Kozmosunun enginliğinde parıldayan sayısız yıldız arasında bazıları kozmosun ilk anlarını deneyimlemiş kadar yaşlı; bazıları ise henüz doğmuş birçok genç yıldız vardır. Doğmak kelimesini kullanıyoruz çünkü yıldızlar da bizler gibi doğarlar, büyürler ve ölürler.
Tıpkı bizler gibi her yıldızın ömrü birbiriyle aynı değildir. Ölümleri de aynı değildir. Kimi yıldızlar uzun uzun yaşar ve sonunda kırmızı bir cüceye dönüşür; Güneş’imiz gibi yıldızlar ömürlerinin sonuna doğru önce kırmızı bir dev olur ardından beyaz cüceye dönüşür; çok daha büyük yıldızlarsa süpernova patlamasıyla ölür.
Evrendeki En Genç Yıldız Hangisidir?
Yıldızlar, bulutsular olarak bilinen muazzam toz ve gaz bulutunun içinde doğarlar. Bulutsudaki bazı gaz kümeleri öylesine çok malzeme taşır ki kendi yerçekimleri tarafından çökmeye zorlanırlar. Çöken bir bulutsunun merkezindeki bu yerçekimi bugün protostar adını verdiğimiz şeyin oluşmasını sağlar.
Yıldızlara aslında enerji yaymaya başladıktan sonra yıldız diyebiliyoruz; bundan önceki evrede protostar olarak adlandırılıyorlar. Embriyo evresinde diyebileceğimiz bu yıldızlar, çekirdeklerindeki hidrojeni, füzyon tepkimesiyle helyuma dönüştürürler.
Evrenimizdeki en genç yıldızı belirlemek zordur çünkü sürekli yeni yıldızlar oluşmaktadır. Ayrıca ışık hızının sınırlı olmasından ötürü bize göre yeni doğan bir yıldız aslında geçmişte doğmuş olmaktadır. Genç yıldızlar diğer yıldızlara göre daha fazla gaz jeti ya da gaz çıkışı yaparlar. Bu da daha fazla gaza sahip olduklarını, dolayısıyla da hala kütle artışı yaşadıklarını gösterir. Yaşanan gaz çıkışları yıldız yaşlandıkça sönmeye başlar. Böylece bilim insanları yıldızlardaki bu gaz çıkışına bakarak onların yaşını hesaplayabilmektedir.
Evrendeki Bilinen En Yaşlı Yıldız Hangisidir?
En genç yıldızın hangisi olduğunu tam olarak bilmesek de en yaşlı yıldızın hangisi olduğunu biliyoruz: Methuselah yıldızı bir diğer adıyla HD 140283.
Methuselah’ın yaş hesaplaması birçok tartışmaya yol açtı. Çünkü 2000 yılında yapılan ölçümlerde yıldızın 16 milyar yaşında olduğu tahmin edilmişti. Evrenimizin 13.8 milyar yıl yaşında olduğunu göz önüne alırsak Methuselah’ın büyük patlamadan önce oluşmuş olması gerekiyordu.
Bunun üzerine gökbilimciler, ölçümlerde hata olduğunu düşündüler. Çünkü eğer bir hata yoksa evren sandığımızdan daha önce oluşmuş olmalıydı. Gökbilimciler bu soru işaretlerini gidermek için 2013 yılında Methuselah’ın yaşını yeniden hesaplamaya karar verdiler.
Hubble Uzay Teleskobu’nu kullanarak gezegenimizden yaklaşık 190 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu yıldızın yaşını 14.5 milyar olarak tahmin ettiler. Görüldüğü üzere bu ölçümde de Methuselah kozmostan daha yaşlıdır. Ancak bu tahminde de bazı hatalar olduğu düşünülüyor.
Methuselah Yıldızı Hakkında Ne Biliyoruz?
Methuselah çoğu yıldızdan daha parlak olan ancak yine de büyüklük, sıcaklık ve kütle bakımından anormal derecede büyük olan dev yıldızlardan daha az parlak olan bir alt dev (ing: subgiant star) yıldızdır. Büyük kütleli yıldızlar hidrojen rezervlerini tüketmeye başladıklarında alt dev fazına geçerler. Bu aşamada yıldızın parlaklığı, yaşını tahmin edebilmemize olanak sağlar. Daha sönük olan alt devler daha yaşlıdır. Methuselah kırmızımsı bir yıldızdır ve her geçen gün sönükleşmektedir.
Güneş’imiz Methuselah ile karşılaştırıldığında oldukça gençtir. Henüz 5 milyar yaşındadır ve bir 5 milyar yıl daha yaşanması beklenmektedir. Ancak her yıldız gibi onun da yakıtı bittiğinde, artık helyuma dönüşecek hidrojeni kalmadığında soğuyacak ve öylesine şişecek ki Güneş sisteminde Dünya’mız da dahil olmak üzere birçok gezegeni yutacak. Ardından ise beyaz cüceye dönüşecektir.
Bu yazının devamında Gökyüzündeki En Parlak Yıldız Hangisidir? başlıklı yazımıza da göz atabilirsiniz.
Kaynak ve İleri Okumalar: What’s the oldest star in the universe? What about the youngest? ; Bağlantı: What’s the oldest star in the universe? What about the youngest? | Live Science ; Yayınlanma tarihi: 22 Ekim 2022
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
