Sevin ya da sevmeyin matematik her yerde! Bunun sonucunda da matematiksel işlemler ile çevrelenmiş durumdayız. Ancak, matematikle ilgili göz korkutucu tek şey bu işlemler değil; aynı zamanda semboller! Gelin bu yazıda matematik sembollerini neden ve ne zaman kullanmaya başladığımızı anlamaya çalışalım. İşte size matematik sembollerinin kısa tarihi…
Matematik Sembollerinin Tarihi
Matematikçiler başlangıçta matematiksel işlemleri semboller değil kelimeler ile ifade ediyorlardı. Ancak uzun bir işlem yapmaları gerektiği zamanlarda işlemleri yazmak için harcadıkları süre, bir çözüm bulmak için harcadıkları süreden daha fazla zaman alıyordu. Semboller bu nedenle fazlalıklardan kurtulmak ve zamandan tasarruf etmek için benimsenmişti.
Eşittir İşareti
Eşittir işaretini 1557 yılında Robert Recorde, icat etti. Robert Recorde, yazdığı ders kitaplarında astronomiyi, geometriyi ve aritmetiği İngilizce olarak açıklayan ilk kişilerdendir. Bu nedenle kendisi İngiliz matematiğinin kurucusu olarak da bilinir.
The Whetstone of Witte adlı son kitabıı da, denklem çözümü, kök alma ve irrasyonel sayılar gibi konuların işlendiği bir cebir kitabıydı. Recorde yapıtında: “Eşittir sözcüğünü bıktırıcı bir biçimde tekrar tekrar kullanmaktansa genelde çalışırken yaptığım gibi paralel iki çizgi koyacağım, çünkü paralel iki çizgiden daha eşit bir şey olamaz“ diyerek düşüncesini dile getirdi.
Bu arada görselde de görebileceğiniz gibi o zamanlarda kullanılan eşittir işareti günümüzdekinden biraz daha uzundu. Kitap ayrıca artı ve eksi işaretlerini kullanan ilk İngilizce kitap olarak kabul ediliyor!
Artı ve Eksi Sembolleri
+ ve – sembolleri evrensel olarak sırasıyla toplama ve çıkarma işlemleri için kullanılmaktadır. Artı ve eksi terimleri Latin dilinden gelir. Artının Latince çevirisi “daha fazla”, eksinin ise “daha az” biçimindedir. Anlamları çok önceden bilinse de sembollere 14. yüzyıla kadar ihtiyaç duyulmayacaktı.
Artı sembolü Latince “Et” kelimesinden türetilmiştir “ve” anlamına gelir. Fransız filozof Nicole Oresme, Algorismus Proportionum adlı çalışmasında Et’in kestirme versiyonu olarak + sembolünü ilk kullanan kişidir. Bununla birlikte, + işareti 14. yüzyılda evrensel olarak kabul edilen toplama ile aynı anlama gelmiyordu.
Luca Pacioli Avrupa’da artı için p̄ ve eksi için m̄ sembollerini kullandı. Mısırlılar ise toplamayı göstermek için sağa doğru yürüyen bir çift bacak ve çıkarmayı belirtmek için sola doğru yürüyen bir çift bacak kullandılar. Eksi sembolünün ise kökenleri belirsizdir.
Çoğu kişi bu sembolün, çıkarmayı göstermek için m’nin üzerine yazılan işaretten türetilmiş olabileceğini düşünüyor. Semboller Johannes Widmann‘ın Mercantile Aritmetik adlı çalışmasında yer aldıktan sonra çoğunluk tarafından kabul edilecekti.
Çarpı İşareti
Çarpı işareti genellikle İngilizce küçük x ile benzerlik gösterse de aslında kökeni bu harf değildir. Sembol aslında Aziz Andreas Haçı olarak bilinen dini bir sembol ile ilintilidir. Matematikte de ilk olarak 16. yüzyılda iki sayının çarpımını temsil etmek için İngiliz matematikçi William Oughtred tarafından kullanılmıştı. Devamında da popülerlik kazandı.
Bununla birlikte bu matematik sembolünün erken bir kullanımı, Edward Wright’ın John Napier’in 1618 tarihli “A Description of the Admirable Table of Logarithmes” çevirisindeki ekte de yer alır. İlerleyen süreçte Alman matematikçi Gottfried W. Leibniz, Oughtred’in çarpmayı temsil etmek için San Andreas’ın haçını kullanmasından hoşlanmamıştı. Kendisi günümüzde sıklıkla kullandığımız nokta işaretinin çarpım yerine kullanılmasını öneren kişiydi.
Bölü İşareti
Bölme sembolünün de yıllar içinde birden fazla çeşidi olmuştur. Biz hepsini bölü diye tanısak da aslında her sembol farklı isimler ile tanınır. En popüler olanı Obelus (÷) ve solidus yani bizim bildiğimiz anlamda kesir çizgisi idi. (/). Obelus biçiminde gösterim ilk olarak İsviçreli matematikçi Johann Rahn tarafından 1659’da Teutsche Algebra adlı cebir kitabında oldu.
Kesir çizgisi de 1845’te De Morgan tarafından tanıtıldı. İşlemleri düz bir satırda yazmak için de Gottfried Leibniz bölme ve oranları temsil etmek için iki nokta üst üste (:) ‘yi önermişti. Sonucunda bu dört matematik sembolü günümüzde evrensel olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte, obelus (÷) artık bölme sembolü olarak tanınmamaktadır. ISO bölme için yalnızca kesir çizgisi (/) ve (:) izin verir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- When And Why Did We Start Using Math Symbols?; https://www.scienceabc.com/
- Obelus; https://en.wikipedia.org/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
