Binlerce yıl boyunca Nilometre, yıllık sel mevsimi boyunca bir nevi cetvel gibi kullanılarak, Nil Nehri’nin su seviyesini ölçtü.
Dünyanın en uzun nehirlerinden bereketli Nil, kadîm Mısır medeniyetinin de ortaya çıkmasında oldukça önemli bir rol oynamıştı. Onun için de bazı tarihçiler Mısır’ı Nil’in hediyesi olarak görmüşler, Mısır arazisinin tamamen ekildiği takdirde dünyanın doyacağını düşünmüşlerdi.
Nil Nehri bir çok açıdan bulunduğu bölgenin ekonomisini destekliyordu. Geçim kaynağı daha çok tarıma dayalı olan Antik Mısırlıların yaşamları bu nehre adeta bağımlıydı. Sonucunda her yıl milyonlarca ton alüvyon deltadaki tarım arazilerinin gübrelenmesine yardımcı oluyordu.
Nil Nehri aynı zamanda bir otoban görevi de görüyordu. 19. yüzyıla kadar bölgede kara yoluyla yolculuk neredeyse bilinmiyordu. Ülke çapında insan ve mal taşımanın ana yolu gemiler ve teknelerdi. Kısacası Nil nehri yaşamın merkezinde yer alıyordu. Bu nedenle suların artması ya da azalması herkes için önemli bir olaydı.
Nil nehri aynı zamanda ülke ekonomisinin de belkemiğini oluşturuyordu. Nil’in yıllık sel mevsimi Temmuz’dan Ekim’e kadar sürüyordu. Su seviyesi Ağustos ayı sonlarında zirveye ulaşıyor sonrasında da azalmaya başlıyordu. Bu süreçte ne kadar vergi toplanacağı, gıda fiyatlandırması su seviyesine göre ayarlanıyordu. Tüm bu süreçte de en güvenilir ölçüm aleti Nilometre idi.
Nilometrenin önemi, Mısır’ın fethedilmesinden sonra bile kullanılmaya devam edilmesinden anlaşılmaktadır. Aslına bakılırsa Nilometre, ancak 20. yüzyılda Asvan Barajı’nın tamamlanmasıyla gereksiz hale gelmiştir.
Nilometre Nasıl Çalışıyordu?
Aslında birden fazla türde nilometre vardı. Ancak temelinde büyük kireç taşı bloklardan yapılmış, içine merdivenle inilen dairesel bir kuyuydu. Kuyunun dibinde devasa bir ölçüm çubuğu ve çubuğun üzerinde herhangi bir zamanda su seviyesinin nerede olduğunu gösteren işaretler vardı. Bir kaç yerden de suyun içeri girmesi sağlanmıştı.
Nilometre’de ölçüm yapan kişiler suyun seviyesini tespit ediyor ve görevlilere rapor ediyorlardı. Yalnızca rahiplerin ve yöneticilerin, nilometreleri izlemesine izin verilirdi. Çünkü bu ölçümler ürün ve vergi miktarını hesaplamakta kullanılırdı. Çok su verimli bir hasat ile yüksek vergi, az su ise bunun tam tersini işaret ediyordu. Nilometrelerin genellikle tapınaklarda karşımıza çıkma sebebi de budur.
Her ne kadar günümüze çok fazla Nilometre kalmasa da Mısır’ın nilometrelerinin en ünlüsü Kahire’deki Rhoda (veya: Rawda) Adası’nda bulunmaktadır. Bu büyük yapı, rahiplerin, kralların ve yetkili kişilerin Nil’in hareketini ve su seviyesini izleyebildiği mermer bir sütun ve bir kuyudan oluşur. MS 861 yılında Abbasi Halifesi Mütevekkil’in emriyle inşa edilen bu yapı, Mısır’ın en eskisi olarak kabul edilmekte ve orijinal haliyle hala varlığını sürdürmektedir.
Rhoda Adası’ndaki nilometre bugün modernize edilmiş bir binada yer almaktadır. Nilometreler, 5.000 yıl önce bile su seviyelerini ölçmek için kullanılıyordu. Rhoda Adası’ndaki nilometre, ünlü gökbilimci Afraganus’un tasarımına dayanarak eski bir nilometrenin bulunduğu yere inşa edilmiştir. Konik çatı, 1825’te Fransız işgali sırasında yıkılan eski kubbenin yerini almıştır. .
Sonuç olarak
Nilometreler artık orijinal işlevini yerine getiremese de terk edilmiş değil. Bunun yerine hem kültürel miras hem de turistik cazibe merkezleri olarak yeni bir hayat buldular. Örneğin Roda nilometresi, Mısır hükümeti tarafından UNESCO Dünya Mirası Alanı olarak aday gösterildi. Şu anda Geçici Listede yer alıyor.
Yazının devamında ayrıca göz atmak isterseniz. Neom / The Line: Suudi Arabistan’ın Distopik Projesi Matematiksel Olarak da Sorunlu
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Nilometers: Ancient Egypt’s Ingenious Invention Used Until Modern Times. Yayınlanma tarihi: 21 Mart 2020. Kaynak site: Ancient Origins. Bağlantı: Nilometers: Ancient Egypt’s Ingenious Invention Used Until Modern Times
- Nilometer. Kaynak site: Atlas Obscure. Bağlantı: Nilometer
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
