Y kromozomu dejenere oluyor ve birkaç milyon yıl içinde yok olabilir. Bu da yeni bir cinsiyet geni geliştirmediğimiz takdirde yok olmamıza yol açabilir.
Doğumumuzda edindiğimiz cinsiyetimiz aslında genetik bir yazı-turanın sonucundan ibarettir: X mi gelecek yoksa Y mi? İki X kromozomu gelirse ovaryum, bir X ile bir Y gelirse testis sahibi oluruz. Bu genetik materyal paketiyle gelen özellikler bize sadece dış görümümüzü vermez. Beraberinde 45 adet gen ile gelen Y kromozomu ya da 1000 civarında gen içeren X kromozunu sahibi yapar.
Ancak yapılan araştırmalar Y kromozomunun git gide eridiğini ve yok olmaya yüz tuttuğunu söylüyor. Y kromozomu (özellikle erkekler için) hiç bitmeyen bir hayranlık kaynağıdır çünkü erkekliği belirleyen ve spermi oluşturan genleri taşır. Peki yok olursa ne olacak? Bu erkeklerin sonu geldiği anlamına mı geliyor? Hemen endişelenmeyelim. Bu soruya cevap vermeye başlamak için zamanda geri gitmemiz gerekiyor.
Y Kromozomu Nedir? Neden Azalıyor?
Bu sistem, erkeklerde ve kadınlarda X genlerinin eşit olmayan dozajı nedeniyle sorunlarla birlikte gelir.
Yaklaşık 60 yıldır, insanlarda ve diğer memelilerde doğum cinsiyetini özelleşmiş kromozomların belirlediğini biliyoruz. Dişilerde bir çift X kromozomu bulunurken, erkeklerde tek bir X ve çok daha küçük bir Y kromozomu bulunur. Y kromozomu erkekler için belirleyicidir çünkü embriyodaki testis içindeki hücre çıkıntısının gelişimini yönlendiren SRY adı verilen bir geni taşır. Bu gen testosteron hormonunun yapımı için gerekli talimatları içerir. Testosteron, embriyonun gonad hücrelerini· testislere dönüştürür.
Y kromozomu ve SRY geni olmadan, aynı hücre dizisi XX embriyoda yumurtalığa dönüşür. Kadınlık hormonları daha sonra kız bebekte kadınlık özelliklerinin gelişimini yönlendirir. Ancak Y kromozomu, X’ten ve insan genomunun diğer 22 kromozomundan çok farklıdır.
Daha küçüktür ve az sayıda gen taşır (X’teki yaklaşık 1.000’e kıyasla yalnızca 27). Bunlar arasında SRY, sperm yapmak için gereken birkaç gen ve yaşam için kritik görünen birkaç gen yer alır. Ayrıca birçok Y geni birden fazla kopya halinde bulunmaktadır. Ayrıca bir işe katkıda bulunmuyor gibi görünen çok sayıda DNA dizisine sahiptir. Bunlara çöp DNA denir. Bu “çöp DNA”, eski virüslerin parçalarından, ölü genlerden ve tekrarlayan dizilerden oluşur.
Vücutlarımız sperm ve yumurta üretirken babadan ve anadan gelen kromozomlar rastgele karışır. Bu esnada kollarını birbirlerine eşleyerek takas yaparlar. Ancak Y’nin karşısında kollarını eşleyeceği bir kromozom yoktur.
Bu, Y kromozomundaki genlerin genetik rekombinasyona, yani her nesilde meydana gelen ve zarar verici gen mutasyonlarını ortadan kaldırmaya yardımcı olan genlerin “karıştırılmasına” maruz kalamayacağı anlamına gelir. Bu durumdan yoksun kalan Y genleri zamanla dejenere olur ve sonunda genomdan kaybolur.
Y Kromozomu Neden Bu Kadar Tuhaf?
