize edilmiş bir bambu filamanı geliştirdi. Edison ampullerinde bu filaman kullanılacaktı.
Edison ayrıca ampul gibi icatların tek başına pek bir işe yaramadığın da farkındaydı. Ampulü icat etmek ve elektrik enerjisi üretimi ve iletimi için sistemler tasarlamak birlikte ilerlemek zorundaydı. Bu nedenle güç üretimi ve iletimi için sistemler oluşturmaya büyük miktarda zaman ve enerji yatırımı yaptı. Sonucunda insanların evlerinde ve işyerlerinde de elektrik olmadıkça ampul satamayacağını biliyordu.
Kısacası Thomas Edison (ve ekibi) ampulü icat etmedi. Ancak, ticari kullanımlar için uzun ömürlü ve pratik olan ilk tasarımı icat etti ve onu başarılı bir biçimde pazarladı.
Fonografı Kim Yaptı? Cevap Kısmen Thomas Edison
Fonograf, ses kayıt etme özelliği olan bir alettir. Bu aleti Edison yapmasa da bu sefer fikir ona aittir. Bu fikir telgraf ve telefon üzerine yaptığı çalışmalar esnasında gelişmişti. Amacı telgraf mesajlarını yazıya geçirmeye izin verecek bir makine yapmaktı. Bununla birlikte, fikri daha da ileriye götürmek istedi, sadece sesleri değil, aynı zamanda bir diyafram kullanarak müzikal sesleri de kaydedecekti. Edison fikri kağıt üzerinde ortaya koydu ve ardından makineyi yapmak için makinist John Kruesi’yi işe aldı.
Fonograf 1877’de doğdu ve sadece 30 saatte tamamlandı. Fonograf, yalnızca teknolojik başarısı nedeniyle değil, aynı zamanda Edison’un bir mucit olarak itibarını artırmaya yardımcı olduğu için de önemliydi. Sesi kaydedebilen ve çoğaltabilen ilk makine olması dolayısıyla bir sansasyon yarattı ve Edison’a uluslararası bir ün kazandırdı. Edison fonografının patentini aldıktan sonra, onu kullanmanın yollarını bulmaya başladı. Daha sonra fonografı onu bir bebeğe veya başka bir oyuncağa yerleştirmek için minyatür hale getirdi. Gramofon fonografın geliştirilmiş şeklidir.
Thomas Edison, Alexander Graham Bell’in Telefon Tasarımlarını Geliştirdi mi? Cevap: Evet
7 Mart 1876’da 29 yaşındaki Alexander Graham Bell, devrim niteliğindeki yeni buluşu olan telefonun patentini resmen aldı. Thomas Edison bu fikri temel alarak, insanların telefon üzerinden konuşabilecekleri mesafeyi genişletti. Bunu Bell’in orijinal vericisini geliştirerek, daha güçlü bir elektrik akımı oluşturmak için bir pil kullanarak ve direnci değiştirmek için karbon kullanarak yaptı. Sonunda, Edison kendi tasarımını geliştirdi. Bu temel tasarım 1980’lere kadar kullanıldı.
Edison Tesla’nın Radarı İcat Etmesini Engelledi mi? Cevap: Hayır
Yaygın iddialardan biri, Tesla’nın radar fikrini I. Dünya Savaşı’nda geliştirdiği, ancak Thomas Edison tarafından engellendiğidir. Thomas Edison’un I. Dünya Savaşı sırasında Donanma Danışma Kurulu’nu yönettiği doğrudur. Ve Tesla’nın hedefleri izlemek için radyo dalgalarını kullanma fikrini ortaya attığı doğrudur. Donanma Danışma Kurulunun Tesla’nın teklifini geri çevirdiği de doğrudur. Ancak, hikaye birden fazla düzeyde yanlıştır.
Ret edilmesinin nedeni Tesla’nın fikrinin hatalı olmasıydı. Tesla, radarı denizaltıları izleme aracı olarak kullanmayı düşünmüştü. Ancak radar, su altındaki denizaltıları izlemek için işe yaramaz çünkü su radyo dalgalarını zayıflatır. Bu Birinci Dünya Savaşı sırasında doğruydu ve bugün de doğrudur.
İkincisi, radar genellikle Nikola Tesla’ya atfedilse de, bu da bir tür efsanedir. Alman fizikçi Heinrich Hertz’in çığır açan çalışması olmadan radar kendi başına asla var olamazdı. Ayrıca, Lee De Forest, Edwin Armstrong, Ernst Alexanderson, Marconi, Albert Hull, Edward Victor Appleton gibi diğer öncülerin çalışmaları, 1934’te ilk Radar sistemini mümkün kıldı.
Thomas Edison Tarafından Yapılan İcat Sayısı Sanılandan Daha Fazladır
Edison, tüm hayatı boyunca 1093 ABD patentine sahip oldu. 600 civarından başvurusu da eksikleri nedeniyle ret edildi. Thomas Edison’un meslek yaşamı diğer bilim insanlarının meslek yaşamlarına pek benzemez. Ancak yaptıkları hiç de önemsiz şeyler değildi.
Edison her şeyi kendi başına yaratmadı. Önceden var olan fikirleri inşa etti ve fikirlerini hayata geçirmek için kapsamlı bir uzman ekibi kullandı. Dehası, en fazla etkiye sahip olan doğru fikirleri seçme ve yaratma yeteneği ile ilgili idi.
Edison bir iş adamıydı. 1928’de ABD Kongresi’nin Onur Madalyası’yla ödüllendirilen Edison, 18 Ekim 1931’de hayatını kaybetti. Cenazesinin yapıldığı günün akşamı, başkan Hoover’ın emriyle bütün ışıklar bir dakikalığına söndürüldü. Edison ile ilgili bir başka yazıya daha göz atmanızı öneririz: Fil Topsy Sanıldığı Gibi Edison’un Değil İnsanın Egosunun Bir Kurbanıydı
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Thomas Edison: visionary, genius or fraud; yayınlanma tarihi: 12 Temmuz 2018; Bağlantı: https://theconversation.com/
- Who invented the lightbulb?; Yayınlanma tarihi: 23 Kasım 2021; Bağlantı: https://www.livescience.com/
- Thomas Edison: Visionary, Inventor, or Villain?; yayınlanma tarihi: 6 Mart 2021; Bağlantı: https://interestingengineering.com/
- 10 Inventions by Thomas Edison (That You’ve Never Heard Of); Bağlantı: https://science.howstuffworks.com/
Matematiksel
