Geometride dodekahedron, düzgün on iki adet yüzü olan üç boyutlu şekildir. Roma dodekahedronu ise on iki kenarlı içi boş nesnelerdir. Bugüne kadar bu nesnelerden yaklaşık 130 tane bulundu. Ne işe yaradıklarını da henüz kimse bilmiyor.
Roma döneminden kalma bu nesnelerin ilki 1739 yılında İngiltere’de ortaya çıktı. O zamandan beri yapılan kazılarda Kuzey ve Batı Avrupa’da bu nesnelerden 130 tane kadar daha bulundu. Keşfedilen çoğu dodekahedron, boyut olarak 4 ila 11 santimetre aralığında ve ağırlık olarak 35 ila 580 gram arasında değişiyor.
Yani şu ana kadar bulunan bu geometrik nesnelerin boyutunda, metal bileşimlerinde ve hatta işçilik düzeyinde bir tekdüzelik yok. Tek ortak özellikleri çoğunun beşgen yüzlere ve on iki kenara sahip olmaları. İşin ilginç tarafı, bu gizemli nesneler hakkında neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz. Ayrıca bazı buluntularda balmumu kalıntıları vardı. Bu, onların şamdan tutucu olarak kullanıldıkları anlamına gelir mi? Muhtemelen cevap bu kadar basit değil.
Roma Dodekahedronu Ne Amaçla Kullanılıyordu?
Roma döneminden günümüze kalan diğer kaynaklarda da bu gizemli şekillerden bahsedilmediği için ne amaçla yapıldıkları sadece tahminler olarak kalıyor. Bugüne kadar 200’den fazla tarihçi, Roma dodekahedronunun 50’den fazla olası kullanım biçimi hakkında fikir ileri sürdü. Ancak tarihçiler arasında da henüz bir uzlaşı yok.
Bulduğumuz nesnelerin üzerinde yer alan deliklerin çapları da birbiri ile aynı değil. Ortak olan şey, hepsinin beşgen yüzlerinin köşelerinde beş küresel topuz bulunması. Bu gibi farklılıklar da ne amaçla yapıldıklarını tahmin etmeyi zorlaştırıyor. Aşağıda ne amaçla kullanıldıklarına dair ileri sürülen teorilerden bazılarına göz atalım.
- Günümüzde varlığını bilmediğimiz bir oyun için özel bir zar türü.
- Dönemin çocukları için bir oyuncak.
- Balık ağları için bir ağırlık.
- Sahte paraları tespit etmek için bir cihaz.
- Varlığından haberdar olmadığımız, bir tür müzik aleti.
- Savaş alanındaki nesnelerin boyutunu ve uzaklığını tahmin etmek için kullanılan bir ölçüm aracı
- İlkbahar ve sonbahar ekinokslarını ve/veya buğday ekimi için en uygun tarihi belirlemek için bir nevi takvim.
- Özel bir örgü aleti.
- Su borularını kalibre etmek için bir gösterge.
- Falcılık için kullanılan astrolojik bir cihaz.
Çözümü Zor Bir Arkeolojik Gizem
Sonuç olarak arkeologlar ve halk tarafından bu nesnelerin ne olabileceğine dair çok sayıda öneri var. Elimizdeki bilgi hazinesine rağmen, bu geometrik şekillerin ne işe yaradığını ve önemini anlamakta zorlanıyoruz. Eğer bunlar önemli nesneler olsaydı, arkeolojik kayıtlarda bağlamsal kanıtları da bulmayı beklerdik. Ancak antik Roma metinlerinde veya resimlerinde bu 12 kenarlı, içi boş nesnelerden hiçbir biçimde bahsedilmiyor.
Konunun tekrardan gündeme gelmesinin nedeni de Haziran 2023’te, İngiltere’nin Doğu bölgesinde yapılan bir kazıda bu nesnelerden oldukça iyi korunmuş durumda, bir tane daha bulunması. Yapılan analizler sonucunda da nesnenin bileşiminin çoğunlukla bakır alaşımı (%75), kalay (%7) ve kurşun (%18) karışımı olduğu ortaya çıktı.
Sonucunda bunları yapmak için yetenekli bir usta gerekirdi. Ayrıca hemen hepsi bakır alaşımından yapılmışlardı ve kullanılan metal nedeniyle oldukça da değerliydiler. Ancak kesin olarak ne işe yaradıklarını hiç kimse henüz bilmiyor. Günümüzde arkeolojinin gizemlerinden biri haline gelen bu küçük toplarının sırrını belki de hiçbir zaman anlayamayacağız. Ayrıca göz atmak isterseniz: Antik Romalılar Oyunlarında Neden Orantısız Zarlar Kullandılar?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Mysterious dodecahedrons of the Roman Empire; yayınlanma tarihi: 30 Haziran 2021; Kaynak site: Big Think. Bağlantı: Mysterious dodecahedrons of the Roman Empire/
- Roman Dodecahedron: History’s Mystery; Yayınlanma tarihi: 13 Mayıs 2022; Bağlantı: Roman Dodecahedron: History’s Mystery
- Beautifully crafted Roman dodecahedron discovered in Lincoln – but what were they for? Yayınlanma tarihi: 2 Mayıs 2024.Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Beautifully crafted Roman dodecahedron discovered in Lincoln – but what were they for?
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
