Düşünce tarihi genellikle Antik Yunan geleneğinden başlatılarak günümüze getirilir. Bu süreç erkek filozofların hüküm sürdüğü bir zeminde yükselirken kadın filozofların adları nadiren gündeme gelir. Bu bağlamda felsefenin kurucularından kabul edilen Platon’un diyaloglarından birinde ana karakter olarak bir kadına yer vermesi kimileri için şaşırtıcı olabilir. Aşkın ve güzelliğin doğası üzerine Mantinea’lı Diotima ile yaptığı tartışmalar, Platon’un ünlü eserlerinden biri olan Sempozyum’da (Şölen) yer alır.
Diotima, Sokrates’e erosun ( sevgi / aşk kimi zaman ise dostluk) gizemlerini öğretmeyi vadeden bir öğretmendir. Fakat öğretisinden önce en çok tartışılan nokta onun bir kadın olmasıdır. Çünkü diyalogun yazıldığı dönemde hakim olan erkek egemen kültürde var olan bir kadındır. Üstelik de yedi bilgeden biri sayılan Sokrates’e bir şeyler öğreteceğini iddia etmektedir.
Mantinealı Diotima Kimdir?
Bu sorunun cevabı aslında tartışmalı. Kimisi onun kurgusal olduğunu, kimisi de gerçek bir kadın olarak Platon’un felsefesindeki değişmeyi simgelediğini düşünmektedir. Mantinealı Diotima’nın Arkadya’da bir rahibe olduğu varsayılmaktadır. Diotima, Platon’un diyaloglarında yer alan birkaç kadından biridir.
Diyaloglarda konuşmacı olarak yer almaz. Bunun yerine Sokrates onunla yaptığı konuşmaları dile getirir. Diotima adlı bir Yunan filozofunun Atina’yı ziyaret ettiği, Sokrates ile buluştuğu ve ona felsefe öğrettiğine dair kesin bir kanıt yoktur. Bununla birlikte, Platon’un diyaloglarındaki karakterlerin çoğunun gerçek insanlar olduğunu biliyoruz. Bu da Diotima’nın varlığını daha olası kılar.
Mantinealı Diotima karakteri, Platon’un Sempozyum diyaloğunda önemli bir rol oynar. Sempozyum, genellikle bir ziyafet ve içkiden sonra çeşitli felsefi konuları tartışan erkeklerin bir araya gelmesiydi. Ancak Platon’un Sempozyumu’nda temel bir fark vardı. Bu fikirleri metinde sunulan erkek düşünürlerle eşit statüye sahip bir kadındı.
Ev sahibi Agathon, sempozyumdaki kahramanlardan aşkın anlamı üzerine konuşmalar yapmalarını ister. Arkadaşının argümanlarını dinledikten sonra Sokrates, Mantinea’lı Diotima tarafından ‘aşk felsefesi’ konusunda eğitim gördüğünü belirtir. Onu bilge bir kadın, filozof ve rahibe olarak tanımlar.
Diotima’nın Aşk Merdiveni
Sokrates, Diotima’nın Mantineia’lı bilge bir kadın olduğunu ve eros hakkında en derin gizemlere sahip olduğunu belirtir. Sokrates, Diotima ile görüşmelerini aktarmaya devam eder. Ardından Diotima’nın merdivenini veya ‘aşk merdiveni’ni sunar. Platon’un aşk merdiveni veya Platon’un Eros merdiveni olarak da bilinen Diotima’nın Aşk Merdiveni, farklı aşk türlerinin felsefesidir.
Altı çeşit aşk vardır ve her tür bir merdivenin basamağına konur. Merdiven, başlangıçta saf fiziksel çekimden nihayet ilahi aşka bir yükseliş olarak sevginin yolunu temsil eder. Merdivende bir sonraki basamağa çıkabilmek için önceki basamağın öğretilerini iyi anlamak gerekir.
Birinci basamak, tek bir bedenin sevgisidir. Bu aşk belirli bir bedene duyulur. Fiziksel özelliklere duyulan bir arzudur. İkincisi, tüm güzel bedenlerin sevgisidir. Kişi, tüm bedendeki güzelliği görür ve farklılıkları sevmeyi öğrenir. Üçüncüsü, nefs sevgisidir. Bu, fiziksel özelliklerin bir kenara bırakıldığı, manevi ve ahlaki güzelliğin sevgiyi tetiklediği aşamadır. Bu adımda kişi güzel beyinlere aşık olacaktır. Dördüncüsü, kanunlara ve kurumlara duyulan aşktır.
Ardından beşincisi, genel olarak bilgiye duyulan aşktır. Altıncısı ise aşkın kendisine duyulan aşktır. Kişi, güzelliği kendi biçiminde görür ve aşkın güzelliğini olduğu gibi sever. Her özel güzel şey, bu formla bağlantısı nedeniyle güzeldir.
Mantinea’lı Diotima’dan Ne Öğrenmeliyiz?
Diotima; Sokrates ile yaptığı tartışmada, kendinden emin bir şekilde, “Elbette haklıyım!” der ve onun argümanına ayak uyduramadığını vurgular. Sokrates, “Bilge Diotima, söylediğin şey gerçekten doğru mu?” diye sorduğunda, “Başarılı sofistler gibi, “Bundan emin olabilirsin, Sokrates” diye ekler.
Felsefe tarihinde böylesine önemli bir zamanda böylesine güçlü bir kadının potansiyel olarak mevcut olması, her yerdeki kadın filozoflara bir çağrı niteliğindedir. Kurgusal olsun ya da olmasın, Antik Yunandan çok da farklı olmayan bir biçimde günümüzde de hakim olan erkek egemen söylem içinde, Diotima yeni bir felsefe yapma tarzını öğretir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Rebecca Buxton; The Philosopher Queens: The lives and legacies of philosophy’s unsung women; ISBN-10 : 178352801X
- Sezgi Durgun; Düşünce tarihine alternatif yaklaşımlar; https://dergipark.org.tr/
- Esra Çağrı Mutlu; Sokrates’in Öğretmeni Diotima; https://dergipark.org.tr/
- Diotima’s Ladder of Love; https://en.wikipedia.org
Dip Not
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konularda ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
