Geometride dodekahedron, düzgün on iki adet yüzü olan üç boyutlu şekildir. Roma dodekahedronu ise on iki kenarlı içi boş nesnelerdir. Günümüze kadar keşfettiğimiz bu şekillerin her bir kenarı beşgen şeklindedir ve neredeyse her zaman bir delik içerir. Dış kenarlar genellikle yuvarlak çıkıntılara sahiptir. Bu nesnelerin yazımıza konu olmalarının nedeni ise bu ne amaçla yapıldıklarının günümüz tarihçileri tarafından halen tam olarak anlaşılamamasıdır.
Roma döneminden kalma bu nesnelerin ilki 1739 yılında İngiltere’de keşfedildi. O zamandan beri yapılan kazılarda yüzden fazla dodekahedron ortaya çıktı. Keşfedilen çoğu dodekahedron, boyut olarak 4 ila 11 santimetre aralığında ve ağırlık olarak 35 ila 580 gram arasında değişiyor. Şu ana kadar Belçika, Hırvatistan, Fransa, Almanya, Büyük Britanya, Macaristan, Lüksemburg, Hollanda ve İsviçre’de toplam 116 tane bu şekillerden bulduk.
Metalin kendisini tarihlendirmek mümkün değil. Ancak toprak katmanlarına gömülmüş bazı dodecahedronların MS 1. ve 5. yüzyıllar arasında yapıldığı düşünülüyor.
Bulundukları konum nedeniyle de bu şekiller Gallo-Roma dodecahedronları olarak da anılıyor. Gallo -Roma kavramı Galya’nın (günümüzde başta Fransa olmak üzere Batı Avrupa’nın büyük bir bölümüne tarihte verilen isim) Romalılar tarafından fethi sonrasındaki süreci tanımlamak için kullanılıyor.
Roma Dodekahedronu Ne Amaçla Kullanılıyordu?
İşin ilginç tarafı, bu gizemli nesneler hakkında neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz. Çeşitli dodecahedralara yapışmış balmumu kalıntılar bulundu. Bu, onların şamdan tutucu olarak kullanıldıkları anlamına gelebilir mi? Muhtemelen cevap bu kadar basit değil.
Roma döneminden günümüze kalan diğer kaynaklarda da bu gizemli şekillerden bahsedilmediği için ne amaçla yapıldıkları sadece tahminler olarak kalıyor. Bugüne kadar 200’den fazla tarihçi, Roma dodekahedronunun 50’den fazla olası kullanım biçimi hakkında fikir ileri sürdü. Ancak tarihçiler arasında henüz bir uzlaşı yok.
Roma Dodekahedronu İle İlgili Bazı Teoriler
Bu güne kadar bulduğumuz nesnelerin üzerinde yer alan deliklerin çapları birbiri ile aynı değil. Ayrıca her dodekahedron farklı biçimde tasarlanmış durumda. Ortak olan şey, hepsinin beşgen yüzlerinin köşelerinde beş küresel topuz bulunması. Bu gibi farklılıklar da ne amaçla yapıldıklarını tahmin etmeyi zorlaştırıyor.
Ayrıca, bu şekillerin bir çoğunun arkeolojik kazılar yerine antik eserlerin satıldığı yerlerde bulunması da bağlamda sorunların yaşanmasına neden oluyor. Aşağıda ne amaçla kullanıldıklarına dair ileri sürülen teorilerden bazılarına göz atalım.
- Günümüzde varlığını bilmediğimiz bir oyun için özel bir zar türü.
- Kelt inanışı ile ilgili büyülü olduğu düşünülen bir nesne.
- Dönemin çocukları için bir oyuncak.
- Balık ağları için bir ağırlık.
- Sahte paraları tespit etmek için bir cihaz.
- Varlığından haberdar olmadığımız, bir tür müzik aleti.
- Mesafeleri tahmin etmek ve özellikle askeri amaçlarla araziyi araştırmak için kullanılan bir tür ölçüm aracı.
- Savaş alanındaki nesnelerin boyutunu ve uzaklığını tahmin etmek için kullanılan bir ölçüm aracı
- İlkbahar ve sonbahar ekinokslarını ve/veya buğday ekimi için en uygun tarihi belirlemek için bir nevi takvim.
- Bir mumluk. (Kurtarılan nesnelerden bir veya ikisinde mum kalıntısı vardı.)
- Özellikle eldiven örnek için kullanılan bir örgü aleti. (Bu, İmparatorluğun daha sıcak bölgelerinde neden bu on iki yüzlü şekillerden bulunmadığını açıklar.)
- Su borularını kalibre etmek için bir gösterge.
- Falcılık için kullanılan astrolojik bir cihaz. (1982’de Cenevre’de bulunan bir dodecahedron üzerinde zodyakın 12 işaretinin Latince isimleri yer alıyordu.)
Çözümü Zor Bir Arkeolojik Gizem
Gördüğünüz gibi teoriler çeşitli. Elimizdeki bilgi hazinesine rağmen, bu 2.000 yıllık geometrik şekillerin ne işe yaradığını ve önemini anlamakta zorlanıyoruz. Ayrıca 1960’larda arkeologlar, Güneydoğu Asya’daki Deniz İpek Yolu boyunca, daha küçük ve altından yapılmış benzer nesneler buldular. Tahmin ettiğiniz gibi, bu işleri biraz daha karıştırdı.
Belki de hiçbir özel kullanım amaçları yoktu. Sadece dekorasyon amaçlı olarak kullanılmaktaydı. Bilemiyoruz. Sonuç olarak, günümüzde arkeolojinin gizemlerinden biri haline gelen bu küçük toplarının sırrını belki de hiçbir zaman anlayamayacağız. Ayrıca göz atmak isterseniz: Antik Romalılar Oyunlarında Neden Orantısız Zarlar Kullandılar?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Mysterious dodecahedrons of the Roman Empire; yayınlanma tarihi: 30 Haziran 2021; Bağlantı: https://bigthink.com/
- Roman Dodecahedron: History’s Mystery; Yayınlanma tarihi: 13 Mayıs 2022; Bağlantı: https://www.amusingplanet.com/
- What is a Roman Dodecahedron?; Bağlantı: https://www.historicmysteries.com/roman-dodecahedron/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
