Bir çok kişi tüm zekice icatların 20. yüzyılda ortaya çıktığını düşünür. Oysa ki arkeologların keşifleri bu konuda yanıldığımızı sık sık anımsatır. Bunun örneklerinden birisi de hakkında çeşitli teoriler üretilen ve gizemli nesne olarak nitelendirilen Bağdat Pili’dir.
Bağdat Pili 2000 yıl öncesine ait olduğu kabul edilen, kilden yapılı 14 santimetre uzunluğundaki bir çömlektir. Bu düzenek, içine konulan sıvının özelliğine göre düşük dozlarda elektrik üretme özelliğine sahiptir. Dünyanın hiçbir yerinde böylesi objeler bulunmaması sebebiyle, buluntunun bir pil olabileceği iddiası bazı çevrelerce bir sahte bilim ürünü olarak ele alınır. Bazı çevreler ise Bağdat pilinin bazı objeleri akım ile kaplamak yani elektro-kaplama amaçlı kullanıldığını düşünmektedir.
1936 baharının sonlarında, Irak Devlet Demiryolları Departmanı işçileri, Bağdat’ın dışındaki Khujut Rabu köyü yakınlarında şiddetli bir sel sonucunda açığa çıkan eski bir mezarlığı restore ediyorlardı. Bu esnada, ilginç, açık sarı renkli, pişmiş kilden bir vazo ortaya çıkardılar. Irak Müzesi küratörü Wilhelm König bu vazoyu incelemeye aldı. Yapılan analizler, içine sirke ya da şarap gibi asidik özellikli sıvılar konulduğunu, bu nedenle oluşmuş bazı aşınma izleri olduğunu gösterdi.
Bağdat Pili Gerçekten Bir Pil midir?
Sonunda bunun ne olabileceği sorusuna en şaşırtıcı yanıt geldi. Bütün parçalar bir araya getirilip ayrı ayrı incelendikten sonra, bunun ancak bir elektrik elemanı olacağı ileri sürdü. König bu pilin yapım tarihini MÖ 150 olarak tarihlendirdi. Zaman ve bulunduğu yeri göz önüne alarak MÖ ikinci yüzyılda Mezopotamya’ya egemen olan Part İmparatorluğu zamanına ait olduğunu söyledi.
Bununla birlikte, vazosunun stili nedeniyle, İran’ı MS 224’ten 651’e kadar yöneten Sasani İmparatorluğu dönemine de ait olabileceği de söyleniyor. Yine de bu, İtalyan fizikçi Alessandro Volta’nın 1799’da ilk elektrik pilini resmi olarak icat etmesinden bin iki yüz ila bin beş yüz yıl önceydi.
Konu İle İlgili Pek Çok Araştırma Gerçekleşti
König’in teorisini 1954’te elektrik mühendisi olan Willard FM Gray düzeneği bir kopyası üzerinde test etti. Gray, elektrolit olarak bir bakır sülfat çözeltisi kullandı. Çalışmasında pil aracılığıyla ince bir gümüş tabakasını elektrolizle kaplamayı başardı.
Daha sonra akım üretmek için asidik bir elektrolit çözeltisi olarak şarap, limon suyu, üzüm suyu ve sirke kullandılar. Sonucunda da ve benzer sonuçlar elde edildi. Sonrasında 1960 yılında, Kuzey Carolina Üniversitesi’nden John B. Pierczynski, kendi kopyasında yüzde 5’lik bir sirke çözeltisi kullandı. On sekiz gün boyunca yarım volt elektrik üretti.
1978 yılında ise Mısır bilimci Dr. Arne Eggebrecht, üzüm suyuyla yaptığı deneyde 0.87 volt gerilim üretti. Bu deneylerden sonra benzeri birçok deney yapıldı. Bunun sonucunda kavanozların ortalama 0.8 ila 2 volt arasında bir gerilim ürettiği gözlemlendi.
Bu dönemlerde Yine Bağdat, Tel Asmar yakınlarında, dört toprak kavanoz daha bulundu. Her kapta bir demir çubuk ve tüm kavanozları birbirine bağlamak için dört bronz çubuk vardı. Bu düzeneğin pilin voltajını arttırmak için yapıldığı kabul edildi.
23 Mart 2005’te Discovery Channel’da yayınlanan, MythBusters’ın 29. bölümünde de bu konu ele alındı. Denemede 10 tane kopya düzenek birbirine seri biçimde bağlandı. Sonunda sistem, küçük bir elektrik çarpması sağlamaya yetecek güçte dört volt elektrik üretti. O zamandan bu yana farklı kopyaları üzerinde deneyler devam ediyor.
Bağdat Pili Ne İçin Kullanıldı?
Pilin yapılış amacıyla ilgili birden fazla teori mevcut. Arkeologların üzerinde anlaştığı herhangi bir teori yoktur. Ancak geniş çapta kabul gören tek açıklama, Bağdat Pilinin elektroliz kaplama için kullanıldığıdır. Elektroliz, kimyasal nitelikteki bir bileşiği elektrik akımı kullanılarak gerçekleştirilen ayrıştırma işlemine verilen bir addır. Elektroliz işlemi, elektrik akımın elektrolit içinde iletilmesi vasıtasıyla gerçekleşir. Yaygın olarak metalleri ayrıştırma işine yarayan bir uygulama olma özelliği taşır.
Elektroliz metal kaplama işinde oldukça yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem ile bakırı altınla kaplayıp süsleyerek herkesi onun bir altın olduğuna inandırabilirsiniz. Ancak bu teorinin de bazı sorunları var. Bu sorun bu olası pilin gücü ile ilgilidir.
Bu arada hatırlatalım. Kimi çevreler bu mekanizmanın bir pil olmadığı konusunda fikir yürütüyor. Bağdat Pilinin, parşömen ruloları korumak amaçlı olarak kullanıldığını ileri sürüyorlar. Bu hipoteze göre, demir çubuğun etrafına sarılmış rulo olurdu. Bu rulo daha sonra da bakır borunun içine yerleştirilirdi.
Sonuç olarak Bağdat Pilinin tam olarak ne için üretildiği konusunda kesin bilgi sahibi değiliz. Diğer eski pillerle birlikte teller veya iletkenler keşfedilirse, ne amaçla kullanıldığı hakkında daha net cevaplar verebileceğiz. 2003 yılında Amerika’nın Irak işgalini izleyen dönemde Irak Ulusal Müzesi’nin yağmalanması sonucu, burada saklanan Bağdat pili kayıplara karışmıştır. Henüz nerede olduğu bilinmemektedir.
Yazının bitiminde, Londra’daki British Museum’da bulunan, Roma döneminden kalma 1600 yıllık cam bir kadeh olan Lycurgus Kupası hakkında da bilgi edinebilirsiniz: Antik Nanoteknoloji Harikası: Lycurgus Kupası
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Baghdad Battery in the National Museum of Iraq; Bağlantı: https://www.atlasobscura.com
- The Mystery of the Baghdad Battery. Yayınlanma tarihi: 7 Haziran 2022; Bağlantı: https://www.discoveryuk.com/
Matematiksel
