Hepimizin alışkanlık haline getirdiği ve vazgeçmek isteyip de vazgeçemediği pek çok davranışı vardır. Bazıları bizi nadiren etkilese de bazıları her an peşimizde…
Abur cubur yeme isteğinin önüne geçemeyen bir genç, annesinin tüm ısrar ve çabasına rağmen peynir yemeyen bir çocuk, köpek fobisini yenemeyen bir kadın, kötü alışkanlıklarından vazgeçemeyen bir adam, okul korkusu yaşayan bir öğrenci…
Bu yazıda, mevcut alışkanlıktan vazgeçip yeni alışkanlık kazanma yöntemlerinden bahsedeceğiz, keyifli okumalar…
Davranışçı psikoloji akımından etkilenerek kuramını geliştiren psikolog; Edwin Ray Guthrie (1886-1959) öğrenmeye ilişkin görüşlerini Bitişiklik Kuramı ile açıklamasının ardından alışkanlıkları yok etmek için tercih edebileceğimiz yolları da kuramını destekleyecek şekilde açıklamıştır.
Alışkanlıkların yok edilmesinde temel kural hep aynıdır. İstenmeyen ve ortadan kaldırılmak istenen tepkiye yol açan uyarıcı bulunur ve bu uyarıcının varlığında başka bir tepkinin ortaya çıkması sağlanır. Bu şekilde uyarıcıyla istenmeyen tepki arasında kurulmuş olan yeni çağrışım yok edilerek uyarıcıyla yeni ve istendik tepkiler arasında çağrışım kurulması sağlanır.
Guthrie bunu gerçekleştirmek için üç farklı yöntem önermiştir.
1- Eşik Yöntemi
Alıştığımız bir davranıştan kademe kademe uzaklaşmak ya da alışmak istediğimiz davranışa kademe kademe yaklaşmaktır. Modern psikoterapistler tarafından da kullanılan bu yöntemde amaç; istenmeyen tepkiye neden olan uyarıcının çok az düzeyde verilerek yavaş yavaş artırılmasıyla organizmanın uyarıcıya alışmasını sağlamaktır.
Bu yöntem, korku ve fobileri yenmek için de kullanılmakta olup bu alanda sistematik duyarsızlaştırma olarak adlandırılmaktadır.
- Peynir yemekten nefret eden küçük çocuğu, peynir yemeye alıştırmak isteyen annesi peynir çeşitlerini küçük küçük yemeklerinin, pastalarının içine koyarak çocuğuna yedirmiştir. Sonra peynir büyüklüğünü yavaş yavaş artırarak sonunda peyniri direk olarak yedirmeye başarabilmiştir.
- Toplum içinde söz almaya çekinen, kendisini ifade etmekten kaçınan fakat yakın zamanda tez sunumunu yapacak olan kişide psikolojik danışmanı şu süreçleri takip etmiştir:
Kişi ilk olarak aile üyelerinin yanında, sonraki haftalarda 5-6 yakın arkadaşının yanında, sonraki haftalarda daha kalabalık bir arkadaş grubunun içerisinde bir konuşma yapmış ve nihayetinde istediği grubun önünde beklenen konuşmayı yapabilecek duruma geldiğini hissetmiştir.
2-Bıktırma Yöntemi
Kişi, istenmeyen tepkiyi vermekten bıkıncaya kadar uyarıcıya maruz bırakılır. Zamanla kişi bu tepkiyi göstermekten yorulacağı için aynı uyarıcıya karşı istenmeyen bu tepkiyi göstermekten vazgeçer.
Sonunculuk ilkesine göre bir uyarıcıya verilecek olan tepki o uyarıcıya en son verilmiş tepkidir. Bu durumda söz konusu uyarıcıya en son verilen tepki istenmeyen tepki olmadığı için bu uyarıcıya karşı bir dahaki sefere de bu tepki verilmeyecektir.
- Guthrie, bıktırma yönteminin vahşi bir atın sırtına konulan eyeri atmaya çalışma tepkisini ortadan kaldırmak için de kullanılabileceğini belirtmiştir. Atın sırtına eyer yerleştirilir ve binici de atın üzerine atlar ve at tepinmekten yorulup bıkıncaya kadar binici atın üzerinde kalmaya devam eder. Bir süre sonra at, sırtında eyer olmasına rağmen tepinmeyecektir.
3- Zıt Tepki Yöntemi
İstenmeyen tepkiye neden olan uyarıcı ile bu uyarıcıyla rekabet edebilecek ve istenen bir tepkiyi (zıt tepki) meydana getirecek uyarıcı birlikte sunulur.
- Kelime ezberi yapmayı sevmeyen ancak şarkı söylemeyi çok seven kişinin İngilizce çalışırken kelimelerle şarkı sözleri oluşturup bu şekilde daha rahat ezber yapması,
- Köpeklerden korkan çocuğun annesinin kucağında, güvende iken köpekle etkileşime girmesinin sağlanması ve annenin verdiği güven duygusunun baskın gelerek korku tepkisinin verilmemesi,
- Okula gitmekten hoşlanmayan çocuğun vakit geçirmeyi sevdiği bir arkadaş grubu edindikten sonra “okulu sevmeme” tepkisinin azalarak ortadan kalkması…
Guthrie, bu yöntemleri oluştururken belli bir uyarıcı karşısında verilen tepkinin yerini yeni bir tepkinin alması yani önceki tepkinin unutulması esasını göz önünde tutmuştur. Yani aslında;
- Eşik yöntemiyle peynir yemeye başlayan çocuk, peyniri tükürmeyi, ağzından çıkarmayı unutmaktadır.
- Bıktırma yöntemiyle sırtındaki eyere alışan at, tepinmeyi unutmaktadır.
- Zıt tepki yöntemiyle köpeğe yaklaşmaya başlayan çocuk ondan kaçma davranışını unutmaktadır.
KAYNAKÇA: Öğrenme Psikolojisi – Bitişiklik Kuramı / Pegem Akademi Yayınları, 2015
