Dâhiler de Hata Yapar: Güney Denizi Balonu Ve Newton’un Borsada Batışı

Isaac Newton, yaşamış en zeki insanlardan biriydi. Ancak akıllı bir fizikçi olmakla akıllı bir yatırımcı olmak arasında büyük bir fark vardı. Ne yazık ki Newton borsada parasını kaybedince, bunu zor yoldan öğrendi.

Ekonomik olaylarda eşyanın tabiatını, zaman ve mekân içinde değişmeyen mutlak bir bilgi olarak ortaya koymak kolay iş değil. Bunun nedenlerinden biri de, çok sayıda psikolojik, sosyolojik, kültürel değişkenden etkilenen ekonomik kararların kolaylıkla irrasyonel hale gelebilmesidir.

Sonuçta sadece rengini sevdiğimiz için pahalı bir araba satın alabiliriz. Yada taraftarı olmadığımız takımın hissesini inadına satabiliriz. Ayrıca sürünün bir parçası olarak bunları herkes yaptığı için de yapabilir ya da azınlık oyununa göre herkesin yaptığının tersini de yapabiliriz.

Sonucunda Newton’un da deneyimlediği gibi temelinde doğayı anlamak insanı anlamaktan çok daha kolaydı. Newton’un hazin hikâyesi, aslında iktisatçıların ve finansçıların ne kadar zor bir iş başarmaya çalıştığını da bizlere gösteriyor.

Isaac Newton da Borsayı Anlayamadı

Newton, genellikle temkinli bir yatırımcıydı. Parasının çoğunu çeşitli devlet tahvillerinde saklardı. Bunlar onun için düzenli bir gelir akışı sağlayan güvenilir, sorunsuz yatırımlardı. Aynı zamanda arada sırada Newton borsadan da hisse alırdı. Ancak bu konuda hiçbir zaman fazla hırslı davranmazdı. Newton’un borsa konusundaki deneyimsizliği onun büyük kayıplar yaşamasına neden olacaktı.

Ağustos 1720’de Sir Isaac Newton bir seçimle karşı karşıya kaldı. Londra borsasının eşi benzeri görülmemiş bir patlamayla yükseldiği bir yıldı. South Sea Company (Güney Denizi Şirketi) çıkıştaydı. Newton zaten bu şirketin hisselerine bir miktar yatırım yapmıştı. Ancak artış sürüyordu. Acaba daha fazla hisse almalı mıydı?

Sonuçta, bu şirketin hisseleri Ocak ayından itibaren sekiz kat artmış ve binlerce kişi zengin olmuştu. Elbette her yatırımcı hata yapar. Ama Newton sıradan biri değil. Yaşayan en büyük matematikçiydi; zaman içindeki değişimi, riski derinlemesine düşünebilir hatta hesaplayabilirdi. Ve sonunda kararını verdi, tüm devlet tahvillerini bozdurdu ve hepsini South Sea Company hisselerine yatırdı. Bu Newton’un en önemli hatasıydı.

Güney Denizi Şirketi Balonu Nedir?

Güney Denizi Balonu, dünyanın ilk finansal çöküşü, dünyanın ilk saadet zinciri, spekülasyon çılgınlığı ve insanların ‘grup düşüncesi’nin tuzağına düştüğünde neler olabileceğinin feci bir örneği olarak adlandırılmaktadır. Isaac Newton’un kendisi de dahil olmak üzere dönemin en büyük düşünürlerinden bazılarının buna yenik düştüğü bilinmektedir.

Dünya tarihinde ilk görülen spekülatif balon 1600’lı yıllarda yaşanan Lale Çılgınlığı balonudur. Lale çılgınlığını izleyen bir başka spekülatif balon, 1720’lerdeki Güney Denizi Balonu olmuştur. ( Öncesinde okumak isterseniz: Lale Çılgınlığı: Tarihin İlk Ekonomik Balonunun Hikayesi)

1711 ‘de, Güney Amerika’nın etrafındaki sulardaki yani Güney Denizi’ndeki tüm ticaret “hakları”nı satın alan bir şirket kuruldu. Bu şirketin kuruluşunun arkasındaki ana unsur, İngiltere muhafazakâr parti hükümetinin ulusal borçlarını organize etmeye yardımcı olmaktı.

İspanya Veraset Savaşı (1701-1714) sırasında ekonomik sıkıntı içine giren İngiltere hükümeti Güney Denizi Şirketinden, Güney Amerika kolonilerinde sınırsız ticaret hakkı vermesi karşılığında ulusal borçları karşılamasını istemişti. Güney Denizi Şirketi yöneticileri ise bunu kabul edecekti.

