Edwin Guthrie, 20. yüzyılın önemli davranışçı psikologlarından biridir. En çok, öğrenmenin basit ve doğrudan bir süreç olduğunu savunan Guthrie Bitişiklik Kuramı ile tanınır.
Hepimiz günlük yaşamda alışkanlık haline getirdiğimiz ve bırakmakta zorlandığımız davranışlara sahibiz. Bazıları bizi zaman zaman etkilerken bazıları sürekli peşimizi bırakmaz. Abur cubur yeme isteğini durduramayan bir genç, annesinin tüm ısrarına rağmen peynir yemeyen bir çocuk, köpek fobisini aşamayan bir kadın, kötü alışkanlıklarından kurtulamayan bir adam ya da okul korkusu yaşayan bir öğrenci buna örnektir.
Guthrie Bitişiklik Kuramı Nedir?
Bir alışkanlık, çok sayıda uyarıcıyla bağlantı kurmuş bir tepkidir. Güçlü bir alışkanlık, birçok farklı ipucu tarafından kolayca tetiklenir. Bir alışkanlığı bırakmanın temel kuralı nettir. O davranışı tetikleyen ipuçlarını belirlemek ve bu ipuçlarıyla karşılaşıldığında farklı bir tepki vermeyi öğrenmek gerekir. Guthrie, bir organizmanın belirli bir uyarıcıya istenmeyen tepki yerine yeni bir tepki geliştirmesini sağlamanın üç yöntemini tanımladı.
1- Eşik Yöntemi
Eşik yöntemi, alışkanlık haline gelmiş bir davranıştan kademeli olarak uzaklaşmayı ya da edinmek istenen bir davranışa adım adım yaklaşmayı amaçlar. Modern psikoterapistler de bu yaklaşımı kullanır. Temel prensip, istenmeyen tepkiye yol açan uyarıcının başlangıçta çok düşük bir düzeyde verilmesi ve organizmanın buna alışmasıdır. Uyarıcının şiddeti zamanla yavaş yavaş artırılır. Bu süreç, korku ve fobileri yenmek için de uygulanır ve psikolojide sistematik duyarsızlaştırma olarak adlandırılır.
Bunu bir atı ehlileştirme süreciyle açıklayabiliriz. Hiç eyerlenmemiş bir ata doğrudan ağır bir eyer koymaya çalışırsanız at tepki verir, tekme atar ya da kaçar. Ancak bunun yerine çok hafif bir battaniye koyarsanız, genellikle sakin kalır. At bu hafif yüke alıştıktan sonra battaniyenin ağırlığını yavaş yavaş artırabilirsiniz. Sonra hafif bir eyer ve en sonunda normal eyer kullanırsınız. Böylece at, istenmeyen tepkiler göstermeden eyerlenmeye alışır.
Guthrie’ye göre bu yöntemde uyarıcının şiddeti o kadar düşük başlar ki organizma istenmeyen tepki vermez. Şiddet aşamalı olarak artırıldıkça organizmanın tolerans eşiği de yükselir. Sonuçta uyarıcı güçlü hale gelse bile organizma artık istenmeyen tepki vermez.
2-Yorgunluk (Bıktırma, Usandırma) Yöntemi
Yorgunluk ya da bıktırma yöntemi, istenmeyen bir tepkinin birey artık yapamayacak kadar yorulana veya sıkılana dek tekrar tekrar yaptırılmasına dayanır. Amaç, bireyin bu tepkiyi o kadar çok yapmasını sağlamaktır ki sonunda ya fiziksel yorgunluk ya da aşırı tekrar nedeniyle bıkar ve bırakır. Bu süreç sonunda ilgili uyarıcı, istenmeyen davranış için itici ve rahatsız edici bir özellik kazanır.
Birey, bu bıkkınlık nedeniyle ya davranışı tamamen bırakır ya da onun yerine başka bir tepki geliştirir. Çünkü Guthrie’ye göre birey, aynı uyarıcıyla karşılaştığında en son yaptığı tepkiyi tekrar etme eğilimindedir.
Bu yöntemi at eğitimi örneğiyle açıklayabiliriz. Bir at, sırtına eyer yerleştirilip binici üzerine çıktığında tepki verir, sıçrar ve kaçmaya çalışır. Yorgunluk yönteminde binici atın sırtında kalır ve at, onu atmaya çalışmaktan yorulana kadar sürülür. Sonunda at yorulup sakinleşir. Böylece eyer ve binici varlığında artık tepki vermek yerine sakin kalmayı öğrenir.
