Sakin ve durgun bir denizde seyir halindeyken birden bire ortaya çıkan ve bir gemiyi kolayca alabora eden devasa dalgalar filmlerde ve efsanelerde sıklıkla karşımıza çıkar. Bir çoğumuz bu dalgaları hayal ürünü sansak da aslında gerçektir. Rogue dalgaları, haydut dalgalar, ölümcül dalgalar gibi farklı isimler ile anılan bu dalgalar gerçekten de denizcilerin korkutucu rüyasıdır. Üstelik işin ürkütücü tarafı bu dalgaların sayısının ve yüksekliğinin son yıllarda artış göstermesidir.
Yirmi birinci yüzyılda fizikçilerin okyanus yüzeyi hakkında tam bir anlayışa sahip olmaması şaşırtıcı gelecektir. Ancak haydut dalgaların neden ve nasıl ortaya çıktığı tam olarak açık değildir. İlk olarak 1826 yılında Fransız kaşif ve deniz subayı Kaptan Dumont d’Urville, yüksekliği 30 metre (yaklaşık olarak 10 katlı bir binanın yüksekliği) civarında olan dalgalar bildirdiğinde, kendisi ile alay edilmişti.
Ancak, günümüzde aşırı yüksek dev dalgaların beklenenden çok daha yaygın olduğunu biliyoruz. Peki bu dalgalar nasıl oluşur? Onları çok daha iyi bilinen gelgit dalgası veya tsunamiden ayıran şey nedir? Öğrendiğimiz bilgileri paylaşalım.
Rogue dalgaları adı verilen dev dalgalar nasıl ve neden oluşuyor?
Aslında başlıktaki sorunun cevabını tam olarak bilmiyoruz. Ancak bu oluşuma sebep olan bazı aşamalar var. Bir teori bu dev dalgaların iki farklı fırtınadan gelen dalgaların üst üste binmesi sonucunda ortaya çıktığını ileri sürüyor. Sonuçta, dalgalar farklı hızlarda hareket eder ve farklı genliklere sahiptir. Bazen bu dalgalar birleşir. Bu durumda da dalgalar birbirini güçlendirecektir.
Bir dalga şekli düşünün. Tepe noktası 1 ve en alt noktasını da -1 olsun. Bu durumda benzer bir dalga bu dalga ile birleşirse tepe noktası 2 ve en alt noktası -2 olacaktır. Bu da dev dalgalar anlamına gelecektir. Bununla birlikte bu teori sakin bir okyanusta bu dalgaların neden oluştuğunu tam olarak açıklamıyor. Bu nedenle dev dalgaların oluşumuna bazı ek faktörlerin de etki ettiği bilinmektedir. Daha güçlü rüzgarlar daha fazla dalga ve bu da daha yüksek dev dalgalar anlamına geliyor.
Bu ek faktörlerin arasında deniz tabanındaki düzensizlikler ve elbette rüzgarlar yer alıyor. Bu dalgaların yüksekliklerinin önceki yıllara göre artmasının nedenlerinden birisinin de iklim değişikliği olduğu düşünülüyor. Bu arada bu dalgalar tsunami dalgalarından farklıdır. Tsunami dalgaların nedeni bellidir. Bu daha çok bir deprem veya bir su altı yanardağı aktivitesi ile ilgilidir.
Bu dalgalar genellikle okyanuslar ve açık denizlerde denizcilerin karşısına çıkıyor. Bir dalga dediğimiz zaman aklımıza fizik ve beraberinde de matematik geldiği için bu dalgalar çeşitli denklemler yardımı ile modellenebiliyor. Bu da dalgaları laboratuvar ortamında çalışmayı mümkün kılıyor.
Şimdiye Kadar Ölçülen Dev Dalgalar Nelerdir?
Tsunamilerden farklı olan bu dalga tipi, ilk olarak 1995 yılında Norveç kıyılarında tespit edildi. ‘Draupner dalgası’ olarak bilinen bu dalga, 25,5 metre boya sahipti. Dalganın etrafındaki diğer dalgalarsa 12 metrelik, yani yarısından biraz daha az büyüklükteydi.
Kuzey Denizi’ndeki yüksek dalgalar olağandışı olmasa da, bu dalga okyanusun o bölümünde şimdiye kadar ölçülenlerden iki kat daha yüksekti. Draupner dalgası ölçülene kadar bilim insanları daha önceki dev dalgalar ile ilgili bildirimlere rivayet gözüyle yaklaşıyorlardı. Ancak bu dalga tüm şüpheleri dindirdi.
Dalgaların büyüklükleri aslında etrafındaki dalgaların boyutu ile de ilişkilidir. Örneğin Kasım 2020’de ölçülen bir başka dev dalga, yaklaşık 17,6 metre boya sahipti. Ancak etrafındakiler dalgalar yalnızca 6 metre boyundaydı. Yani bu dalga ve diğer dalgalar arasında fark 11 metreden fazlaydı. ‘Ucluelet’ ismi verilen 17,6 metrelik bu dalga, bugüne kadarki en aşırı dev dalga olarak kayıtlara geçti.
Sonuçta doğanın gücü karşısında çaresiziz. Yapabileceğimiz tek şey nedenini öğrenmek ve tedbir almaya çalışmak. Gemilerin ve can kayıplarının sorumlusu haydut dalgalar olduğundan, bilim insanları bu tür dalgaları önceden tahmin etmenin ve önlemenin yollarını aramaya devam ediyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Rogue waves: from a sailor’s nightmare to scientific acceptance; yayınlanma tarihi: 6 Mart 2022; Bağlantı: https://interestingengineering.com/
- 4-story rogue wave that randomly appeared in the Pacific Ocean is the ‘most extreme’ ever detected; yayınlanma tarihi: 15 Şubat 2022; Bağlantı: https://www.livescience.com/
- Rogue waves occurring less but ‘becoming more rogue’; yayınlanma tarihi: 21 Mart 2018; Bağlantı: https://www.bbc.com/
Dip Not
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım
Matematiksel