Hem hükümeti destekleyen bir konumda olması hem de hisse senedi ihracına gitmesi yatırımcılar tarafından olumlu karşılanacaktı. Devamında da şirketin hisse senetlerine büyük ilgi gösterilecekti. İnsanlar Güney Amerika’dan altın ve gümüş cevherlerinin Avrupa’ya geleceğini beklemeye başlamıştı. Gerçekçi olmayan bu bekleyiş hisse senedi balonunun büyümesine yol açacaktı.

Yatırımcılar Güney Denizi Şirketi’nin, büyük ölçüde kötü yönetimi yüzünden, çok fazla şey vadedip çok az şey verdiğini, gemilerinin kaybolup yüklerinin çürüdüğünü fark etmemişti. Aslında İngiltere ve İspanya arasındaki savaş, ticareti oldukça yavaşlatmıştı. Ancak ticaretin kötü gidişatını dikkate almayan yatırımcılar hisse senedi almaya devam edecekti. Bu kişilerden birisi de Isaac Newton’du.

Bu şirket pratikte herhangi bir faaliyette bulunmamıştı. Ancak buna rağmen hisseleri bir yıldan az bir sürede %900’den fazla arttı. Hızlı son geldi elbette, iyice şişen balon 1720’de patladı.

Newton Borsada Neden Battı?

Ancak İspanya Veraset Savaşı 1713’te Utrecht Antlaşması ile sona erdiğinde, beklenen ticaret patlaması olmadı. Bunun yerine İspanya, İngiltere’ye yalnızca sınırlı miktarda ticarete izin verdi. Devamında öncelikle yöneticiler ardından onları gören yatırımcılar hisselerini satmaya başlayacaklardı.

Sonuç olarak, fiyatlar hızlı bir biçimde düşüşe geçecekti. Güney Denizi Şirketi’nin hisseleri 31 Ağustos 1720’de 775 pound, Ekim’de 290 pound, Kasım ayında ise 150 pounda kadar geriledi. Balonun patlaması ile oluşan kriz, birçok kişinin varlığını kaybetmesine neden oldu.

Newton’un borsa da kaybı yaklaşık 20.000 sterlin yani bugünün parasıyla 4 milyon dolar kadardı. Newton’un kaybının bu denli büyük olmasının sebebi de balonun patlama seviyesine yaklaştığı noktalarda alımlarını artırmış olmasıydı. Bu miktar onun hayatı boyunca kazandığı ve biriktirdiği servetinin neredeyse tamamıdır.

Newton hafife alınacak bir insan değildi. Bazı yatırımcılar, örneğin Archibald Hutcheson adında bir Parlamento üyesi riski Mart ayı gibi fark etmişti. Sonrasında bazı hesaplamalar yayınlamış ve halkı uyarmıştı. Newton’un bu hesaplamaları anlamaması mümkün değildi. O zaman neden servetini kurtarmamıştı?

Benjamin Graham’ın klasikleşen kitabı Akıllı Yatırımcının (The Intelligent Investor) adlı kitabında Newton’ın Güney Denizi Balonu ile ilgili küçük bir not yer alıyor. Notta, Newton’un söylediği rivayet edilen şu sözlere yer veriliyor: Gök cisimlerinin hareketlerini hesaplayabiliyorum, ama insanların çılgınlıklarını hesaplayamıyorum.

Sonuç Olarak;

Newton’un hatası için basit bir açıklaması vardı. Kritik anda, bilincini kaybetmişti. Daha doğrusu etrafındakiler kaybetmiş, o da onlara uymuştu. Bu küçük hikaye, Newton’un zeki olmasına rağmen mantıksız hareket eden kalabalığın ardından giderek, sürü psikolojisinin etkisinde kaldığını gösteriyor.

Ayrıca söylediği rivayet edilen o meşhur söz de yaklaşık 300 yıl geçmesine rağmen akıllardan çıkmıyor. Devamında göz atmanız için: Sürü Psikolojisi Nedir? İnsanlar Neden Başkalarını Taklit Edecek Biçimde Hareket Ederler?

Kaynaklar ve ileri okumalar

• Investors Have Been Making the Same Mistake for 300 Years; https://www.theatlantic.com
• Isaac Newton was a genius, but even he lost millions in the stock market. Yayınlanma tarihi: 10 Kasım 2017; Bağlantı: https://www.businessinsider.com/
• Altınırmak, S. & Eyüboğlu, A. (2016). Ekonomik Krizlerin Nöroekonomi Kavramı Çerçevesinde Değerlendirilmesi . Muhasebe ve Finansman Dergisi , (72) , 67-82 . DOI: 10.25095/mufad.396720

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel