Bernoulli ailesi, matematik ve fizik alanında derin izler bırakmış, bilime yön vermiş bir hanedandı. İsviçre’de yaşayan bu aile, üç nesil boyunca en az sekiz ünlü matematikçi yetiştirerek modern matematiğin gelişiminde önemli bir rol oynadı.
Bernoulli’ler, diferansiyel analiz, geometri, mekanik, balistik, termodinamik, hidrodinamik, optik, esneklik, manyetiklik, astronomi ve olasılık teorisi gibi birçok alanda çalışmalar yaptı. Ancak Bernoulli adı yalnızca bilimsel başarılarıyla değil, aynı zamanda aile içindeki rekabet, kıskançlık ve çekişmelerle de anılır.
Jacob Bernoulli (1654–1705)
Bernoulli ailesinin bilim dünyasındaki serüveni, 17. yüzyılın sonlarında Jacob Bernoulli ile başladı. Asıl adı James (Jacques) Bernoulli olan Jacob, Niklaus Bernoulli’nin en büyük oğluydu. Ailesi, baharat ticaretiyle uğraşan ve Basel’de önemli bir konumda bulunan bir tüccar sınıfına mensuptu.
İlk olarak Basel Üniversitesi’nde teoloji ve felsefe eğitimi aldı, ancak René Descartes ve Blaise Pascal’ın eserlerini okumasıyla matematiğe olan ilgisi giderek arttı. 1687’de Basel Üniversitesi’nde matematik profesörü oldu ve döneminin en büyük matematikçileriyle yazışmalar yaptı.
1680’lerin ortalarında küçük kardeşi Johann’a matematik öğretmeye başladı. Başlangıçta ortak çalışmalar yapan iki kardeş, daha sonra büyük bir anlaşmazlık yaşadı ve bir daha hiç konuşmadılar. Jacob Bernoulli, 1705 yılında tüberküloz nedeniyle hayatını kaybetti.
Jacob Bernoulli, özellikle olasılık teorisi ve kombinatorik alanlarında yaptığı çalışmalarla tanınır. 1713 yılında ölümünden sonra yayımlanan Ars Conjectandi (Tahmin Sanatı) adlı kitabında
- Beklenen değer (expected value) kavramını tanımladı,
- Büyük sayılar yasasını (law of large numbers) formüle etti,
- Bernoulli dağılımı ve Bernoulli denemeleri (Bernoulli trials) kavramlarını geliştirdi,
- Binom teoremini her rasyonel üs için kanıtladı.
Matematiğin birçok alanında öncü çalışmalara imza atan Jacob Bernoulli, ayrıca Brachistochrone problemini ilk kez ortaya koyarak, iki nokta arasındaki en hızlı düşüş eğrisini buldu. Ayrıca, matematiksel sabit e’nin keşfi ile tanınır.
Johann Bernoulli (1667–1748)
Jacob Bernoulli’nin küçük kardeşi olan Johann Bernoulli de aynı zamanda kendi matematik mirasını da oluşturdu. Özellikle kalkülüsün gelişiminde büyük rol oynadı ve zamanının en üretken matematikçilerinden biri oldu. Matematiksel yetenekleri o kadar güçlüydü ki, Gottfried Leibniz ile mektuplar üzerinden akademik tartışmalar yaptı. Isaac Newton’un en büyük rakiplerinden biri oldu.
1690 yılında Basel Üniversitesi’nden tıp doktorasını aldı. Ancak bu sırada Jacob ile arasındaki ilişki giderek kötüleşti. İki kardeş, birbirlerinin başarılarını kıskanıyor ve sürekli bir rekabet içinde bulunuyordu. 1694 yılında Johann, Groningen Üniversitesi’nden teklif aldı ve Basel’den ayrıldı.
Bu ayrılıktan sonra Jacob ile bir daha hiç konuşmadı ve ancak 1705 yılında Jacob’un ölümünden sonra Basel’e döndü. Jacob’un boşalan profesörlük makamını devralarak kariyerinin geri kalanında Basel Üniversitesi’nde Matematik Profesörü olarak görev yaptı.
Johann Bernoulli, yalnızca kendi çalışmalarıyla değil, aynı zamanda öğrencileriyle de matematik tarihine yön verdi. Leonhard Euler, Jean le Rond d’Alembert, Pierre Louis Maupertuis ve Joseph Louis Lagrange gibi geleceğin büyük matematikçilerini yetiştirdi. Ayrıca, oğulları Daniel ve Johann II Bernoulli de aile geleneğini sürdürerek matematik dünyasında önemli yer edindiler.
Nicolaus Bernoulli II
Nicolaus Bernoulli II, 1695 yılında Basel’de doğdu ve Johann Bernoulli’nin en büyük oğluydu. Doğal olarak, Bernoulli ailesinin matematik geleneğini sürdürerek Basel Üniversitesi’nde matematik, hukuk ve felsefe eğitimi aldı. Olağanüstü bir yetenek olarak 13 yaşında üniversiteye başladı. 1715 yılında hukuk doktorasını tamamladı.
1719-1723 yılları arasında Padua Üniversitesi’nde matematik kürsüsüne başkanlık etti. Bu dönemde, babası Johann Bernoulli ile çalışarak araştırmalarına ve bilimsel yazışmalarına yardımcı oldu.
1725 yılında kardeşi Daniel ile birlikte, Rus Çarı Büyük Petro’nun daveti üzerine yeni açılan St. Petersburg Akademisi’nde öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı. Ancak, burdaki görevine başladıktan bir yıl bile geçmeden hastalandı ve hayatını kaybetti. Nicolaus Bernoulli II, erken yaşta kaybedilen büyük bir deha olarak hatırlanmaktadır.
Daniel Bernoulli (1700–1782)
Daniel Bernoulli, matematik ve fizik alanında önemli çalışmalar yapmış bir bilim insanıdır. Babası gibi tıp eğitimi de aldı ve 1721 yılında Basel Üniversitesi’nde tıp doktorasını tamamladı. Bilimsel ufkunu genişletmek için İtalya, Fransa ve Rusya’ya seyahat etti.
Leonhard Euler, Alexis Clairaut ve Christian Goldbach gibi dönemin önde gelen bilim insanlarıyla çalıştı. 1725 yılında St. Petersburg Üniversitesi’nde matematik profesörü oldu. 1733’te Basel Üniversitesi’ne dönerek anatomi ve botanik alanlarında da çalışmalar yaptı.
Daniel Bernoulli, en büyük ününü 1738’de yayımlanan Hydrodynamica adlı eseriyle kazandı. Bu kitapta, enerjinin ve momentumun korunumu prensiplerini akışkan hareketine uygulayarak bugün kendi adıyla anılan Bernoulli Denklemi’ni türetti.
Johann II Bernoulli: Ailenin Son Büyük Matematikçilerinden Biri
Johann II Bernoulli, 1710 yılında Johann Bernoulli’nin en küçük oğlu olarak dünyaya geldi. Ailesinin akademik mirasını devam ettirerek matematik ve hukuk eğitimi aldı ve eğitimini tamamladıktan sonra Avrupa’yı dolaşarak bilimsel çevrelerle temas kurdu.
Eğitimini tamamladıktan sonra, Basel Üniversitesi’nde profesör oldu, tıpkı ailesinin diğer birçok üyesi gibi. Matematik alanında önemli ödüller kazandı ve dönemin en büyük düşünürleriyle yazışmalar yaparak bilimsel gelişmelere katkıda bulundu.
Johann II, 1790 yılında hayatını kaybetti. Onun ardından ailenin son büyük matematikçileri olan iki oğlu, Bernoulli soyadını bilim dünyasında bir süre daha yaşattı. Ancak, Johann II’nin ölümüyle birlikte Bernoulli ailesinin matematikteki altın çağı sona ermiş oldu.
Sonuç Olarak
Bir aile dolusu dâhinin bilimin sınırlarını zorlaması fikri büyüleyici olabilir. Ancak Bernoulli ailesinin başarısı, yalnızca bireysel deha ile açıklanamaz; fırsat, zekâ ve rekabetin birleştiği mükemmel bir fırtınanın sonucu olabilir.
İster doğuştan gelen bir deha ister doğru zamanda doğru yerde olmanın getirdiği bir avantaj olsun, Bernoulli ailesi bilim dünyasında silinmez bir iz bıraktı. Onların hikâyesi yalnızca formüller ve teoremlerle sınırlı değil; aynı zamanda hırs, rekabet ve bilgiye duyulan bitmek bilmeyen açlıkla şekillendi. Belki de Bernoulli destanının asıl dahiliği tam olarak burada yatıyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Peiffer, Jeanne. (2006). Jacob Bernoulli, teacher and rival of his brother Johann. Journal Électronique d’Histoire des Probabilités et de la Statistique [electronic only]. 2.
- George G. Szpiro; The Secret Life of Numbers: 50 Easy Pieces on How Mathematicians Work and Think
- Plus 1000 — Mathematical lives; Kaynak site: PLus math. Yayınlanma tarihi: 1 Eylül 2017. Bağlantı: Plus 1000 — Mathematical lives
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