Bir diğer örnek olarak Guthrie, kibrit yakarak ailesini rahatsız eden küçük bir kız çocuğundan bahseder. Çözüm olarak ona kibrit yakmaya devam etmesine izin vermeyi ya da bunu yapmaya zorlamayı önerir. Kız, kibrit yakmaktan sıkılana kadar bu davranışı sürdürür. Sonunda kibrit görmek, yakmak yerine kaçınmayı çağrıştırır.
3- Bağdaşmaz Tepki Yöntemi
Alışkanlıkları kırmada kullanılan üçüncü yöntem bağdaşmaz tepki yöntemidir. Bu yaklaşımda, istenmeyen tepkiyi ortaya çıkaran uyarıcı, bu tepkiyle bağdaşmayan (yani aynı anda yapılamayacak) başka bir tepkiyi tetikleyen uyarıcıyla birlikte sunulur.
Örneğin küçük bir çocuğa bir panda oyuncak hediye edildiğinde ilk tepkisi korku olur. Buna karşılık, çocuğun annesi ona sıcaklık ve rahatlık hissi verir. Bağdaşmaz tepki yönteminde, panda oyuncak ve anne birlikte sunulur. Amaç annenin daha güçlü ve baskın uyarıcı olmasıdır. Eğer anne baskın uyarıcı olarak kalırsa, çocuk anne ve panda kombinasyonuna karşı rahat bir tepki verir. Bu rahat tepki oyuncak panda varlığında oluştuğunda, daha sonra panda tek başına sunulduğunda da çocukta rahatlık hissi yaratır.
Bu yöntemde hem istenmeyen tepkiyi doğuran uyarıcı hem de bu tepkiyle bağdaşmayan başka bir tepkiyi uyandıran daha güçlü bir uyarıcı birlikte yer alır. Öğrenen kişi, daha önce istenmeyen tepkiyi doğuran uyarıcıyla karşılaştığında artık o tepkiyi değil, daha güçlü uyarıcıyla ilişkilendirilen tepkiyi gösterir. Böylece, eskiden istenmeyen tepkiyi tetikleyen uyarıcılar artık yeni ve istenen tepkiyi ortaya çıkarır.
Bu üç alışkanlık kırma yöntemi aslında aynı temel prensip üzerinde işler. Guthrie (1938) bunu şöyle açıklar:
“Aslında hepsi tek bir yöntemin farklı biçimleridir. Ortak amaç, istenmeyen davranışı ortaya çıkaran ipuçlarını sunmak ama o davranışın yapılmasını engellemektir. Uyanıkken her zaman başka davranışlar da gerçekleştiği için, sunulan ipuçları bu alternatif davranışların uyarıcısı haline gelir ve istenmeyen tepkiyle bağları kopar.“
Başka bir deyişle, bu yöntemler istenmeyen tepkiyi tetikleyen uyarıcıları, artık başka ve daha uygun davranışlara yönlendiren sinyallere dönüştürmeyi hedefler.
Edwin Guthrie’nin Yaşamı ve Çalışmaları
Edwin Guthrie, 1886’da Lincoln, Nebraska’da doğdu. Lisans ve yüksek lisansını Nebraska Üniversitesi’nde tamamladıktan sonra Pennsylvania Üniversitesi’nde felsefe doktorasına başladı ve 1912’de doktor unvanını aldı. 1914’te Washington Üniversitesi’nin felsefe bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı.
1919’da, Washington Üniversitesi’nin yeni kurulan psikoloji bölümüne geçmesi için davet aldı ve psikoloji profesörü olarak 1956’daki emekliliğine kadar görev yaptı. 1945’te Amerikan Psikoloji Derneği başkanlığına seçildi ve 1958’de bu dernekten Altın Madalya Ödülü aldı. Ertesi yıl yaşamını yitirdi.
En önemli eseri, 1935’te yayımladığı ve 1952’de gözden geçirdiği The Psychology of Learning (Öğrenme Psikolojisi) adlı kitaptır. Yazım dili açık ve esprilidir; günlük yaşamdan örneklerle konularını sade bir şekilde anlatır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- The Editors of Encyclopaedia Britannica. “Edwin Ray Guthrie”. Encyclopedia Britannica, 19 Apr. 2025, https://www.britannica.com/biography/Edwin-Ray-Guthrie. Accessed 29 June 2025.
- Clark DO. From philosopher to psychologist: the early career of Edwin Ray Guthrie, Jr. Hist Psychol. 2005 Aug;8(3):235-54. doi: 10.1037/1093-4510.8.3.235. PMID: 16217880.
Matematiksel
