Sayıları anlamak genellikle insana özgü bir yeti olarak görülür. Bunu bizi diğer hayvanlardan ayıran zekamızın ayırt edici bir özelliği olarak kabul ederiz. Ancak günümüzde bir çok hayvanın sayma yeteneğine sahip olduğunu yani matematik yapabildiğini biliyoruz.
edebildiklerini artık biliyoruz.
1900lerin başında, Berlin’de Clever Hans (Akıllı Hans) isimli bir at matematik yeteneğiyle tüm dünyanın ilgisini çekmeyi başardı. Bu hayvan ayaklarını yere vurarak sayı sayıyordu. Sonraları bilim insanları, aslında matematik yeteneği olmadığını, sadece gözlem yeteneğine sahip olduğunu fark ettiler.
Öyle ki bu hayvan kendisine soruyu soran kişinin cevabını bilmediği soruları doğru cevap veremiyordu. Çünkü aslında cevaba, karşısındakinin vücut dili ve yüz ifadelerinden yola çıkarak ulaşıyordu. Akıllı Hans bir asır önce sınavı geçememiş olsa da yakın zamandaki araştırmalar gösterdi ki bazı hayvanlar gerçekten “sayı algısına” ya da nesnelerin farklı miktarlarını ayırt edebilme yeteneğine sahip.
Hayvanlarda Sayı Algısı Var mı?
Bilim insanlarının incelediği hemen hemen her hayvan bir gruptaki farklı sayıdaki nesneleri veya bir dizideki sesleri ayırt edebiliyor. Bal arıları nektar kaynaklarına doğru giderken yol boyunca yerdeki işaretleri sayabiliyor. Aslanlar yakınlardaki bir başka sürüden gelen kükreme sesinden o sürüde kaç birey olduğunu tahmin edebiliyor. Devamında da sürüye yaklaşma veya ondan uzaklaşma arasında seçim yapıyor.
Sahra çöl karıncası, herhangi bir işaretten yoksun kumlu arazide yiyecek ararken yollarını takip etmek adımlarını sayıyor. Bu sayede yuvadan ne kadar uzaklaştıklarını hesaplayabiliyor. Bazı örümcekler ağlarına kaç avın yakalandığını takip ediyor.
Hayvanlar Temel Matematik Yeteneğine Sahip
İnsanlardan sonra sayısal yeteneği en yüksek olan canlıların primatlar olması şaşırtıcı olmasa gerek. Makak maymunları ekranda hızlıca gösterilen objeleri saymada, üniversite öğrencilerinin gösterdikleri başarının %80’ini gösterebiliyor.
şempanze, müthiş hafızasıyla tüm insanlara meydan okuyordu.
Son yirmi yılda yapılan titiz deneyler, çok küçük beyinlere sahip hayvanların bile sayısal bilişte inanılmaz başarılar sergilediğini kanıtlıyor. Birçok hayvanın sayma yeteneğine sahip olduğunu ancak sayıları yaklaşık olarak temsil edebildiklerini artık biliyoruz.
Sayı sezgisi doğuştan gelir ve yalnızca insana özgü değildir. Bu sayı sezgisine karşılık gelen yaklaşık sayı sistemi, matematik bilgimizin altında yatan çekirdek bilgi sistemlerinden birisidir. Yaklaşık sayı sistemi, sayıların kesin olmayan, bulanık bir temsilidir.
Bu durum sayılar arttıkça kendini daha çok gösterir. İlk sayılar birbirlerinden görece daha iyi ayırt edilebilirken, sayılar büyüdükçe gittikçe artan oranda birbirine karışmaya başlar. Küçükten büyüğe doğru sayıların sıralandığı bir sayı doğrusunda, büyük sayıların olduğu tarafın sıkıştırılarak birbirleri üzerine binmeye başladığını hayal edebilirsiniz. Ortaya lineer değil, logaritmik bir sayı temsili çıkar.
Kuşlardan sürüngenlere, memelilerden böceklere kadar çok farklı hayvanda sayı duyusu olduğunu gösteren deneyler vardır. Bu deneylerde gözlenen sayı yeteneklerinin yaklaşık sayı sistemiyle uyumlu olduğu görülür. Yaklaşık sayı sistemi ancak toplama, çıkarma, karşılaştırma gibi çok temel aritmetik işlemlerini “kabaca” yapmakta kullanılabilir.
Sembolik sayma doğuştan gelmez; sonradan öğrenilir. Bunun için belli bir eğitim gerekir. Amazon yerlileriyle yapılan antropolojik çalışmalar, sayı eğitimden yoksun olunduğunda, yetişkin insanların da yaklaşık sayıların ötesine geçemediğine kanıt sağlamaktadır. Detaylar için: ‘Anümerik’ İnsanlar: Bir Dilde Sayılar İçin Kelime Yoksa Ne Olur?
Sonuç Olarak;
Sonuç ne olursa olsun, bizim sayı algımız hayvan krallığında sadece bize özgü değil. Bilim insanları, doğanın neden bu kadar çok hayvana sayılar konusunda en azından temel bir beceri verdiğini ve bunun insanlarda var olan sayı duyusunun kökeni hakkında bize ne öğreteceğini henüz kesin olarak bilmiyorlar.
Aslında bu sadece hayvanlara özel bir yetenek bile değil. Ayrıca Sinekkapan bitkisi (Venus Flytrap) de sayabiliyor! Kısacası sadece hayvanlar değil bitkiler bile matematik yapabiliyor…
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Many wild animals ‘count’—and it helps them survive to another day; Yayınlanma tarihi: 30 Mart 2020. Bağlantı: Many wild animals ‘count’—and it helps them survive to another day
- Can Animals Count?; Yayınlanma tarihi: 3 Aralık 2017; Bağlantı: https://www.livescience.com
- Animals Count and Use Zero. How Far Does Their Number Sense Go?. Yayınlanma tarihi: Bağlantı: Animals Count and Use Zero. How Far Does Their Number Sense Go?
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