150 milyon yıl önce X ve Y’nin sıradan bir çift kromozom olduğunu biliyoruz. Daha sonra SRY, bu iki kromozomdan birinde (başka bir işleve sahip eski bir genden) evrimleşerek yeni bir proto-Y tanımladı. Bu proto-Y, çok fazla hücre bölünmesi ve çok az onarımın sonucu olarak bir dizi mutasyona maruz kaldı. Yani hızlı bir şekilde dejenere oldu ve başlangıçtaki 1000 adet geninden sadece 27’si geriye kaldı.
Bu bozulmanın devam edip etmeyeceği konusunda da büyük bir tartışma var. Çünkü bu hızla giderse Y kromozomunun 4.5 milyon yıl sonra yok olacağı hesaplanıyor. Bu durum ilk değildir. Bazı kemirgenlerde Y kromozomlarını birbirlerinden bağımsız olarak kaybetmiştir. Aynı şekilde türleri tehlikede olan üç dikenli sıçan türünün de bu durumdan etkilendiği biliniyor.
Y Kromozomunun Kaybı Erkeklerin Sonu mu?
Bir çoğumuz cinsiyetin sadece bu kromozomlar ile belirlendiğini düşünürüz. Sonucunda eğer Y kromozomunuz varsa erkek, yoksa kadınsınız şeklinde. Oysa doğadaki işleyiş böyle değildir. İnsanlardaki Y kromozomu kaybolsa bile bu, erkeklerin kendilerinin de yok olacağı anlamına gelmez.
Y kromozomlarını tamamen kaybetmiş türlerde bile, üreme için erkek ve dişinin her ikisi de gereklidir. Bu durumlarda genetik erkekliği belirleyen SRY geni farklı bir kromozoma taşınmıştır. Diğer bir deyişle insanlar yeni bir cinsiyet belirleyici gen geliştirebilir. Bunun sonucunda da bir Y kromozomuna sahip olmadan da erkek bireyler var olmaya devam edecektir.
Sonuç Olarak
Bu, ilginç ve hararetle tartışılan bir genetik araştırma alanı olsa da, endişelenecek çok az şey var. Y kromozomunun kaybolup kaybolmayacağını bile bilmiyoruz. Ve gösterdiğimiz gibi, öyle olsa bile, normal üremenin devam edebilmesi için büyük olasılıkla erkeklere ihtiyaç duyulmaya devam edilecek.
Sonucunda Y’siz kemirgenler yeni bir cinsiyet belirleyici gen geliştirdiler, öyleyse neden insanlar olmasın? Ancak yeni bir cinsiyet belirleyici genin evrimi riskleri de beraberinde getiriyor. Peki ya dünyanın farklı yerlerinde birden fazla yeni sistem gelişirse? Neyse ki 4.5 milyon yıl oldukça uzun bir süre.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Abbott JK, Nordén AK, Hansson B. Sex chromosome evolution: historical insights and future perspectives. Proc Biol Sci. 2017 May 17;284(1854):20162806. doi: 10.1098/rspb.2016.2806. PMID: 28469017; PMCID: PMC5443938.
- The Y chromosome is disappearing – so what will happen to men?. Kaynak site: TheConversation. Yayınlanma tarihi: 14 Nisan 2018. Bağlantı: The Y chromosome is disappearing – so what will happen to men
- Griffin DK. Is the Y chromosome disappearing?–both sides of the argument. Chromosome Res. 2012 Jan;20(1):35-45. doi: 10.1007/s10577-011-9252-1. PMID: 22083302.
- Men are slowly losing their Y chromosome, but a new sex gene discovery in spiny rats brings hope for humanity. Yayınlanma tarihi: 5 Kasım 2022. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Men are slowly losing their Y chromosome, but a new sex gene discovery in spiny rats brings hope for humanity
- Skov L; Danish Pan Genome Consortium; Schierup MH. Analysis of 62 hybrid assembled human Y chromosomes exposes rapid structural changes and high rates of gene conversion. PLoS Genet. 2017 Aug 28;13(8):e1006834. doi: 10.1371/journal.pgen.1006834. PMID: 28846694; PMCID: PMC5591018.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
