Sosyal psikoloji tarihinin ilk deneyi 1898’de araştırmacı Norman Triplett tarafından gerçekleştirildi. Triplet bisiklet yarışlarını severdi. Sporcuların kayıtlarını incelerken ilginç bir durum fark etti. Birçok bisikletçi diğer binicilerle yarışırken, yalnız bindikleri zamana kıyasla daha hızlı biçimde bisikletlerini sürüyorlardı. Bir bisiklet derneğinin resmi kayıtlarını inceledikten sonra, durumun gerçekten de böyle olduğunu buldu.
Triplett bu fikre hayran kaldı ve başkalarının varlığının insanları bir görevde daha hızlı yapıp yapmadığını test etmek için bir deney tasarladı. Bu çalışmasında 40 çocuğun eline bir balıkçı makarası verdi ve çocuklardan makarayı olabildiğince hızlı döndürmeye çalışmasını istedi. Elde ettiği sonuçlar, 40 çocuktan yarısının diğer çocuklarla rekabet ederken daha hızlı çalıştığını, dörtte birinin daha yavaş çalıştığını ve dörtte birinin eşit performans sergilediğini gösterdi. Yani aslında sonuçlarda çelişkiler çıkmıştı.
Triplett’in çalışmasından sonra, diğer araştırmacılar da başkalarının varlığının performansı nasıl etkilediğini araştırmaya başladı. 1920’de Floyd Allport, sosyal kolaylaştırma (social facilitation) terimini kullanan ilk psikolog oldu. Bununla birlikte, sosyal kolaylaştırma ile ilgili araştırmalar çelişkili sonuçlara yol açtı. Çalışmalarda bazen sosyal kolaylaştırma meydana geldi, bazen de insanlar bir görevde başka biri tarafından izlendiklerinde daha kötü performans gösterdi.
Sosyal Kolaylaştırma Her Zaman Olur mu?
1965’te psikolog Robert Zajonc, sosyal kolaylaştırma araştırmalarındaki tutarsızlığı çözmenin potansiyel bir yolunu önerdi. Zajonc önceki araştırmaları gözden geçirdi ve sosyal kolaylaştırmanın bilinen davranışlarda ortaya çıkma eğiliminde olduğunu fark etti. Ancak, insanlar daha az deneyimli olduğu görevler için, yalnız olduklarında daha iyisini yapma eğilimindeydiler.
İlerleyen süreçte Robert Zajonc sosyal kolaylaştırmanın kuşlar, balıklar ve hatta böcekler için de geçerli olduğunu bildirdi. Psikoloji tarihindeki en yaratıcı çalışmalardan biri Zajonc, iki meslektaşı ve hamamböcekleri arasında gerçekleşti.
Deneyin ilk kısmında hamamböcekleri bir labirentte tek başlarına dolaştılar. İkinci kısmında ise hamamböcekleri labirentte dolaşırken diğer hamamböceği arkadaşları tarafından izlendiler. İki grup birbirleri ile karşılaştırıldıklarında, ikinci durumdaki hamamböceklerinin labirenti önemli ölçüde daha hızlı geçtiği ve daha az hata yaptığı anlaşılacaktı.
Ancak bizler hamamböceği değiliz, bu nedenle başkalarının davranışımız üzerindeki etkisi her zaman olumlu değildir. Sosyal kolaylaştırma yalnızca kolay bulduğumuz görevlerde ortaya çıkarken, sosyal bozulma yani performansın başkalarının varlığında kötüleşmesi zor bulduğumuz görevlerde meydana gelir.
Başkalarının yanında zor bir şarkıyı söylemeye çalıştıysanız bunun nasıl bir etki olduğunu anlarsanız. Biz insanlar her şeyi aşırı düşünme ve duygusallaştırma eğilimindeyiz. Bu nedenle, çoğu zaman tanıdığımız birinin önünde performans sergilediğimizde bizi yargılayacağı kaygısına kapılırız. Daha spesifik olarak, alay edilme korkusuyla performans göstermekten, konuşmaktan ve hatta seçmelere katılmaktan korkarız.
Sosyal Kolaylaştırmanın İki Ayrı Ucu
1983’te yayınlanan bir makalede, araştırmacılar Charles Bond ve Linda Titus sosyal kolaylaştırma çalışmalarının sonuçlarını incelediler ve Zajonc’un teorisine destek buldular. Basit görevlerde, başkaları varsa, insanlar daha fazla miktarda iş üretirler. Ancak görev karmaşık olduğunda, insanlar yalnız kaldıklarında daha fazla üretme eğilimindedirler.
Durumu daha iyi anlayabilmeniz için bir örnek üzerinden gidelim. Seyircilerin varlığının bir müzisyenin performansını nasıl etkileyebileceğini düşünün. Çok sayıda ödül kazanan yetenekli bir müzisyen, seyircinin varlığıyla kendini enerjik hissedecektir. Bu da onun iyi bir performans sergilemesine neden olur.
Bununla birlikte, yeni bir enstrüman öğrenmekte olan bir kişi için aynı etki geçerli değildir. Seyirci baskısı nedeniyle endişeli veya dikkati dağılmış olabilir. Bunun sonucunda da tek başına iken yapmayacağı hataları yapabilir. Başka bir deyişle, sosyal kolaylaştırmanın meydana gelip gelmediği, birinin göreve olan aşinalığına bağlıdır. Başkalarının varlığı, insanların zaten iyi bildiği görevlerdeki performansı geliştirme, ancak iyi olmadığı görevlerdeki performansı da düşürme eğilimindedir.
Sosyal Kolaylaştırmadan Ne Gibi Sonuçlar Çıkarabiliriz?
Başka bir deyişle, bu kavram hakkında neden bilgi sahibi olmanız gerekiyor veya sizin için neden önemli olsun? Bunu düşünürseniz, bu kavramı anlamak, görevlerde kendi performansınızı geliştirmenize yardımcı olabilir. İster okulda notlarınıza, ister spor salonundaki performansınıza uyguluyor olun, bazı ipuçları işinize yaracaktır.
Karmaşık kavramları veya becerileri kavrayana kadar başlangıçta bir şeyi tek başınıza yapın. Ardından performansınızı artırmak için bir grup içinde yapın. Görevleri doğal hale gelene kadar pratik yapın, böylece bir izleyicinin önüne koyulduğunda daha iyi performans gösterebilirsiniz. BU yazımıza da göz atmanızı öneririz. Ters Psikoloji: Tersini İsteyerek İstediğiniz Şeyi Yaptırın!
Kaynaklar ve ileri okumalar için
- Social Facilitation; Bağlantı: https://www.simplypsychology.org/
- Scott O. Lilienfeld, Steven J. Lynn; Psychology: From Inquiry to Understanding; ISBN: 0134552512
- What Is Social Facilitation? Definition and Examples; Bağlantı: https://www.thoughtco.com
- What Is Social Facilitation?; yayınlanma tarihi: 27 Ağustos 2021; Bağlantı: https://www.verywellmind.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
