Evrendeki en yaşlı yıldız HD140283 ya da yaygın adıyla Methuselah’tır. Gökbilimciler yıldızın yaşını yaklaşık 14,3 milyar yıl (evrenden daha yaşlı), artı eksi 800 milyon yıl olarak belirlediler. Bir de genç yıldızlar vardır. Üstelik genç olanı belirlemek daha da zordur.
Kozmosunun enginliğinde parıldayan sayısız yıldız arasında bazıları kozmosun ilk anlarını deneyimlemiş kadar yaşlı; bazıları ise henüz doğmuş birçok genç yıldız vardır. Doğmak kelimesini kullanıyoruz çünkü yıldızlar da bizler gibi doğarlar, büyürler ve ölürler.
Tıpkı bizler gibi her yıldızın ömrü birbiriyle aynı değildir. Ölümleri de aynı değildir. Kimi yıldızlar uzun uzun yaşar ve sonunda kırmızı bir cüceye dönüşür. Güneş’imiz gibi yıldızlar ömürlerinin sonuna doğru önce kırmızı bir dev olur ardından beyaz cüceye dönüşür; çok daha büyük yıldızlarsa süpernova patlamasıyla ölür.
Evrendeki En Genç Yıldız Hangisidir?
Yıldızlar, bulutsular olarak bilinen muazzam toz ve gaz bulutunun içinde doğarlar. Bulutsudaki bazı gaz kümeleri öylesine çok malzeme taşır ki kendi yerçekimleri tarafından çökmeye zorlanırlar. Çöken bir bulutsunun merkezindeki bu yerçekimi bugün protostar adını verdiğimiz şeyin oluşmasını sağlar.
Yıldızlara aslında enerji yaymaya başladıktan sonra yıldız diyebiliyoruz. Bundan önceki evrede protostar olarak adlandırılıyorlar. Embriyo evresinde diyebileceğimiz bu yıldızlar, çekirdeklerindeki hidrojeni, füzyon tepkimesiyle helyuma dönüştürürler.
Evrenimizdeki en genç yıldızı belirlemek zordur çünkü sürekli yeni yıldızlar oluşmaktadır. Ayrıca ışık hızının sınırlı olmasından ötürü bize göre yeni doğan bir yıldız aslında geçmişte doğmuş olmaktadır. Genç yıldızlar diğer yıldızlara göre daha fazla gaz jeti ya da gaz çıkışı yaparlar. Bu da daha fazla gaza sahip olduklarını, dolayısıyla da hala kütle artışı yaşadıklarını gösterir. Yaşanan gaz çıkışları yıldız yaşlandıkça sönmeye başlar. Böylece bilim insanları yıldızlardaki bu gaz çıkışına bakarak onların yaşını hesaplayabilmektedir.
Evrendeki Bilinen En Yaşlı Yıldız Evren’in Kendisinden Bile Eski Olabilir mi?
En genç yıldızın hangisi olduğunu tam olarak bilmesek de en yaşlı yıldızın hangisi olduğunu yazının başında da belirttiğimiz gibi biliyoruz. Bu yıldız Methuselah yıldızı bir diğer adıyla HD 140283.
Methuselah’ın yaş hesaplaması birçok tartışmaya yol açtı. Çünkü 2000 yılında yapılan ölçümlerde yıldızın 16 milyar yaşında olduğu tahmin edilmişti. Evrenimizin 13.8 milyar yıl yaşında olduğunu göz önüne alırsak Methuselah’ın büyük patlamadan önce oluşmuş olması gerekiyordu.
Bunun üzerine gökbilimciler, ölçümlerde hata olduğunu düşündüler. Çünkü eğer bir hata yoksa evren sandığımızdan daha önce oluşmuş olmalıydı. Gökbilimciler bu soru işaretlerini gidermek için 2013 yılında Methuselah’ın yaşını yeniden hesaplamaya karar verdiler.
Hubble Uzay Teleskobu’nu kullanarak gezegenimizden yaklaşık 190 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu yıldızın yaşını 14,3 milyar yıl artı eksi 800 milyon yıl olarak tahmin ettiler. Görüldüğü üzere bu ölçümde de Methuselah kozmostan daha yaşlıdır. Ancak eksi 800 milyon yıl bu tahmindeki olası hatayı dengelemek için eklenmiştir.
Methuselah Yıldızı Hakkında Ne Biliyoruz?
Methuselah çoğu yıldızdan daha parlak olan ancak yine de büyüklük, sıcaklık ve kütle bakımından anormal derecede büyük olan dev yıldızlardan daha az parlak olan bir alt dev (ing: subgiant star) yıldızdır. Büyük kütleli yıldızlar hidrojen rezervlerini tüketmeye başladıklarında alt dev fazına geçerler. Bu aşamada yıldızın parlaklığı, yaşını tahmin edebilmemize olanak sağlar. Daha sönük olan alt devler daha yaşlıdır. Methuselah kırmızımsı bir yıldızdır ve her geçen gün sönükleşmektedir.
Metal açısından fakir olan bu altdev ağırlıklı olarak hidrojen ve helyumdan oluşuyor ve çok az demir içeriyor. Böyle bir bileşim, yıldızın, helyum ve hidrojenin evrene hakim olduğu ve demirin yaygın hale gelmesinden önce ortaya çıkmış olması gerektiği anlamına geliyordu (ağır elementler ancak büyük yıldızlar onları çekirdeklerinde yarattığında ortaya çıktılar).
Mayıs 2021’de başka bir gökbilimci grubu Methuselah’ın yaşı ve kütlesine ilişkin en iyi tahminleri revize etti ve yıldızların zaman içinde nasıl değiştiğini modelledikten sonra yaşının 12 milyar yıl olduğunu buldu. Bu rakam onun yaşını daha makul bir seviyeye çekiyor ancak yine de evrendeki en yaşlı yıldız olma gerçeğini ortadan kaldırmıyor. Bu yazının devamında Gökyüzündeki En Parlak Yıldız Hangisidir? başlıklı yazımıza da göz atabilirsiniz.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- What’s the oldest star in the universe? What about the youngest? ; Bağlantı: What’s the oldest star in the universe? What about the youngest? | Live Science ; Yayınlanma tarihi: 22 Ekim 2022
- Tang, Jianling & Joyce, M.. (2021). Revised Best Estimates for the Age and Mass of the Methuselah Star HD 140283 using MESA and Interferometry and Implications for 1D Convection.
- Methuselah: The oldest star in the universe. Yayınlanma tarihi: 7 Mart 2022. Bağlantı: Methuselah: The oldest star in the universe
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
